اردیبهشت سال ۹۰ بود که خبر معافیت پنج‌ساله خودروها از گرفتن معاینه فنی مطرح شد. قانونی که بعد از تصویب آن تازه نمایندگان مجلس را به این فکر انداخت که چرا با تصویب آن تمامی تلاش‌های سال‌های اخیر خود را برای کاهش آلودگی هوا در تهران و سایر شهرها و کلانشهرهای کشور به هدر دادند و کارشناسان محیط‌زیست و مدیران شهری این قانون را یکی از اشتباهات تاریخی مجلسی ها برشمردند.

اما با وجود هم‌صدایی همه نهادهای مسئول و تصمیم‌گیر این قانون تغییر چندانی نکرد، تا مجلس دهم مصوبه ۵ ساله شدن معافیت معاینه فنی را به ۴ سال کاهش دهد؛ تصمیمی که کارشناسان این حوزه معتقدند تأثیر چندانی بر آثار منفی طولانی شدن عمر معافیت فنی نخواهد گذاشت.

رابطه معاینه فنی و آلودگی هوا

یکی از راهکارهای کاهش آلودگی هوا کنترل مداوم خودروها برای سالم بودن مبدل کاتالیستی آنها، تنظیم بودن موتور، عدم وجود روغن‌سوزی و … است که تحقق این مهم با معاینه فنی خودروها امکان‌پذیر است.

به اعتقاد کارشناسان شهری معافیت چهارساله خودروهای نو از دریافت معاینه فنی، عقبگرد در حل معضل آلودگی هوا محسوب می‌شود و می‌تواند به شدت سبب تشدید آلودگی هوای پایتخت شود و معاینه فنی خودروها می‌تواند منجر به کاهش ۲۵ درصدی آلودگی هوا در تهران شود.

بیش از ۸۰ درصد از آلودگی وسایل نقلیه به وسیله خودروهایی تولید می‌شود که فرسوده بوده یا به مرور از استانداردها خارج می‌شوند. به طور مثال مبدل‌های کاتالیستی که نقش بسیار مهمی در میزان تولید آلایندگی خودروها دارند، پس از حداکثر ۸۰ هزار کیلومتر از بین می‌رود و در صورتی که قرار باشد خودروها پس از ۴ سال نسبت به دریافت معاینه فنی اقدام کنند، تعداد زیادی خودروها فاقد مبدل کاتالیستی در شهر تردد خواهند کرد که این مسئله می‌تواند به شدت سبب افزایش و بحرانی شدن آلودگی هوا شود.

این در حالی است که خودروهای نو در کشورهای اروپایی با وجود دارا بودن کیفیت و استانداردهای بالا، یک سال پس از تولید مکلف به دریافت معاینه فنی هستند.

بی‌توجهی تصمیم گیران به منابع پژوهشی

مجلس درحالی معافیت خودروها از معاینه فنی را ۴ سال اعلام کرده است که مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی بر ضرورت‌های کاهش مدت معافیت معاینه فنی خودروهای نو در کشور تاکید کرده است.

در این گزارش با اشاره به سابقه قانون معاینه فنی آمده است: «توسعه مراکز معاینه فنی در کشور به‌صورت مکانیزه از سال ۱۳۷۹ عملیاتی شد. براساس آیین‌نامه اجرایی نحوه انجام معاینه و صدور برگ معاینه فنی مصوب هیئت وزیران خودروهای نو به مدت دو سال از انجام معاینه فنی معاف بودند. پس از اتمام مدت اعتبار دو ساله نیز خودروها براساس آیین‌نامه مذکور و استاندارد ملی خودرو شماره ۹۱۸۱ بر حسب نوع کاربری در فواصل زمانی مختلف مورد بازبینی مجدد قرار می‌گرفتند. از سال ۱۳۸۹ با تصویب ماده (۹) قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی، مدت معافیت معاینه فنی خودروهای نو از ۲ سال به ۵ سال افزایش یافت. درحال حاضر با توجه به مباحث مهم کنترل آلودگی هوا و افزایش ضریب ایمنی خودروها، بازگرداندن مدت معافیت معاینه فنی خودروهای نو از ۵ سال به ۲ سال پیشنهاد شده است.»

