فقهای شورای نگهبان معتقدند این شورا می تواند
در هر زمان و مکانی قانونی را که حتی پیشتر ‏درباره آن نظر داده اند، بازنگری کرده
و مطابقت یا عدم مطابقت آن با شرع را اعلام کنند. در مسئله اخیر دقیقا همین اتفاق
‏رخ داده؛ سپنتا نیکنام در دوره پیشین، عضو شورای شهر یزد بود اما در دوره اخیر پس
از انتخاب مجدد، ورودش به شورا ‏با مانع روبرو شد.‏

*نظر سه فقیه مشهور شورای نگهبان و قاعده «نفی
سبیل»‏

ابتدا یکی از نامزدهای شکست خورده انتخابات یزد
از او شکایت کرد. سپس شعبه ۴۵ دیوان عدالت اداری در شهریور ماه به ‏توقف فعالیت نیکنام رای داد.
در حکم مذکور، دلیل صدور این رای نظر آیت الله جنتی، دبیر شورای نگهبان اعلام شده
بود. ‏آیت الله جنتی فروردین 96 و در زمان بررسی صلاحیت نامزدهای انتخابات شوراهای
شهر و روستا ابلاغیه‌ای خواستار ‏جلوگیری از تائید صلاحیت نامزدهای غیرمسلمان در
انتخابات شوراها شده بود. دلیل این مسئله هم قاعده مشهور نفی سبیل ‏است: “غیرمسلمان
نمی‌تواند بر مسلمان حاکم شود.”‏

پس از آن، آیت الله محمد یزدی، دیگر عضو فقهای
شورای نگهبان در اظهارنظری که با واکنش های متعدد روبرو شد گفت: ‏‏«این که ‏فقهای
شورای نگهبان راجع‌‌ به یک اقلیت مذهبی تصمیم گرفته‌اند، این تصمیم قانونی، شرعی،
قطعی و غیرقابل ‏تغییر است و ‏بدون تعارف عرض می‌کنم که اگر کسانی دنبال این هستند
که مصوبه قانونی را برگردانند، در حقیقت مقابله با ‏اصل نظام ‏جمهوری اسلامی ایران
است. » ‏

به دنبال این اظهارنظر، آیت الله سید محمدرضا
مدرسی یزدی، عضو دیگر فقهای شورای نگهبان سخنان صریح تری درباره ‏اقلیت های مذهبی
مطرح کرد. او گفت: «در اصل 64 قانون اساسي تصريح شده كه اين نماينده متعلق به خود
آن اقليت است. ‏يعني اقليت‌هاي مصرّح در قانون اساسي، هركدام مي‌توانند نماينده
براي خودشان داشته باشند، نه اينكه آنها بيايند براي ‏مسمانان نمايندگي كنند و در
مجموع نماینده خواهند داشت. اين هم ارفاق نظام اسلامي به اقليت‌هاست» و «امروز
ارفاقاتي ‏كه نظام اسلامي به اقليت‌ها كرده، در هيچ كجاي دنيا مشابه ندارد.»‏

او همچنین برای مخالفت با عضویت یک زرتشیتی در
شورای شهر یزد با ذکر مثالی درباره چند و چون حضور یک قصاب ‏در اتحادیه نانواها
گفت: «در همان استان یزد یک میلیون و 300 هزار نفر مسلمان وجود دارد و فقط سه هزار
نفر کمتر یا ‏بیشتر زرتشتی هستند. کدام نماینده اکثریت هستند؟ آیا معقول است کسی
که مسلک دیگری دارد نماینده اکثریت باشد؟ آیا در ‏یک اتحادیه یک نانوا می‌تواند
نماینده قصاب‌ها باشد؟»‏

تمام استدالال های فوق بر پایه قاعده مشهور «نفی
سبیل» و نیز نظرات امام خمینی انجام شده؛ اما اینکه آیا این قاعده در ‏موضوع پیش
آمده مصداق دارد یا خیر، و اینکه از نظریات امام می توان نتیجه گرفت که یک زرتشتی
نمی تواند عضو ‏شورای شهر شود یا نه، محل بحث بوده است. ‏

*تئوری زمان و مکان امام و چند توصیه دیده نشده

شیوه فقاهت امام خمینی که آن را پایه اساسی
حکومتداری در نظام اسلامی می دانستند، بر پایه تحرک و پویایی با طرح ‏تئوری نقش
زمان و مکان در اجتهاد ضمن حفظ اصالت و سنت‌گرایی فقه بوده است. مثال های فراوانی
درباره استفاده امام ‏از این تئوری ها به وجود در سال آخر حیات ایشان وجود دارد.‏

