روزنامه شرق – رضا آشفته: نداریم فیلم و نمایشی كه به كودك‌همسری در ایران پرداخته باشد؛ یعنی آن‌قدر كم و ناچیز كه می‌توان فقط به یكی، دو مثال كه در این سال‌ها بر پرده رفته است اشاره كرد و اما در تئاتر كه اصلا این موضوع كودك‌همسری انگار مورد توجه هیچ نمایش‌نامه‌نویس و كارگردانی واقع نشده است و حتی در یك حساب سرانگشتی هم نمی‌توان به یك مثال بارز اشاره كرد.

این در حالی است كه كودك‌همسری یك پدیده نوین است نسبت به تحولات بنیادین كه در جامعه در حال وقوع است و می‌توان از منظرهای مختلف این موضوع و آسیب‌های وارد بر آن را؛ چه در دل یك موقعیت نمایشی و چه در یك فیلم سینمایی بررسی كرد.

این روزها فیلم «هندی و هرمز»، كار عباس امینی، با موضوع كودك‌همسری در گروه فیلم هنر و تجربه اكران شده و این در حالی است كه خود كودك‌همسری این سال‌ها به‌عنوان یك معضل اساسی از سوی نهادهای اجتماعی و مجلس شورای اسلامی برای وضع قوانین تازه برای قانونمندشدن این پدیده مطرح می‌شود و این خود نكته بارزی است كه بی‌تفاوتی سینماگران و اهل تئاتر را برایمان برجسته می‌كند كه چرا نسبت به این موضوع حاد و حساس نباید تحركی نشان داده باشند؟!

حساسیت‌ها و آمار موجود

در ایران ١٧‌ درصد دختران، زیر سن ١٨‌ سال عروس می‌شوند که این آمار مربوط به ازدواج دائم است و آمار دقیقی از ازدواج موقت دختران زیر ١٨‌ سال وجود ندارد. آمار‌های ثبت‌احوال در سال ۹۵ هم نشان می‌دهند، استان خراسان رضوی با ثبت بیش از شش‌هزار مورد از ازدواج کودکان در رتبه اول قرار دارد و آذربایجان‌شرقی با بیش از چهارهزار مورد، رتبه دوم، خوزستان نیز با ثبت حدود دوهزار و ۵۰۰ مورد ازدواج کودکان رتبه سوم ازدواج کودکان در سنین ۱۰ تا ۱۴ سال را به خود اختصاص داده‌اند.

از نظر طب مامایی، بارداری در سنین زیر ۱۹ سال و بالای ۳۴ سال به‌عنوان حاملگی‌های پرخطر تلقی می‌شوند. عوارض بارداری و زایمان دومین علت مرگ دختران زیر ۱۹ سال در جهان است؛ همچنین فرزندان مادران زیر ۱۹ سال در مقایسه با مادران ۲۰ تا ۲۴ سال با خطر بالاتری از مرگ مواجه هستند.

برخلاف ایران که در آن سن قانونی ازدواج دختران فقط ۱۳ سال است یا حتی دختران کمتر از ۱۳ ساله هم به شرط موافقت دادگاه می‌توانند اجازه ازدواج کسب کنند، در شمار بزرگی از کشورهای دنیا افراد زیر ۱۸ سال کودک و نوجوان به شمار می‌روند و بر اساس قانون، اجازه ازدواج ندارند. قوانین بسیاری از کشورها مجازات سختی برای آن تعیین کرده‌اند. برخی از نمایندگان مجلس دهم تلاش‌هایی برای متوقف‌کردن ازدواج کودکان انجام دادند.

مشکلات و دردهای این کودکان که در سن کم ازدواج می‌کنند بسیار زیاد است. همچنین طیبه سیاوشی درباره مصائب و مشکلات این نوع ازدواج‌ها اشاره می‌کند: در نشستی با پزشکان و جامعه‌شناسان به این نتیجه رسیدیم که بسیاری از این کودکان یک سال بعد از ازدواجشان بچه‌دار شدند. به‌دلیل سن کم و ریسک بچه اول در این کودکان، هم زایمان زودرس، هم سقط مکرر و هم بیماری‌های زنانه دیده خواهد شد.

وی همچنین اشاره می‌کند: تأكید بر افزایش جمعیت نظام دارد، اما این تأكید تبعات منفی برای افراد فقیر خواهد داشت. حتی دیده شده که بسیاری از این کودکان که مادر می‌شوند، نوزادشان به‌دلیل فقر از بین می‌رود.

