فاطمه علی‌اصغر: خانه گردی پایتخت را از شمیرانات شروع کردیم، از تجدید دیدار با خانه های یک دانشمند، یک سیاستمدار، یک کارآفرین و صنعتگر و یک بازیگر؛ قرار بعدی با خانه‌های قلب تهران بود؛ از گران قیمت‌ترین خانه جهان تا دیدار از موزه ملک و نسخ خطی آن.

این بار هم به سراغ خانه های ارزشمندی در تهران می رویم که می تواند یک روز بیادماندنی برایتان رقم بزند.

خانه ساز و نوا

سفر یک روزه نوروزیتان را از خیابان ظهیرالاسلام، نبش کوچه صبا آغاز کنید. اینجا خانه ابوالحسن صباست. شما قدم به تالارهای خانه یکی از بزرگان هنر موسیقی ایران گذاشتید. خانه ای که هفت نسل خاندان صبا در آن زندگی کردند و سرانجام ابوالحسن وصیت کرد که آن را به موزه و خانه موسیقی تبدیل کنند. خانه ای با قدمت پهلوی اول که ویژگی های معماری آن هم دیدنی است. این خانه در فهرست میراث فرهنگی ایران هم جای گرفته و وجه ملی دارد.

روایت است که ابوالحسن صبا در این خانه به دنیا آمده. پدرش، ابوالقاسم خان کمال‌السلطنه، مردی از خاندان فضل و هنر، نوه‌ی محمودخان صبا، ملک‌الشعرای دربار فتح‌علی شاه قاجار بود. ابوالحسن، که بعدها نام جد بزرگش صبا را برای نام خانوادگی خود برگزيد، از کودکی علاقه‌ی خاصی به موسيقی داشت. پدرش که خود اهل موسيقی بود و به آن علاقه داشت، صبا را در شش سالگی پيش دوستانش که از اساتيد موسيقی بودند، برد تا به او نوازندگی بياموزند.

این آغاز راه بالیدن این هنرمند بود.حالا سال هاست که ساختمان خانه صبا را وزارت فرهنگ و هنر از بازماندگان خریده؛ همسر صبا هم وسایل شخصی او را به موزه اهدا کرده. درمیان این وسایل اهدایی، تعدادی از نت‌های زنده‌یاد فرامرز پایور نیز به چشم می‌خورند که شاگردان استاد پایور به موزه صبا اهدا کرده‌اند.

این خانه دارای پنج اتاق، زیر زمین و حیاط کوچکی است. بخشی از موزه به تصاویر، لوازم شخصی استاد و اسناد و نامه‌های اداری و مکاتبات شخصی او اختصاص یافته است. قسمت دوم، مجموعه سازهای موزه است که از منظر قدمت و ارزش، کم‌نظیر هستند. قسمت سوم موزه هم به مجموعه یادگارهای خانم اسفندیاری کوه نور، همسر استاد صبا که دختر عموی نیما یوشیج بوده است، تعلق دارد. با چنین بخش‌هایی است که این موزه به پاره‌ای گرانبها از تاریخ موسیقی ایران بدل شده.

خانه رنگ و نور

بعد از دیدار از خانه ساز و نوا، زمان بازدید از خانه رنگ و نور رسیده است. عمارت موزه نقاشی پشت شیشه یکی از دیدنی های تهران است. سیاوش شقاقی صاحب این خانه بوده. آقای شقاقی از نخستین پزشکان ریوی ایران بود و این خانه مطبش. این موزه در تقاطع خیابان برادران قائدی (هدایت) و نورمحمدی (تنکابن) واقع شده. این موزه خود داستان پر سوزی دارد. خانه شقاقی را ورثه دکتر به شهرداری تهران واگذار کردند و پس از بازسازی در سال 1377 به سازمان میراث فرهنگی سپرده و نخستین موزه نقاشی پشت شیشه ایران راه اندازی شد.

در زمان حمید بقایی، رییس وقت سازمان میراث فرهنگی هنگام جا به جایی سازمان میراث فرهنگی این موزه راهی ارگ شد و عمارت به بخش خصوصی واگذار اما برای دومین بار نقاشی ها با بازگشت سازمان به جایگاه اصلی خود بازگشتند. تولد این خانه در اواخر دوره قاجاری بوده و اوایل دوره پهلوی معماری اش شکل گرفته. موزه نقاشی پشت شیشه دومین موزه نقاشی پشت شیشه در جهان و تنها موزه مستقل است که به یکی از شاخه‌های نگارگری اختصاص داده شده. این موزه دربر گیرنده مجموعه عظیمی از نقاشی‌های پشت شیشه ایران است.