بر اساس این پژوهش یکی ازانگیزه‌های کاهش مدت معافیت معاینه فنی خودروها افزایش ایمنی خودروها و کاهش تصادفات عنوان شده و آمده است: «بررسی حوادث رانندگی در سطح شهرها و جاده‌های کشور، نشان می‌دهد که نقایص فنی وسایل نقلیه از عوامل مهم بروز این‌گونه حوادث هستند. براساس گزارش شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران، ۳۳ درصد از خودروهایی که در سال ۱۳۹۱ به مراکز معاینه فنی مراجعه کرده‌اند، دارای نقص ایمنی مؤثر بوده‌اند.

نکته مهم دیگر سطح کیفی خودروهای داخلی است که به‌رغم تصویب قانون «ارتقای کیفی خودرو و سایر کالاهای صنعتی»، هنوز با تحقق کامل این قانون و استانداردهای جهانی فاصله زیادی وجود دارد. برای مثال می‌توان به اختلاف زیاد میانگین نمرات منفی خودروهای سبک تولید داخل با خودروهای مشابه خارجی اشاره کرد. به‌طوری که میانگین نمره منفی تعداد محدودی از خودروهای داخلی در فاصله ۳ تا ۲۰ قرار می‌گیرد و در مقابل میانگین نمرات منفی اکثر خودروهای ساخت داخل حدود ۶۰ تا ۹۰ گزارش شده است. ازسویی با توجه به کیفیت خودروهای تولید داخل و تجربه سایر کشورها که موضوع معاینه فنی پس از اتمام دوره گارانتی قابلیت اجرایی پیدا می‌کند، می‌توان نتیجه گرفت که خودروهای نو تولید داخل کشور باید پس از اتمام دوره ضمانت (گارانتی) شرکت‌های خودروساز یعنی ۲ سال به مراکز معاینه فنی مراجعه کنند تا مورد پایش فنی قرار گیرند؛ بنابراین همزمان با الزام قطعه‌سازان و شرکت‌های خودروساز داخلی به تولید محصولاتی با کیفیت مطلوب‌تر، کوتاه شدن زمان معافیت خودروهای تولیدی الزامی است.»

تأکید دوم مرکز پژوهش‌های مجلس برای کاهش سن معافیت معاینه فنی کاهش آلودگی هوا است. در این فصل از پژوهش آمده است : «نتایج تحقیقی که توسط سازمان حفاظت محیط زیست درخصوص اثر انجام معاینه فنی خودروهای دیزلی و بنزینی شهر تهران در سال ۱۳۸۹ انجام شده نشان می‌دهد که می‌توان سالیانه از انتشار ۲۰۶۷۹۶ تن CO۲، ۱۲۵۳۵۳ تن CO، ۲۱۸۸ تن NOX و ۷۰۷ تن SOX جلوگیری کرد. برای مثال تولید گازهای آلاینده حدود ۱۴ درصد ازز خودروهایی که در سال ۱۳۹۱ به مراکز معاینه فنی مراجعه کرده‌اند، بیش از حد مجاز بوده است. یکی از دلایل این موضوع، قطعات و تجهیزات نصب شده برای کنترل آلایندگی در خودروها، برای مثال قطعه مبدل کاتالیستی است.. براساس گزارش‌های موجود مبدل کاتالیستی بعد از ۲ سال یا پیمایش ۶۰ تا ۸۰ هزار کیلومتر کارایی خود را از دست می‌دهد و میزان انتشار آلایندگی خودروها افزایش می‌یابد. این درحالی است که از میان خودروهای انژکتوری که در سال ۱۳۹۱ به مراکز معاینه فنی مراجعه کرده‌اند، ۱۵ درصد بدون کاتالیست و ۵/۸ درصد نیز کاتالیست غیرفعال داشتند.