یکی از مشهورترین و ملموس ترین مثال های آن
استفتاء از ایشان درباره حرمت یا عدم حرمت شطرنج بوده است. پاسخ ‏امام خمینی
درباره شطرنج بارها و بارها شنیده شده اما آنچه کمتر بدان توجه شده است، توضیحی
است که در حاشیه این ‏حکم نادیده باقی مانده است.‏

امام خمینی در پاسخ نامه یکی از اعضای دفتر
استفتاء که نسبت به اظهارنظر ایشان درباره شطرنج اشکال کرده بود، دو نکته مرتبط با
بحث «زمان» و «مکان» را طرح کردند: «بالجمله آن ‏گونه که جناب عالی از اخبار و روایات
برداشت دارید، تمدن جدید به کلی باید از بین برود و مردم کوخ‌نشین بوده و یا برای
‏همیشه در صحراها زندگی نمایند… سعی کنید خدا را در نظر بگیرید و تحت تأثیر مقدس‌نماها
و آخوندهای بی‌سواد واقع ‏نشوید.» (همان، جلد 21 صفحات 34 و 35)‏

در یکی دیگر از صریح ترین بیانات امام خمینی، ایشان
طی نامه‌ای جهت «تحکیم برداری جناح‌های موجود» 22 مسأله ‏فقهی قابل بررسی را طرح
کردند و تلاش فقیهان را در این موارد و موارد مشابه لازم دانستند و اختلاف‌نظر
آنها را نیز طبیعی ‏و روا اعلام کردند، اما در ادامه ضمن اشاره به «اهمیت بصیرت فقیه
و مجتهد» نوشته اند: «همین جا است که اجتهاد ‏مصطلح در حوزه‌ها کافی نمی‌باشد،
بلکه یک فرد اگر اعلم به علوم و معهود حوزه‌ها باشد؛ ولی نتواند مصلح خبرت جامعه را
‏تشخیص دهد و یا نتواند افراد صالح و مفید را از افراد ناصالح تشخیص دهد و به طور
کلی در زمینه اجتماعی فاقد بینش ‏صحیح و قدرت تصمیم‌گیری باشد، این فرد در مسائل
اجتماعی و حکومتی مجتهد نیست و نمی‌تواند زمام جامعه را به دست ‏گیرد.» (صحیفه
نور، جلد 21 صفحه 47)‏

اما پیامی که امام خمینی مستقیما خطاب به اعضای
شورای نگهبان نگاشته اند و در سال های اخیر کمتر مورد توجه قرار ‏گرفته، می تواند
غائله سپنتا نیکنام را حل کند. امام در این نامه به صراحت تئوری زمان و مکان را
تشریح کرده و بر ‏مصلح خبرت اندیشی اعضای شورای نگهبان تاکید کرده اند: «تذكرى پدرانه
به اعضاى عزیز شوراى نگهبان مى‏دهم كه خودشان ‏قبل از این گیرها، مصلح خبرت نظام را در
نظر بگیرند، چرا كه یكى از مسائل بسیار مهم در دنیاى پر آشوب كنونى نقش زمان و
‏مكان در اجتهاد و نوع تصمیم‏گیریها است. حكومتْ فلسفه عملىِ‏ برخورد با شرك و كفر
و معضلات داخلى و خارجى را تعیین ‏مى‏كند. و این بحثهاى طلبگى مدارس، كه در
چهارچوب تئوریهاست، نه تنها قابل حل نیست، كه ما را به بن‏بستهایى مى‏كشاند ‏كه
منجر به نقض ظاهرى قانون اساسى مى‏گردد. شما در عین اینكه باید تمام توان خودتان
را بگذارید كه خلاف شرعى ‏صورت نگیرد- و خدا آن روز را نیاورد- باید تمام سعى
خودتان را بنمایید كه خداى ناكرده اسلام در پیچ و خمهاى اقتصادى، ‏نظامى، اجتماعى
و سیاسى، متهم به عدم قدرت اداره جهان نگردد.» (صحیفه نور، جلد 21 صفحه 61)‏

توجه به این تذکرات اندیشمندانه امام خمینی،
نشان می دهد ایشان به صراحت با اظهارنظرهایی که چهره دین را مخدوش ‏می‌کند و توان
اداره جامعه از طریق احکام اسلامی را در نظر بدخواهان با تردید روبرو می کند،
مخالفت کرده اند؛ نکته ای که ‏به راحتی می تواند حلال مشکل اخیر در مورد عضو زرتشتی
شورای شهر یزد باشد.‏

29217