صلح خبر/خراسان رضوی یک تحلیلگر مسائل خاورمیانه با اشاره به عوامل مختلف تأثیرگذار بر رابطه ایران و عراق گفت: عراق همانطور که می‌تواند به عنوان فرصت در سیاست خارجی و منطقه‌ای ایران مطرح باشد، در صورت بی‌ثباتی، ناامنی یا حضور بازیگران مخالف و رقیب جمهوری اسلامی می‌تواند برای ایران مشکل‌ساز شود. دکتر علی‌اکبر اسدی در […]
صلح خبر/خراسان رضوی یک تحلیلگر مسائل خاورمیانه با اشاره به عوامل مختلف تأثیرگذار بر رابطه ایران و عراق گفت: عراق همانطور که می‌تواند به عنوان فرصت در سیاست خارجی و منطقه‌ای ایران مطرح باشد، در صورت بی‌ثباتی، ناامنی یا حضور بازیگران مخالف و رقیب جمهوری اسلامی می‌تواند برای ایران مشکل‌ساز شود.
دکتر علی‌اکبر اسدی در گفت‌وگو با صلح خبر با اشاره به برنامه‌های دولت سیزدهم مبنی بر گسترش روابط با همسایگان از جمله عراق اظهار کرد: روابط ایران و عراق در چند دهه گذشته مراحل مختلفی را سپری کرده است. در دوره‌ای جنگ بین دو کشور حاکم بود، اما به رغم آتش‌بس، پس از جنگ یک توافق صلح‌آمیز کامل و همه‌جانبه‌ای بین دو کشور شکل نگرفت و سطحی از رقابت و اختلاف همچنان بین دو کشور حاکم بود. منتها بعد از سال ۲۰۰۳ و فروپاشی رژیم بعث در نتیجه حمله آمریکا، شاهد دوره جدید و مهمی در روابط دو کشور بودیم.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: ایران یکی از نزدیک‌ترین روابط با عراق را در سال‌های پس از ۲۰۰۳ داشته و یکی از حامیان اصلی روند سیاسی دموکراتیک در عراق بوده است و به دلایل مختلف سعی کرده از ثبات و امنیت عراق و روند سیاسی این کشور حمایت کند و از سوی دیگر تلاش شده در روابط دوجانبه در ابعاد مختلف سیاسی، نظامی_ امنیتی و تجاری_ اقتصادی پیشرفت‌های مهمی حاصل شود. در این جهت دستاوردهای مهمی به دست آمده و عراق به یکی از اصلی‌ترین کشورهای واردکننده کالاهای ایرانی و به خصوص محصولات غیر نفتی تبدیل شده که به همراه چین، دو کشور اصلی مقصد کالای صادراتی ایران بودند.
وی افزود: به لحاظ سیاسی نیز روابط گرم و دوستانه‌ای بین دو کشور شکل گرفت و به لحاظ نظامی_امنیتی کمک‌های ایران به عراق در مبارزه با داعش و پایان دادن به تسلط داعش در بخش‌های بزرگی از این کشور یکی از نمونه‌های همکاری دو کشور در عرصه نظامی_ امنیتی بود.
اسدی با اشاره به اینکه در دولت سیزدهم بحث سیاست همسایگی و ارتقاء روابط با همسایگان به یکی از محورهای کلیدی سیاست خارجی ایران تبدیل شده است، عنوان کرد: در این دولت تلاش‌های مختلفی برای ارتقاء روابط با همسایگان در حوزه‌های مختلف صورت گرفته است. چه در حوزه آسیای مرکزی که دولت توانسته به روابط قابل توجهی دست یابد و روابط ارتقاء یابد و چه در حوزه خلیج‌فارس تلاش شده روابط با کشورهای عربی به سطح جدیدی برسد و تنش‌ها و اختلافات کمتر شود. به خصوص در حوزه روابط با قطر پیشرفت‌ها قابل توجه بوده است و در خصوص عربستان و امارات نیز تلاش‌هایی برای تنش‌زدایی صورت گرفته در این میان عراق هم قاعدتاً یکی از حوزه‌های جدی منطقه‌ای ایران است که در بحث‌های اقتصادی و صادرات کالا و سیاسی_امنیتی برای ایران حائز اهمیت بسیاری است.
این تحلیلگر مسائل خاورمیانه خاطرنشان کرد: عراق همانطور که می‌تواند به عنوان فرصت در سیاست خارجی و منطقه‌ای ایران مطرح باشد، در صورت بی‌ثباتی، ناامنی یا حضور بازیگران مخالف و رقیب جمهوری اسلامی می‌تواند برای ایران مشکل‌ساز باشد. بر این اساس تلاش‌هایی برای ارتقاء روابط با عراق پس از سال‌های ۲۰۰۳ وجود داشته است، اما الان در خصوص این مسأله فرصت‌ها و بسترهای مهمی وجود دارد. مجاورت، مرزهای جغرافیایی طولانی، پیوندهای فرهنگی و مذهبی بین دو کشور، تجارب تاریخی مشترک و تعاملات سیاسی که بین رهبران دو کشور وجود دارد بسترهای لازم میان دو کشور است.