همچنین نتایج تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که انجام معاینات فنی به‌طور متوسط حدود ۱۲ درصد از مصرف سوخت خودروها را کاهش می‌دهد.

در این پژوهش به تجربه‌های جهانی نیز پرداخته شده است: «مطالعات تطبیقی نشان می‌دهد با وجود ساخت و تولید خودرو در کشورهای صنعتی با قابلیت متناسب با استانداردهای جهانی و سطح کیفی بالا، انجام فرایند معاینه فنی را به‌عنوان راهکاری جهت کنترل ایمنی و میزان انتشار آلاینده‌ها در دوره‌های زمانی مشخص الزامی کرده‌اند. برای مثال در کشورهای آلمان، انگلستان، ترکیه و برزیل زمان اولین مراجعه ۳ سال پس از تولید و پس از آن به‌صورت سالیانه (ترکیه هر دو سال) می‌باشد. در مجموع ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که به رغم استانداردهای بالا در کشورهایی چون آلمان و انگلستان و وضعیت مطلوب آنها در مقایسه با ایران در زمینه شاخص‌هایی مانند آلودگی هوا (آلمان رتبه ۱۰۰، انگلستان رتبه ۹۰، ایران رتبه ۷) و میزان تلفات جاده‌ای (آلمان ۴۰۰۰ کشته، انگلستان ۲۳۰۰ کشته و ایران ۲۳۰۰۰ کشته)، درحال حاضر مدت زمان معافیت معاینه فنی برای خودروهای نو در این کشورها از ایران کمتر است.»

این پژوهش به تصمیم گیران اعلام کرده است که «مقایسه تطبیقی انجام معاینات فنی در ایران و سایر کشورها و دلایلی ازجمله ارتقای ایمنی، کاهش تصادفات، کاهش آلودگی هوا و مصرف بهینه سوخت نشان می‌دهد که اصلاح ماده (۹) قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی مبنی‌بر کاهش مدت معافیت معاینه فنی خودروهای نو از ۵سال به ۲ سال ضرورت دارد.

اما روز گذشته پس از نزدیک به ۶ سال انتظار مجلس تصمیمی گرفت که به اعتقاد مسئولان شهری تفاوتی با قانون گذشته ندارد.

شکست لایحه هوای پاک

سید نواب حسینی مدیرعامل ستاد مرکزی معاینه فنی خودروهای تهران در این رابطه گفت: لایحه هوای پاک حاصل سال‌ها مطالعه و بر اساس پشتوانه‌های علمی و نظر کارشناسان این حوزه و اسناد بالادستی بوده است که هم در دولت و هم در کمیسیون تخصصی مجلس مورد تأیید قرار گرفته و اینکه کاهش سن معاینه فنی به سه سال رأی نیاورده، کم‌لطفی نمایندگان مجلس است.

مدیرعامل ستاد مرکزی معاینه فنی خودروهای تهران افزود: در صحن امروز با گارانتی خودروها بیشتر از دو سال رأی نیاورد، چگونه است که معاینه فنی خودروها را چهار ساله تصویب می‌کنند؟

حسینی با تأکید بر ینکه معاینه فنی چهار ساله با معاینه فنی پنج ساله تفاوتی ندارد، تأکید کرد: این موضوع شکستی برای لایحه هوای پاک بود زیرا خودرویی که پنج سال از سن تولید آن می‌گذرد، عملاً خودرویی فرسوده محسوب می‌شود و متأسفانه نمایندگان مجلس به بند ۶ لایحه هوای پاک کم‌لطفی کردند.

