برترین‌ها: تستوسترون هم درست مانند همه‌ی هورمون‌های دیگر، نه باید خیلی زیاد باشد و نه خیلی کم. پایین بودن تستوسترون در مردان، یکی از علت‌های بالقوه‌ی ناباروری است. اما شاید تعجب کنید اگر بدانید بالا بودن غیرعادی تستوسترون نیز می‌تواند درد سرساز باشد. تستوسترون بالا در زنان هم می‌تواند نشاندهنده‌ی مشکلی بالقوه در باروری باشد. زنان هم ممکن است دچار کمبود تستوسترون شوند، اما این اتفاق معمولا بعد از یائسگی می‌افتد و طی سنین باروری چندان شایع نیست.

علت بالا و پایین بودن تستوسترون در مردان و زنان چیست؟ برای تعدیل تستوسترون چه می‌توان کرد، مخصوصا اگر سعی دارید باردار شوید؟

علائم پایین بودن تستوسترون در مردان

پایین بودن تستوسترون به نام هیپوگنادیسم در مردان نیز معروف است. هیپوگنادیسم می‌تواند سبب ناباروری شود. اگر یک مرد هستید، پزشک‌تان سطح تستوسترون‌تان را پایین محسوب می‌کند اگر:

• سطح تستوسترون آزادتان کمتر از ۹ نانوگرم در دسی‌لیتر باشد
• سطح تستوسترون کل‌تان کمتر از ۲۴۰ نانوگرم در دسی‌لیتر باشد

تستوسترون آزاد مولکول‌های تستوسترون در جریان خون‌تان هستند که با هیچ مولکول بیولوژیکی دیگری جفت نمی‌شوند. تستوسترون کل نیز به مجموع تستوسترون‌های آزاد و مولکول‌های تستوسترون که با پروتئین و گلوبولین‌های متصل شونده به هورمون‌های جنسی (SHBG) جفت می‌شوند گفته می‌شود.

علائم تستوسترون پایین در مردان شامل موارد زیر می‌شود:

• ناباروری
• افسردگی
• خستگی
• کاهش توده عضلانی
• کاهش رشد موی صورت و بدن
• کم میلی جنسی
• اختلال نعوظ
• بزرگ شدن یا حساس شدن سینه‌ها
• کم شدن قدرت و نیرو
• گُر گرفتگی
• مشکل در تمرکز

هیپوگنادیسم اولیه زمانی است که مشکل کمبود تستوسترون مربوط به بیضه‌هاست و به آن نارسایی اولیه بیضه یا یائسگی مردانه نیز می‌گویند. در واقع برخی از علائم این عارضه مشابه یائسگی زنانه‌اند. هیپوگنادیسم ثانویه نیز زمانی است که مشکل کمبود تستوسترون مربوط به غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس می‌شود. این غدد در مغز، هورمون‌های FSH و LH را تولید می‌کنند که به بیضه‌ها پیام می‌دهند تستوسترون ترشح کنند.

علت‌های کمبود تستوسترون در مردان

سن: وقتی مردان به سن ۵۰ سالگی می‌رسند، سطح تستوسترون‌شان به طور طبیعی شروع به کاهش می‌کند. قدرت باروری مردان با افزایش سن، افت نمی‌کند، اما در زنان، قدرت باروری با رسیدن به یائسگی به شدت کاهش می‌یابد.

چاقی: تاثیر چاقی بر سطح تستوسترون نسبت به تاثیر سن بر میزان این هورمون خیلی بیشتر است. تحقیقات نشان داده افزایش وزن مستقیما با کاهش تستوسترون مرتبط است. کاهش وزن اضافی می‌تواند سطح تستوسترون را به میزان نرمال برگرداند.

سیگار کشیدن: سیگار نیز احتمال ناباروری مردانه را افزایش می‌دهد.

کمبود وزن: شاخص توده بدنی غیرنرمال، سوء تغذیه و ورزش بیش از اندازه می‌تواند سبب پایین بودن تستوسترون و کاهش توان باروری شود.

سندرم کلاین فلتر: سندرم کلاین فلتر یک اختلال ژنتیکی است که مرد به جای اینکه یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y داشته باشد، یک کروموزوم X اضافی دارد (XXY). این سندرم یکی از علت‌های شایع ناباروری است.

سندرم کالمن: سندرم کالمن نیز یک عارضه‌ی ژنتیکی است که در آن بلوغ شروع نمی‌شود یا ناقص است.

اختلالات غده هیپوفیز: این اختلالات شامل مشکلاتی در چگونگی عملکرد غده هیپوفیز می‌شوند که ممکن است نتیجه‌ی تومور مغزی یا تومور هیپوفیز باشد. درمان تومور مغزی با پرتودرمانی نیز می‌تواند سبب آسیب بلند مدت در هیپوفیز شود.

