وب‌سایت فرادید: معمولا به ما و هم‌نسلانمان می‌گویند شما اوج هنر نقاشی را درک نکردید، شما به زمان بلوغ ادبیات نرسیدید، اندک مایه‌ای از معماری سده‌های قبل به شما رسیده است، اما در این میان شاید موسیقی سنتی و درک اساتید این هنر از مواردی باشد که ما بتوانیم به آن ببالیم. فیلم چاووش از ۴۰ سال پیش موسیقی ایران را روایت می‌کند. این فیلم ۱۶ سال توقیف بود و راوی وقایع درخشانی از این هنر است.

پیش از اکران فیلم هانا کامکار، فرزند بیژن کامکار، که با همکاری آرش رئیسیان کارگردان و تهیه‌کننده فیلم هستند به روی صحنه آمد و از سانسور بخش‌های آوازی خوانندگان زن گفت. او آرزو کرد که تا سال ۱۴۰۰ این تحریم برداشته شود! همچنین درباره فیلم افزود که اگر بینندگان حضور کسی را در این فیلم لازم می‌دانند و او را در فیلم نمی‌بینند این به این خاطر است که از جانب خود ستاره همکاری صورت نگرفته است. به باور من منظور او محمدرضا لطفی، پرویز مشکاتیان، هوشنگ ابتهاج و … بود. او تاکید کرد در زمان ساخت این فیلم همه اعضای گروه زنده بودند و دلیل نبودنشان نداشتن تمایل بوده است.

هانا کامکار و آرش رئیسیان تهیه‌کننده و کارگردانان فیلم چاووش

کانون چاووش علاوه بر تکثیر موسیقی، آموزش آن و برگزاری کنسرت‌های موسیقی جنبشی هنری در تاریخ معاصر ما محسوب می‌شود. هانا کامکار معتقد است که موزیسین‌های گروه‌های “شیدا” و “عارف” اولین موزیسین‌های زیرزمینی بعد از انقلاب هستند. این فیلم روایتی است مستند که قهرمانش موسیقی‌دانان پرشورند؛ جوانانی سودایی که در دهه پنجاه دو گروه شیدا و عارف را تشکیل دادند و هنگام تحولات اجتماعی کوشیدند گونه‌ای دیگر به موسیقی ایرانی بپردازند و آن را صدای روزگار خود کنند. با انقلاب، انقلابی خواندند و با جنگ جنگاورانه. آن‌ها پس از انقلاب کانون فرهنگی هنری چاووش را تشکیل دادند که باعث تولد یکی از مقاطع تاریخی ایران شد.

گروه چاووش با حضور بیژن کامکار، محمدرضا لطفی،
اردشیر کامکار، محمدرضا شجریان، زیدالله طلوعی، ارشد تهماسبی

اعضای کانون چاووش امروز اساتید مطرح موسیقی ایران هستند و مستند چاووش روایت همین بزرگان است. این روایت از تاسیس تا انحلال این گروه را از زبان اعضایش بیان می‌کند. اولین راوی چاووش محمدرضا شجریان است، او از شاگردی برومند می‌گوید و شکل‌گیری جمع رادیو.

راویان این فیلم، اعضای گروه شیدا و عارف، پیش از انقلاب در رادیو زیر نظر آقای ابتهاج (ه. ا. سایه) به صورت مستمر کار می‌کردند. با آغاز فعالیت‌های انقلابی و کشتار مردم همگی از رادیو استعفا دادند و به زیرزمین خانه آقای لطفی رفتند که، چون بسیار باریک بوده و به آن «اتوبوس» می‌گفتند. مخاطب در این زمان عکسی از وضعیت نشستن بزرگان موسیقی در آن زیرزمین می‌بیند و با چینش روایات هم‌شکل اعضا، داستان را تصویر می‌کند.

داستانی که بخشی از آن را حسین علیزاده می‌گوید و بخشی را بیژن کامکار و شهرام ناظری و دیگران. در این زیرزمین، گروه شیدا و عارف آهنگ‌های انقلابی می‌سازند و برای همراهی مبارزان مردمی به صورت شبنامه کاست‌ها را منتشر می‌کنند. در این دوره کار‌های انقلابی مانند «همراه شو» با صدای مجمدرضا شجریان منتشر می‌شود.