بی‌ثباتی سیاسی در عراق؛ اصلی‌ترین چالش گسترش روابط
وی با بیان اینکه البته در مقابل چالش‌ها و موانع جدی نیز برای بهبود روابط با عراق داریم، گفت: اصلی‌ترین چالش و موانع، تداوم بی‌ثباتی سیاسی و خلاء سیاسی ناشی از عدم تشکیل دولت در عراق است. پس از اعتراضات اکتبر ۲۰۱۹ و کنار رفتن دولت آقای عبدالمهدی، درست است که دولت جدیدی تحت نخست‌وزیری آقای الکاظمی در عراق شکل گرفت، اما دولت موقت بود و امسال شاهد انتخابات پارلمانی جدید بودیم اما در نتیجه انتخابات پارلمانی اختلافات بین گروه‌های سیاسی و به‌خصوص گروه‌های شیعی چالش جدی برای تشکیل دولت به وجود آورد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: دو جریان اصلی صدر و جریان موسوم به چارچوب هماهنگی نتوانستند برای تشکیل دولت به توافق برسند و در نهایت اختلافات منجر به کنار رفتن جریان صدر از قدرت و استعفای نمایندگان آن از پارلمان شد. درست است که این اتفاق باعث شده ائتلاف و هماهنگی بتواند به یک اکثریت قابل توجهی به لحاظ کرسی‌های پارلمانی دست پیدا کند، اما به نظر می‌رسد صدری‌ها خواستار این هستند که به محض تشکیل دولت، با حضور در خیابان و در دست گرفتن خیابان‌ها به ایجاد بی‌ثباتی بپردازند.
اسدی تاکید کرد: چالش مهم دیگری که الان در هر گونه دستور کار سیاسی، اقتصادی یا نظامی_امنیتی برای بهبود روابط با عراق با آن مواجه هستیم این است که در عراق شکاف جدی بین شیعی وجود دارد و این باعث شده بی‌ثباتی در آنجا وجود داشته و این بی‌ثباتی و فقدان چشم‌انداز روشن در مورد وضعیت سیاسی عراق، پیشبرد هرگونه برنامه و طرحی را برای ارتقاء روابط دشوار می‌کند.
این تحلیلگر مسائل خاورمیانه ادامه داد: چالش دیگر منفی شدن بخشی از افکار عمومی عراق نسبت به ایران است. حداقل در ۳ سال اخیر نگرش منفی در عراق نسبت به ایران در نتیجه سوء تفاهمات و اشتباهات و تأثیرگذاری رسانه‌های خارجی و قدرت‌های رقیب ایران تقویت شده است که به همراه دیگر مؤلفه‌های مختلف، در منفی شدن افکار عمومی حداقل بخش‌هایی از عراق نقش داشته و تعامل ما با عراق را با موانعی مواجه کرده است.
وی افزود: به لحاظ اقتصادی پیشرفت‌ها و دستاوردهای مهمی در روابط با عراق داشتیم اما وضعیت تحریمی ما نمی‌گذارد به طور قانونی و با بهره‌گیری از سیستم مالی و بانکی بین‌المللی و دلار با عراق تجارت کنیم. چنین مانعی حضور شرکت‌های ایرانی در عراق را با محدودیت‌هایی مواجه کرده، ضمن اینکه حضور بازیگران رقیب و مخالف در عراق از بازیگران عربی تا ترکیه و آمریکا باعث شده ارتقاء روابط به سادگی میسر نباشد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با مقایسه دوران تسلط داعش بر عراق با امروز اظهار کرد: زمان تسلط داعش در عراق، روابط خوبی با این کشور داشتیم، اما موقعیت کاملاً پایدار نبود. البته الان هم سطح مناسبی از روابط را با عراق داریم. ایران بازیگر ذی‌نفوذی در این کشور است، عراق و ایران تعامل و همکاری با یکدیگر دارند و این منافع مشترک سطحی از روابط را در هر دوره‌ای اجتناب ناپذیر کرده است، اما در دوره داعش شرایط خاص بود و عراق با تهدیدات جدی و بنیادی روبه‌رو بود. حمایت‌های ایران از عراق یکی از عوامل کلیدی غلبه عراق بر تهدید داعش بود، اما در آن زمان ایران با توجه به توانمندی‌هایی که در حوزه نظامی_امنیتی و نقشی که در شکل‌گیری حشد الشعبی و جریان‌های مقاومت داشت توانست تصویر مثبتی از خود در عراق ایجاد کند ولی موقعیت خاص نظامی امنیتی برای همیشه پایدار نیست.