بالا رفتن بیضه‌: این اتفاق معمولا طی دوران کودکی روی می‌دهد که باید هر چه زودتر درمان شود، چون در غیر اینصورت می‌تواند بعد‌ها مشکلات هورمونی ایجاد کند.

بالا بودن غیر عادی سطح آهن خون: به این عارضه هموکروماتوز نیز می‌گویند.

آسیب بیضه‌ها: اگر فقط یکی از بیضه‌ها آسیب ببیند، تولید تستوسترون می‌تواند به طور طبیعی صورت بگیرد.

درمان سرطان: شیمی درمانی و پرتو درمانی می‌توانند به طور موقتی باعث کاهش تستوسترون شده و تولید اسپرم را دچار اختلال کنند. اما گاهی این آسیب، دائمی می‌شود. مطالعه‌ای دریافته که ۳۰ درصد از مردان بعد از درمان سرطان دچار افت تستوسترون می‌شوند.

HIV یا ایدز: ویروس HIV می‌تواند در عملکرد بیضه‌ها، غده هیپوفیز و هیپوتالاموس اختلال ایجاد کند. در نتیجه سبب افت تستوسترون می‌شود.

سرماخوردگی جدی یا عمل جراحی: کمبود تستوسترون ناشی از سرماخوردگی یا عمل جراحی معمولا بعد از مدتی خود به خود رفع می‌شود. برخی از عفونت‌ها مانند اوریون می‌توانند سبب مشکلات هورمونی بلند مدت شوند.

مصرف داروی تجویزی یا داروی روانگردان: مثلا ماریجوانا می‌تواند سطح ستوسترون را کاهش بدهد.

استرس بسیار زیاد: بالا بودن میزان کورتیزول یا همان هورمون استرس با کاهش سطح تستوسترون مرتبط است.

درمان کمبود تستوسترون در مردان

اگر علت پایین بودن تستوسترون‌تان، بیماری یا عارضه و یا فاکتوری در سبک زندگی است (مانند چاقی)، پس حداقل بخشی از درمان، مربوط به عارضه‌ی اصلی خواهد بود. این امکان وجود دارد که در چنین مواردی، سطح تستوسترون بعد از درمان یا تغییری در سبک زندگی به میزان نرمال برگردد. اما متاسفانه همیشه هم اینطور نیست. در چنین مواردی، پزشک شما ممکن است یکی یا چند تا از شیوه‌های زیر را توصیه کند:

مکمل تستوسترون: پزشک ممکن است تستوسترون تزریقی برای‌تان تجویز کند تا تولید اسپرم‌تان بیشتر شود. مکمل تستوسترون نیز برای بهبود وضعیت سلامت عمومی، تجویز می‌شود، حتی اگر قرار نباشد مشکل باروری را برطرف کند.

کلومید: هر چند کلومید معمولا برای درمان ناباروری زنان به کار می‌رود، اما ممکن است برای مردان نیز جهت افزایش سطح تستوسترون تجویز شود.

درمان IVF: درمان با IVF ممکن است به جای مکمل تستوسترون یا همراه با آن تجویز شود. اگر فاکتور ناباروری زنانه نیز دخیل باشد، پزشک شما ممکن است پیشنهاد کند اول درمان IVF را امتحان کنید.

IVF با ICSI: در روش IVF-ICSI، یک اسپرم مرد به طور مستقیم به یک تخمک تزریق می‌شود.

استخراج اسپرم از بیضه (TESE): اگر پایین بودن تعداد اسپرم‌ها یا عدم وجود اسپرم، مشکل اصلی باشد، پزشک ممکن است روش استخراج اسپرم از بیضه را پیشنهاد کند. در این شیوه اسپرم به طور مستقیم با بیوپسی خارج می‌شود.

اسپرم اهدایی: در برخی موارد، پزشک ممکن است توصیه کند از یک اسپرم اهدایی استفاده کنید.

علائم و علت‌های بالا بودن تستوسترون در مردان

بالا بودن غیرعادی میزان تستوسترون در مردان، هایپرگنادیسم نیز نامیده می‌شود. اگر شما یک مرد هستید، پزشک‌تان میزان تستوسترون‌تان را خیلی بالا محسوب می‌کند اگر:. سطح کل تستوسترون‌تان بیشتر از ۹۵۰ نانوگرم در دسی‌لیتر باشد. سطح تستوسترون آزادتان بیشتر از ۳۰ نانوگرم در دسی‌لیتر باشد

علائم و نشانه‌های احتمالی تستوسترون بالا شامل موارد زیر می‌شود:

• بلوغ زودرس در پسران جوان
• ناباروری و کاهش تعداد اسپرم
• جوش و آکنه
• میل جنسی زیاد
• رویش زیاد مو‌های زائد
• فشار خون بالا
• بالا بودن تعداد گلبول‌های قرمز خون
• افزایش رفتار‌های پُرخطر
• پرخاشگری

علت‌های بالا بودن تستوسترون

تومور: تومور آدرنال و تومور بیضه می‌تواند سبب افزایش غیرعادی تستوسترون شود.