وقتی انقلاب شکل می‌گیرد همه اعضا با انگیزه مضاعف به رادیو می‌روند و شیدایی دیگر را شکل می‌دهند، ولی به گفته شهرام ناظری اوضاع از زمانی که استعفا داده بودند سخت‌تر می‌شود و چاره‌ای نمی‌یابند جز رها کردن رادیو. شجریان، لطفی و علیزاده

پس از جدایی از رادیو اعضای گروه شیدا و عارف به سرپرستی محمدرضا لطفی کانون چاووش را تاسیس می‌کنند که فعالیت‌هایش را در خانه آقای ابتهاج ادامه می‌دهند. در این زمان شاگردان موسیقی لطفی هم آموزش می‌دادند و هم تحت آموزش بودند. به قول جمال سماواتی «این آموزش‌ها باعث می‌شد که اگر ساز را از ما می‌گرفتند باز ما حرفی برای گفتن داشتیم.» بیژن کامکار هم می‌گفت: «۷۰ درصد آنچه از حافظ می‌دانم به آن آموزش‌ها باز می‌گردد.»

خانواده کامکار

اعضای چاووش می‌گفتند که به شخصه اقدام به فروش کاست‌ها می‌کردند. صدیق تعریف می‌گفت: من جلوسی دانشگاه می‌فروختم و یادم هست یک روز آقای لطفی با ماشینش آمد و کاست‌های بیشتری برایم آورد. ما ابایی برای فروختن کاست‌ها نداشتیم.

فرخ مظهری، مجید درخشانی، حسین علیزاده، نصرالله ناصح پور، جمال سماواتی و جمشید عندلیبی

علیزاده از شروع جنگ می‌گفت و اینکه با لطفی برای اجرای کنسرت در جبهه‌ها اعلام آمادگی کرده‌ بودند. می‌گفت: ما حتی ماشین لطفی را گل زدیم و آماده اعزام بودیم. اعضای چاووش هم مثل همیشه آماده همکاری بودند که پس از هماهنگی‌های انجام شده به ناگاه برنامه لغو شد. در این دوره از این گروه کار‌های مقاومتی و شورانگیزانه مانند «کاروان شهید» با صدای شهرام ناظری منتشر شد.

برادران کامکار، شهرام ناظری، کیوان ساکت، پرویز مشکاتیان

به گفته شجریان لطفی به خوبی سنت‌های موسیقی قاجار را حفظ می‌کرد و بسیار به حفظ آن‌ها پایبند بود، ولی به گفته خود علیزاده او نوگرا بود و دوست داشت با رویکرد‌های جدید موسیقی سنتی را آشتی دهد. این موضوع یکی از اختلافات در چاووش بود که بعد‌ها باعث ایجاد دو گرایش در موسیقی سنتی شد.

از دقایق ۹۰ فیلم مخاطب با اندوه راویان مواجه می‌شد، وقتی داستان به تنگ شدن عرصه موسیقی و سخت شدن معیشت اعضا می‌رسید. بعضی از این ستاره ها می‌گفتند دست‌فروشی می‌کردند و حتی برای امرار معاش سیگار فروخته‌اند. بعضی از فروش ساز‌ها می‌گفتند و مضیقه خانواده‌هایشان. اوضاع سخت و سخت‌تر میشود تا بعضی از اعضای کلیدی برای ادامه حرفه خود از ایران می‌روند. چاووش هم بی‌سرپرست می‌ماند و روایت آن را با اشک‌های ستاره ها می‌بینیم.

در پایان روایت تکنوازی زیبایی از علیزاده به نمایش درمی‌آید که همراه با سوز و آرزوی تکرار جمع چاووش است.

در فیلم مستند «چاووش از درآمد تا فرود» ستاره ها سرشناس موسیقی ایران محمدرضا شجریان، زیدالله طلوعی، علی اکبر شکارچی، بیژن کامکار، شهرام ناظری، حسین علیزاده، عبدالنقی افشارنیا، پشنگ کامکار، قشنگ کامکار، هادی منتظری، هنگامه اخوان، جمال سماواتی، ارژنگ کامکار، صدیق تعریف، مجید درخشانی، ارشد تهماسبی، محمد فیروزی، جمشید عندلیبی، حمید متبسم، سعید فرج پوری و اردشیر کامکار نکات گوناگونی را درباره گروه شیدا، عارف و کانون چاووش بیان کردند.

در حال حاضر این فیلم را می‌توانید در تهران خانه ستاره ها و پردیس ملت و در کرمان تماشاخانه پارس ببینید.