اسدی با بیان اینکه در روابط با عراق باید به دنبال بنیان‌ها و مؤلفه‌های پایدارتر بود، خاطرنشان کرد: در حیطه اقتصادی باید با کشورهای دیگر رقابت داشته باشیم. نگاه اقتصادی صادرکنندگان ایرانی به عراق نگاهی پایدار و ماندگار نبوده و نگاهی مقطعی بخشی و کوتاه مدت بوده است. این باعث شده کالاهای ما نتوانند در رقابت با کالاهای کشورهای دیگر مثل ترکیه یک بازار همیشگی پیدا کنند. لذا ما بنیان های اقتصادی خود را باید تقویت کنیم و کالاهایی که به عراق صادر می‌کنیم، باید کالاهایی با کیفیت و به لحاظ قیمت قابل رقابت با کالاهای رقیب باشد و از سوی دیگر به لحاظ مقررات و قوانین باید طوری عمل کنیم که صادرکنندگان بتوانند رقابت خوبی داشته باشند و بحث ثبات در صادرات با عراق را رعایت کنیم.
این تحلیلگر مسائل خاورمیانه ادامه داد: در راستای جستجوی مؤلفه‌های پایدار باید به لحاظ افکار عمومی، دستور کار و اقدامات جدیدی داشته باشیم تا آن تصویر منفی که ممکن است به دلیل تبلیغات نادرست دشمن، در برخی از مردم در عراق نسبت به ایران ایجاد شده است، اصلاح شود. ضمن اینکه به لحاظ سیاسی باید بتوانیم دستور کار متوازن در عراق داشته باشیم تا به شکل‌گیری ثبات سیاسی در عراق کمک کنیم.
نقش سایر کشورها در بهبود یا تنش‌زایی در رابطه ایران و عراق
وی درخصوص تأثیر کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه در روابط ایران و عراق گفت: یکی از کشورهای فرامنطقه‌ای تأثیرگذار در عراق آمریکاست. آمریکا حضور ایران در عراق و سطحی از روابط دو کشور را نمی‌تواند منکر شود و حضور و بازیگری ایران را پذیرفته، اما نوع روابط ایران با آمریکا در عراق به سطح کلان روابط ایران و آمریکا بستگی دارد، مثلاً در دوره‌ای که ترامپ رئیس جمهور بود سطح بالایی از تنش‌ها بین ایران و آمریکا، افزایش تنش‌ها در عراق را به همراه داشت که نتیجه آن در شهادت سردار سلیمانی و ابومهدی المهندس آشکار شد، اما در دوره‌هایی که تنش‌های بین ایران و آمریکا کمتر است، تنش‌ها در عراق هم کاهش پیدا می‌کند. از این منظر به نظر می‌رسد که در دوره‌های آینده روابط ما با آمریکایی‌ها در عراق ناشی از سطح کلی روابط و تنش‌ها بین دو کشور باشد.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی افزود: در سطح منطقه ترکیه به لحاظ اقتصادی در عراق نفوذ بالایی دارد و روابطی با اقلیم کردستان و سنیان عراق دارد به عنوان یک رقیب جدی در عراق به خصوص در عرصه اقتصادی برای ایران مطرح است. همچنین کشورهای عربی تا دوره‌ای از ایجاد روابط با عراق پس از صدام خودداری کردند، ولی در نهایت به این نتیجه رسیدند که باید به سمت ایجاد و گسترش روابط بروند و در طول ۵ سال اخیر گسترش روابط اتفاق افتاد، به خصوص در دوره الکاظمی شاهد پیشرفت جدی در روابط بین کشورهای عربی با عراق بودیم و استراتژی که کشورهای عربی در قبال ایران در پیش گرفته‌اند، این است که با نفوذ و افزایش روابط با عراق تا حدی از توسعه نفوذ ایران در عراق جلوگیری کنند.
این تحلیلگر مسائل خاورمیانه در ارتباط با گمانه‌زنی‌های ائتلاف کشورهای منطقه در قبال ایران، اظهار کرد: عراق در وضعیتی است که نمی‌تواند وارد هیچ نوع همسویی و اتحاد کامل با هیچ کشوری شود. نه می‌تواند در مقابل ایران باشد و نه می‌تواند اتحاد کامل و همسویی با ایران داشته باشد. ضمن اینکه کشورهای عربی مثل عربستان و قطر هم در وضعیتی نیستند که بخواهند وارد ائتلاف ضدایرانی و جدی شوند. آنها هم خطر و تهدیدات دوقطبی شدن منطقه و رویارویی با ایران را می‌دانند.
وی خاطرنشان کرد: درست است دستور کارهایی برای شکل‌گیری ائتلاف از سوی آمریکا و اسرائیل وجود دارد، اما این به معنای همراهی کشورهای منطقه نیست. اردن و مصر انگیزه‌ای برای این کار ندارند، قطر روابط خوبی با ایران دارد و امارات و عربستان نیز خطر گسترش تنش با ایران را می‌دانند. حال عراق که از تمامی کشورها به ایران نزدیک‌تر است، در موضع مقابل ایران قرار نمی‌گیرد. اما اگر ائتلاف ضد ایرانی هم شکل بگیرد عراق به دلیل ارتباطی که با کشورهای عرب دارد، با ایران همسویی کامل نخواهد داشت.
انتهای پیام