استفاده از استروئید آنابولیک: گاهی ورزشکاران برای افزایش عضله سازی یا تقویت عملکرد ورزشی خود از استروئید‌های آنابولیک استفاده می‌کنند. عده‌ای نیز به صورت غیرقانونی، کلومید مصرف می‌کنند تا عملکرد ورزشی خود را بالا ببرند.

مصرف مکمل تستوسترون: گاهی مکمل تستوسترون توسط پزشک معالج تجویز می‌شود و گاهی بدون تجویز پزشک و به صورت غیرقانونی خریداری می‌شود.

درمان افزایش تستوسترون در مردان

به ندرت پیش می‌آید که کمی بالا بودن سطح تستوسترون سبب ناباروری در مردان شود. اما اگر میزان این هورمون خیلی بالا باشد، این سوال مطرح می‌شود که آیا ممکن است علت غیرعادی بودن سطح تستوسترون، یک تومور و یا مصرف دارو باشد. اگر علت بالا بودن تستوسترون، مصرف استروئید آنابولیک یا مکمل تستوسترون باشد، توقف مصرف مکمل یا استروئید باید مشکل را رفع کند. البته این کار باید تحت نظر پزشک انجام شود.

برای بیشتر مردان عجیب است که تستوسترون بالا می‌تواند سبب ناباروری شود. بعضی از مردان، مکمل تستوسترون مصرف می‌کنند با این تصور که قدرت باروری‌شان بیشتر شود. یا اینکه به امید افزایش استقامت، قدرت و سطح انرژی خود سراغ مکمل‌های تستوسترون می‌روند. متاسفانه، مکمل تستوسترون در مرد‌هایی که از جهت پزشکی و سلامتی نیازی به آن ندارند می‌توانند سبب ناباروری شود.

مطالعه‌ای دریافت مردانی که مکمل تستوسترون مصرف می‌کردند و در واقع به آن نیازی نداشتند، ۸۸.۴ درصد بیشتر دچار آزواسپرمی یا بی‌نطفگی بودند. به عبارتی دیگر، این افراد هیچ اسپرمی تولید نمی‌کردند. اما شش ماه بعد از توقف مصرف مکمل تستوسترون، ۶۵ درصد از این مردان، دیگر آزواسپرمی نداشتند و توانسته بودند دوباره اسپرم تولید کنند.

بالا و پایین بودن تستوسترون در زنان

وقتی پای باردار شدن به میان می‌آید، برای خانم‌ها، تستوسترون بالا مسئله سازتر است تا تستوسترون پایین. تستوسترون تنها یکی از چندین هورمونی است که به نام آندروژن معروفند. بالا بودن سطح آندروژن در خانم‌ها، هایپرآندروژنیسم نامیده می‌شود. علائم بالا بودن غیرعادی سطح آندروژن شامل موارد زیر می‌شود:

• بی‌نظمی قاعدگی
• عدم تخمک گذاری
• آکنه و جوش
• رشد مو‌های زائد
• الگوی طاسی مردانه
• بم شدن صدا
• افزایش توده عضلانی
• بزرگ شدن کلیتوریس

علت‌های ممکن بالا بودن تستوسترون در خانم‌ها

سندرم تخمدان پلی کیستیک: سندرم تخمدان پلی کیستیک، یکی از علت‌های شایع ناباروری در خانم‌هاست. این سندرم با چاقی و مقاومت به انسولین ارتباط دارد.

هایپرپلازی آدرنال مادرزادی: هایپرپلازی آدرنال مادرزادی یک عارضه‌ی ژنتیکی است که در تولید هورمون‌های غدد آدرنال، اختلال ایجاد می‌کند. این بیماری می‌تواند سبب ناباروری هم در زنان و هم در مردان می‌شود. در برخی موارد، هایپرپلازی آدرنال مادرزادی از همان دوره‌ی کودکی تشخیص داده می‌شود. در سایر موارد، ممکن است در سال‌های بعدی زندگی این بیماری تشخیص داده شود.

سرطان آدرنال یا تخمدان: بسیار بالا بودن سطح تستوسترون، یعنی بالاتر از ۲۰۰ نانوگرم در دسی‌لیتر ممکن است در موارد سرطانی دیده شود.

مصرف استروئید‌های آنابولیک: این فقط ورزشکاران مرد نیستند که برای بهبود عملکرد ورزشی خود از استروئید‌های آنابولیک استفاده می‌کنند. زنان ورزشکاری که از استروئید استفاده می‌کنند نیز ممکن است سطح تستوسترون‌شان به طور غیر طبیعی بالا برود.

منبع: verywellfamily