طیبه سیاوشی،‌ عضو فراکسیون زنان مجلس، از مخالفت‌های اجتماعی «بسیار زیاد» با طرح افزایش سن ازدواج خبر داد و گفت که از میان مراجع مذهبی، ناصر مکارم‌شیرازی با افزایش حداقل سن ازدواج موافقت کرده است. مکارم‌شیرازی، از مراجع تقلید شیعیان، گفته بود که به فتوای او ازدواج دختران «پیش از بلوغ عقلی و داشتن قدرت تصمیم‌گیری» جایز نیست و باطل است.

من ترانه 15 سال دارم

رسول صدرعاملی نخستین فیلم‌سازی است كه به طور جدی پدیده كودك‌همسری را در آمیزش با مسئله غامض‌تر صیغه در یك فیلم سینمایی بلند مطرح كرده است. «من ترانه ۱۵ سال دارم» فیلمی از رسول صدرعاملی با بازی ترانه علیدوستی است. این فیلم محصول سال ۱۳۸۰ و برنده سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی (رسول صدرعاملی) و بهترین فیلم‌نامه (کامبوزیا پرتوی) و بهترین هنرور نقش اول زن (ترانه علیدوستی) از بیستمین جشنواره فیلم فجر است. رسول صدرعاملی برای این فیلم برنده جایزه ویژه هیئت داوران و نامزد جایزه یوزپلنگ طلایی جشنواره فیلم لوکارنو شد.

ترانه دختر نوجوانی است که مادرش را در کودکی از دست داده و پدرش به دلایلی در زندان به‌سر می‌برد. ترانه به زندگی عادی‌اش ادامه می‌دهد تا اینکه پسر پولداری به او پیشنهاد ازدواج می‌دهد. ترانه قبول می‌کند و ازدواج سر می‌گیرد، ولی بعد از مدت کوتاهی پسر ترانه را رها کرده و به خارج از کشور می‌رود.

این در حالی است که ترانه از آن پسر حامله ‌است و چون فقط بین آنها صیغه‌ای قرائت شده و اسم ترانه در شناسنامه پسر نیست او نمی‌تواند ثابت کند این بچه در شکمش را از آن پسر دارد. درحالی‌که همه به او تهمت می‌زنند، ترانه تلاش دیوانه‌واری را برای اعاده حیثیت از خود و بچه‌اش آغاز می‌کند و… .

هندی و هرمز

عباس امینی نیز به این تعبیر، دومین فیلم ویژه را درباره كودك‌همسری ساخته است. «هندی و هرمز» روایتگر داستان دو کودک 13 و 16ساله است که طبق سنت مردم جزیره با هم ازدواج می‌کنند. آنها درکی از یکدیگر ندارند، اما دنیای ناشناخته و جذاب ارتباط با همدیگر، آنها را به هم‌بازی‌هایی صمیمی تبدیل می‌کند؛ اما این بازی که نامش زندگی است هر لحظه برای آنها خطرناک‌تر می‌شود.

نمایش این فیلم در گروه هنر و تجربه سینمای ایران هم‌زمان خواهد بود با 16 ماه مهر؛ روزی که در سراسر دنیا دوستداران کودکان به معضلات گریبان‌گیر آنها در جامعه خودشان می‌اندیشند و تلاش می‌کنند دراین‌باره سخن بگویند تا بتوانند دنیایی شادتر، امن‌تر و کودکانه‌تر برای کودکان بسازند.

پیامد و مسئولیت

ستاره ها و نویسندگان همواره با شاخك‌های تیز حسی به دنبال شكار سوژه‌هایی بوده‌‌اند كه بشود با كنشمندی در قبال جامعه، ضمن تأكید بر تعهد و مسئولیت اجتماعی‌شان، جامعه را نسبت به داده‌پردازی‌های بهتر جامعه حساس كنند و در نهایت با مخالف‌خوانی یا نقد سالم و سازنده اجتماعی در تدارك یك زندگی بهتر برای اكثریت افراد جامعه برآیند… حالا در این شرایط كه كودك‌همسری همواره با فقر، اعتیاد، فقر فرهنگی، خشونت و مهاجرت و از این قبیل مضامین آمیخته است، چه بهتر كه ستاره ها تئاتر و سینما در برابر این موضوع بتوانند كنشمند شوند و با تولیدات بهتر در ارتقای فكری و فرهنگی جامعه‌شان بكوشند.