وی تصریح کرد: در تمام کشورهای پیشرفته دنیا سن معاینه فنی دو سال است و حتی در برخی از کشورها بر اساس پیمایش، داشتن معاینه فنی الزام‌آور می‌شود و جای سؤال است که چرا مجلس، سن معاینه فنی را چهار سال تصویب کرد؟

حاشیه امن خودروسازان

وحید حسینی مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران هم معتقد است: این قانون جدید حاشیه امنی برای خودروسازان ایجاد کرد تا در بحث تجهیزات خودرو که بر کاهش آلودگی هوا تأثیرگذار است، آزادانه تر برخورد کنند زیرا این خودروها ۴ سالی گذرشان به دباغ خانه معاینه فنی نخواهد افتاد و از لحاظ استاندارد یا غیراستاندارد بودن این تجهیزات مورد بررسی قرار نمی‌گیرد.

مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با اشاره به اینکه گارانتی خودروها کوتاه‌تر از عمر گارانتی در دنیا با آن کیفیت تولید خودرو پیش بینی شده، گفت: بر اساس مصوبه روز گذشته مجلس خودروها تنها دو سال بعد از تولید گارانتی هستند یعنی دو سال پس از اتمام گارانتی باید به معاینه فنی مراجعه کنند و اگر رد شوند این گارانتی تمام شده و تمام هزینه معاینه فنی از جیب مصرف‌کننده خواهد بود. این در حالی است که این منطق در دنیا برعکس است یعنی بر اساس قوانین هوای پاک که چندین دهه از اجرای آن می‌گذرد تمامی تجهیزات کنترل آلایندگی در خودروها مانند کاتالیست ۸ سال گارانتی است یا بر اساس پیمایش ۸۰ هزار مایلی (۱۳۶ هزار کیلومتر) مورد حمایت تولیدکننده است.

حسینی با بیان اینکه دلیل این نوع نگاه در دنیا به تجهیزات تأثیرگذار در آلاینده‌های هوا آن است که برای مصرف‌کننده تولید آلاینده چندان در اولویت نیست و ممکن است توان مالی نصب کاتالیست را بر روی خودرو را نداشته باشد اما سلامت و هوای پاک برای حاکمیت مهم است بنابراین تجهیزات آلایندگی خودروها باید طولانی‌ترین گارانتی را داشته باشند.

وی با بیان اینکه‌ای کاش تغییر قانون معاینه فنی در مجلس رای نمی‌آورد تا دوباره می‌توانستیم موضوع دو ساله کردن آن را مورد در کمیسیون‌های تخصصی پیگیری کنیم، گفت: این مصوبه اتفاق عجیبی بود و عملاً لابی خودروسازان پیروز شد و هزینه کاهش آلودگی هوا ناشی از مشکلات خودرو بر گردن مصرف‌کننده افتاد.

مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با اشاره به اینکه این قانون حتماً بر طرح‌های کاهش آلودگی هوا مانند LEZ تأثیرگذار خواهد بود، گفت: با اجرای این قانون ورود خودروهای آلاینده در محدوده‌های کم انتشار بیشتر خواهد شد و حتی بر بار ترافیکی نیز تأثیرگذار خواهد بود. قرار نیست ما دوباره چرخ را اختراع کنیم، فقط کافی بود از تجارب دنیا در این موضوع استفاده می‌کردیم و معاینه فنی را سختگیرانه تر برای خودروها پیش بینی می‌کردیم.

به گفته وی، در حالی که تهران و کلان شهرهای کشور در زمستان‌ها به خاطر آلودگی هوا دچار مشکل است و شهروندانش در حال خفه شدن هستند توقع می‌رفت به راحتی این امتیاز را از دست ندهیم. هر گاه از ما می‌پرسند که ما در حوزه قانون آلودگی هوا چه کم داریم، پاسخ می‌دهم قوانین کم نیست بلکه زیاد نیز هست و تنها ما یک جا نیاز داشتیم که قانون به دادمان برسد و آن هم کاهش سن معاینه فنی بود که در اینجا نیز به داد ما نرسید.

مقایسه سن معاینه فنی در کشورهای مختلف دنیا

۴۷۴۷