عنوان کتاب : داستان های زنان

نويسنده : جلال آل احمد

گنج

«ننه جون شما هيچ کدوم يادتون نميآدش . منو تازه دو سه سال بود به خونه

شوور فرستاده بودن. حاج اصغرمو تازه از شير گرفته بودم و رقيه رو آبستن بودم …»

خاله اين طور شروع کرد. يکی از شب های ماه رمضون بود که او به منزل ما آمده

بود و پس از افطار ، معصومه سلطان ، قليان کدويی گردويی گردن دراز ما را – که شب های

روضه ، توی مجلس بسيار تماشايی است – برای او آتش کرده بود ؛ و او در حالی که

نی قليان را زير لب داشت ، اين گونه ادامه می داد :

«… تو همين کوچه سيدولی – که اون وقتا لوح قبرش پيدا شده بود و من

خودم با بيم رفتيم تموشا ، قربونش برم ! – رو يه سنگ مرمر يه زری ،

ده پونزده خط عربی نوشته بودن . اما من هرچه کردم نتونستم بخونمش . آخه

اون وقتا که هنوز چشام کم سو نشده بود ، قرآنو بهتر از بی بيم می خوندم . اما خط اون

لوح رو نتونستم بخونم . آخه ننه زير و زبر که نداش که … آره اينو می گفتم . تو همون

کوچه ، يه کارامسرايی بودش خيلی خرابه ، مال يه پيرمردکی بود که هی خدا خدا

می کرد ، يه بنده خدايی پيدا بشه و اونو ازش بخره و راحتش کنه …»

خاله پس از آن که يک پک طولانی به قليان زد و معلوم بود که از نفس دادن قليان

خيلی راضی است ، و پس از اينکه نفس خود را تازه کرد ، گفت :

«… اون وقتا تو محل ما يه دختر ترشيده ای بود ، بهش بتول می گفتن . راستش ما

آخر نفهميديم از کجا پيداش شده بود . من خوب يادمه روزای عيد فطر که می شد ، با

ييشای صناری که از اين ور و اون ور جمع می کرد ، متقالی ، چيتی ، چيزی تهيه می کرد

و ميومد تو مسجد « کوچه دردار » و وقتی نماز تموم می شد، پيرهن مراد بخيه می زد.

ولی هيچ فايده نداشت . بی چاره بختش کور کور بود . خودش می گفت : «نمی دونم ،

خدا عالمه ! شايد برام جادو جنبلی ، چيزی کرده باشن . من کاری از دستم بر نميآدش .

خدا خودش جزاشونو بده .» خلاصه يتيمچه بدبخت آخرسرا راضی شده بود

به يه سوپر شوور کنه !»»

يک پک ديگری به قليان و بعد :

«« عاقبت يه دوره گردی ، که هميشه سر کوچه ما الک و تله موش می فروخت ، پيدا

شدو گرفتش . مام خوش حال شديم که اقلا بتوله سر و سامونی گرفته . بعد از اون

سال دمپختکی شب عيد – که مردم ، تازه کم کم داشتن سر حال ميومدن – يه روز يه

شيرينی پزی که از قديم نديما با شوور بتول – راستی يادم رفت اسمشو بگم – با

 مشهددی حسن رفيق بود سر کوچه می بيندش و ميگه :« رفيق ! شب عيدی ، اگه بتونی

پولی مولی راه بندازی ، من بلدم ، … دو سه جور نون شيرينی و باقلايی و نون برنجی

می پزيم ، … خدا بزرگه ، شايد کار و بارمون بگيره » مشهدی حسنم حاضر ميشه و

شيرينی پزی رو علم کنن . اما نمی دونن جا و دکون کجا گير بيارن ! مشهدی حسنه به

فکر می افته برن تو همون کارمسراهه و يه گوشه ش پاتيل و بساطشونو رو به راه کنن .

با هم ميرن پيش يارو پيرمرده و بهش قضيه رو حالی می کنن و قرار می ذارن ماهی دو

قرون کرايه بهش بدن . اما پيرمرده ميگه : «من اصلن پول نمی خام . بيآين کارتونو

بکنين ، خدا برا مام بزرگه !»

خاله ، نمی دونم از کی تا به حال از هر دو گوش هايش کر شده و ما مجبوريم برای

اين که درست حرفهايش را بفهميم و محتاج دوباره پرسيدن نشويم ، بی صدا گوش

کنيم . او به قدری گيرا و با حالت صحبت می کند که حتی بچه ها هم که تا نيم ساعت

پيش سر «خاتون پنجره » ها شان با هم دعوا می کردند ، اکنون ساکت شده ، همه گوش

نشسته بودند . در اين ميان تنها گاه گاه صدای غرغر قليان خاله بود که بلند می شد و در

همان فاصله کوتاه ، باز قيل و قال بچه ها بر سر شب چره در می گرفت . خاله پکش را

که به قليان زد ، دنبال کرد:

«« … جونم واسه شما بگه ، مشهدی حسن و شريکش ، رفتن تو کارامسراهه و

خواستن يه گوشه رو اجاق بکنن و پاتيلشونو کار بذارن . کلنگ اول و دوم ، که نوک

کلنگ به يه نظامی گنده گير می کنه ! يواشکی لاشو وا می کنن و يک دخمه گل و

گشاد …! اون وقت تازه همه چيزو می فهمن . مشهدی حسن زود به رفيقش حالی

می کنه که بايد مواظب باشن . پيرمردک رفته بود مسجد نماز عصرشو بخونه ؛ در

کارامسرا رو می بندن  و ميرن سراغ گودالی که کنده بودن ؛ درشو ور می دارن ؛ يه

سرداب دور و دراز پيدا ميشه . پيه سوز شونو می گيرن و ميرن تو. دور تادور سرداب ،با

ماسه و آهک طبقه طبقه درس کرده بودن و تو هر طبقه خمره ها بوده که رديف چيده

بودن و در هر کدومم يه مجمعه دمر کرده بودن. مشهدی حسن و رفيقش ديگه تو

دلشون قند آب می کردن. نمیدونستن چه کار بکنن ! ليره ها بوده ، يکی نعلبکی !

خدا علمه اين پولا مال کی بوده و از زمون کدوم سلطون قايم کرده بودن . بی بيم

می گفت ممکنه اينا وقف سيد ولی باشه که لوحش تازه خواب نما شده بود . اما

هرچی بود ، قسمت ديگری بود ننه جون …»»

خاله چشم های ريزش رو ريزتر کرده بود و  در چند دقيقه ای که گمان

می کنم به آن ليره های درشتی که می گفت – ليره های به درشتی يک نعلبکی – فکر

می کرد. چه قدر خوب بود که او ي: دانه از آن ها را – آری فقط يک دانه از آن ها را –

می داشت و روز ختنه سوران ، لای قنداق نوه پنجمش ، که تازه به دنيا آمده بود ، می گذاشت !

چه قدر خوب بود که دوسه تا از آن «کله برهنه» ها هم بود و او می توانست

يک سينه ريز و يآ «ون يکاد» يا يک جفت گوشواره سنگين با آن ها درست کند و برای

عروس حاج اصغرش بفرستد!…چقدر خوب بود !شايد خيلی فکرهای ديگر هم

می کرد…

«…آره ننه جون!نمی دونين قسمت چيه!اگر چيزی قسمت آدم باشه، سی مرغم از

سر کوه نمی تونه بياد ببردش.خلاصه ش ، مشهدی حسه و رفيقش ، هفته عيد،

شيرينی پزيشونو کردن ، پولارم کم کم درآوردن . جوری که يارو پيرمرده نفهمه ، سه چار

ماهی که از قضايا گذشت ، به بونه اين که کارشون بالا گرفته و دخلشون خوب بوده ،

کارامسراهه رو زا پيرمردک خريدن . اونم که از خدا می خاس پولشو گرفت و گفت

خيرشو ببينين و رفت. کم کم ما می ديديم بتوله سرو وضعش بهتر ميشه ؛ گلوبند

سنگين می بنده ؛ النگوای رديف به هردو دست؛ انگلشتر الماس ؛ پيرهن های

مليله دوزی و اطلس ؛ چارقت ؛خاص ململ؛ و خير…!مث يه شازده خانم اومد و

رفت می کنه . راسی يادم رفت بگم ، همون اولام که کار و بارشون تازه خوب شده

بود ، بتول يه دختر برا مشهدی حسنه زاييده بود و بعدش ديگه اولادشون نشد.»

يک پک ديگر به قليان و بعد :

«مشهدی حسن رفيقشو روونه کربلا کرد و از اين جا ليره ها و کله برهنه هارو

لای پالون قاطرا و توی دوشک کجاوه ها می کرد و می فرستاد براش. اونم اون جا

می فروخت و پولاشو برمی گردوند. خلاصه کارشون بالا گرفت. از سر تا ته

محله رو خريدن . هرچی فقير مقير بود ، از خويش و قوم و ديگرون ، بهش يه خونه ای

دادن و همم خيال کردن خدا باهاشون يار بوده و کارشون رو بالا برده . هيشکی هم سر از

کارشون در نيآورد.خود مشهدی حسنم با بتول يه سال بار زيارتو بستن رفتن کربلا.

من خوب يادمه داشای محل براشون چووشی می خوندن و چه قدر اهل محل

براشون اسفند و کندردود کردن . نمی دونين ننه ! از اون جام رفتن مکه و بتول که اول

معلوم نبود کس و کارش چيه و آخرش کجا سربه نيست ميشه ، حالا زن حاجی محل

ما شده بود ! خدا قسمت بنده هاش بکنه الهی!…من که خيلی دلم تنگ شده .

ای …يه پامون لب قبره ،يه پامون لب بون زندگی. امروز بريم ، فردا بريم ؛ اما هنوز که

هنوزه اين آرزو تو دلم مونده که اقلا منم اون قبر شيش گوشه رو بغل بگيرم …ای خدا!