شاید بپرسید، نقاشی پشت شیشه چیست؟ این هنر در دوره صفویه از اروپای شرقی، هند و چین وارد ایران شد اما بلافاصله رنگ و بویی بومی به خود گرفت. تصاویر مربوط به انسان، گل و مرغ، تصاویر هندسی، حیوانات، بناهای تاریخی، مناظر شهری، طبیعت، نوشته و خطوط قرآنی، تک چهره‌ها، شخصیت‌های مذهبی و درباری و تاریخی، شاعران و هنرمندان، تصاویری از امامان، دراویش و عامه مردم در حالت‌های مختلف و تصاویر زنان به شیوه‌هایی از نقاشی سبک قاجار و آثار مینیاتوری، از جمله موضوعات نقاشی‌های کار شده بر پشت شیشه هستند.

هنر نقاشی پشت شیشه به جهت اجرای طراحی معکوس و استفاده از رنگ‌های روشن و اکلیلی، نیاز به مهارت و قدرت قلم و طراحی و ظرافت ویژه دارد.

خانه قلم و داستان

اگر توانستید دل از دیدار نقاشی های پشت شیشه خانه دکتر شقاقی دل بکنید؛ حالا که در خیابان هدایت هستید. پیشنهاد می کنیم، به سراغ بیمارستان امیراعلم بروید. خانه صادق هدایت در این بیمارستان است. تعجب نکنید. این دیدار بخش هیجان انگیز روز شماست. شما با خانه ای مواجه هستید که بازدید عمومی ندارد ولی با این حال دیدنش ممنوع هم نیست.

این خانه در خیابان سعدی، بالاتر از خیابان منوچهری، ضلع جنوب غربی بیمارستان امیر اعلم، خیابان شهید تقوی (خیابان هدایت) پلاک ۳، کنار خانه سفیر کبیر دانمارک است. دیدن این خانه نشان از انزوای خانه مردی دارد که نامش در میان بهترین نویسنده های جهان جای دارد.

پدر او اعتضادالملک، از رجال و اشراف دوره قاجار بود و احتمالاً، خانه مورد نظر به دستور او بنا شده و شکل و ساختار بنا به سبک اواخر دوران قاجار بر می‌گردد. در دهه ۵۰ خورشیدی، خانه پدری صادق هدایت خریداری و اشیاء شخصی‌اش را از بازماندگان جمع‌آوریی کردند تا آن را تبدیل به موزه برای صادق هدایت کنند. پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران این کار انجام نگرفت و ملک در اختیار دانشگاه علوم پزشکی تهران قرار گرفت.

مدتی این خانه مهدکودک بود و حالا به دنبال اعتراض های جهانگیر هدایت، آن را تبدیل به موزه کرده اند.

خانه قانون و دارو

احتمالا دیدار از خانه صادق هدایت، نویسنده بوف کور، کوتاه است. شما در میدان هدایت حتما از کنار خانه در دست مرمت ظهیرالسلام رد می شوید و با حوض خالی خانه و کبوترهای آواره اش سلفی می گیرید. اکنون زمان دیدار از خانه حسن پیرنیا، خانه مرد قانون ایران رسیده است. این خانه در خیابان منوچهری تهران (بین لاله‌زار و فردوسی) قرار دارد و در میانه سده نوزدهم میلادی بنا شده‌. حسن پیرنیا ملقب به مشیرالدوله آثاری چون نخستین کتاب تاریخ ایران باستان، نخستین قانون مدون حقوق بین‌المللی به زبان فارسی و از همه مهم تر فرمان مشروطیت را در این خانه نوشته و تدوین کرده است.

عمارت مسکونی مشیر الدوله، مجموعه ایی مسکونی و حیاطی بزرگ است که سالها پس از مرگ مشیرالدوله بخشی از این حیاط – که اکنون در حد فاصل عمارت اصلی و خیایان منوچهری قرار دارد – از عمارت اصلی تفکیک شد و به عنوان مطب پسر مشیرالدوله مورد استفاده قرار گرفت و بعدها هم از سوی وارثانش به فروش رسید و بنای اصلی وقف دولت ایران شد. این بنا سال هاست به مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و طب مکمل سپرده شده. این خانه یکی از بناهای نادر تهران است که از ویرانی ها نجات پیدا کرده.

حالا که وارد خیابان لاله زار شدید، می توانید چند کوچه پایین تر، نبش کوچه اتحادیه، تنها در ورودی خانه دایی جان ناپلئون را ببنید. این خانه هم قرار بود که پاساژ شود اما با همت اهالی رسانه و دوستداران میراث فرهنگی از تخریب رهایی یافت و حالا از سوی شهرداری خریداری شده و در حال مرمت است و به زودی درهایش به روی مردم باز خواهد شد. تا آن روز شما می توانید خانه گردی نوروز 96 را تمام کنید. قبل از آن پیشنهاد می کنیم، در میدان فردوسی، در کوچه پس کوچه هایش کافه هایی را پیدا کنید که زمانی خانه قدیمی بوده اند و پر از خاطره. آنجا می توانید دمی تازه کنید و چای با طعم هل و دارچین بنوشید.

۴۷۴۷