از دستگاتکه کم نميشه…ای عزيز زهرا!…»

خاله گريه اش گرفته بود . شنوندگان همه دهانشان باز مانده بود. نمی دانستند گريه

کنند يا نه .من حس می کردم که همه خيال می کنند روضه خوان ، بالای منبر ، روضه

می خواند. ولی خاله زود فهميد که بی خود ديگران را متاثر ساخته است. با گوشه

چارقد ململش ، چشم هايش را پاک کرد و يک پک محکم ديگر به قليان زد و ادامه

داد :

«…زن حاجی ، يعنی بتول ، بعد از اون دختر اوليش ،…که حالا به چهارده سالگی

رسيده بود و شيرين و ملوس شده بود و من خودم تو حموم ديده بودمش و آرزو

می کردم يه پسر جوون ديگه داشتم و تنگ بغلش می انداختم ،…آره بعد از اون

بتول انگار فهميده بود که حاج حسن خيال زن ديگه ای رو داره.آخه خداييشو بخوای

مردک بنده خدا نمی خاس با اين همه مال و مکنت ، اجاقش کور باشهو تخم و

ترکش قطع بشه .خود بتول هم حتمن از آقا شنيده بود که پيغمبر خودش فرموده که

تا چارتا عقدی جايزه و صيغه ام که خدا عالمه هر چی دلش خواست.واسه اين بود

که به دس و پا افتاد ف شايد بچش بشه و حاجی زن ديگه ای نگيره . آخه ننه شماها

نمی دونين هوو چيه !من که خدا نخاس سرم بيآد . اما راستش آدم چطو دلش ميآد

شوورش بغل يه پتياره ديگه بخوابه؟ ديگه هرچی دعانويس بود ،ديد. هرچی

سيد ولی ؛ که لوحش تازه خواب نما شده بود ، نذر کرد؛ آش زن لابدين پخت ؛

شبای چهارشنبه گوش وايساد ؛ خلاصه هرکاری که می دونست و اهل محل

می دونستن کرد ؛ …تا آخرش نتيجه داد و خدا خواست و آبستن شد.زد و اين دفعه يه

پسر کاکول زری زاييد…»

باز خاله ساکت شد و يکی دو پک به قليان زد و در حالی که تنباکوی سر

قليان ته کشيده بود و ذغال های آن سوخته بود و به جز جز افتاده بود ؛

معصومه سلطان ؛ قليان را با کراهت تمام ، از اين که از شنيدن باقی حکايت محروم

می شود ؛ بيرون برد و ادامه داد :

«…آره ننه جون ؛ خدا نکنه روزگار برا آدم بد بياره .راس راسی می تونه يه روزه يه

خونمونو به باد بده و تموم رشته های آدمو پنبه کنه و آدمو خاکسر بشونه. آره

جونم ، تازه حسين آقا ، پسر حاجی حسين ، به دنيا اومده بود که بی چاره بدبخت

خودش سل گرفت !نمی دونين،نمی دونين!ديگه هرچی داشت برا مرضش خرج کرد.

از حکيم باشی های محل گذشت ، از خيابون های بالا و حتی از دربارم -دوکتوره

-موکتوره-چيه؟نمی دونم -خلاصه ازهمونا آوردن.اما هيچ فايده نکرد.هردفعه

فيزيتای ، گرون گرون و نسخه های يکی يه تومن بود که می پيچيدن. اما کجا؟…

وقتی که خدا نخادش ،کی می تونه آدمو جون بده؟آدمی که بايس بميره ،بايس بميره

ديگه! دست آخر که حاجی همه دارايی و ملک و املاکشو خرج دوا درمون کرد،مرد!

و بی چاره بتوله رو تا خرخرش تو قرض گذوشت .بتولم زودی دخترشو شوور داد.

هر چی هم از بساط زندگی مونده بود ، جهاز کرد و بدرقه دخترش روونه خونه شوور

فرستاد.خونه نشيمنشم ، طلبکارا-اگرچه اون وختا بارحم تر بودن- ازش گرفتن. اونم

بچشو سر راه گذوشت و خودشم رفت که رفت…سربه نيس شد!اما يه دوسال بعد،

دخترم -توعروسی يکی از هم مکتبياش-اونو ديده بود که تو دسته اين رقاصا نيست که

تو عروسيا تيارت درميارن،…تو اونا ديده بود داره می رقصه.»

خاله ساکت شد و همه را منتظر گذاشت. چند دقيقه ای در آن ميان جز بهت و

سکوت و انتظار نبود . عاقبت خواهرم به صدا درآمد که :

«خاله جان آخرش چطور شد؟»

خاله جواب داد:

«نمی دونم ننه . حالا لابد اونم يا مثه من پير شده و گوشش نمی شنوه ، و يا ديگه

نمی دونم چطور شده . من چه می دونم؟ شايدم خدا از سر تقصيراتش گذشته باشه.

آره ننه جون!اگه مرده ، خدا بيامرزدش!و اگه نمرده ، خدا کنه دخترش به فکرش افتاده

باشه و آخر عمری ضبط و ربطش کرده باشه!»