هفته نامه سلامت – دکتر شاهد صدر: لگن از مفصل گوی و کاسه‌ای تشکیل شده و حرکت پا‌ها را در جهات مختلف امکان‌پذیر می‌کند. درواقع سر استخوان ران (فمور) به یک گوی شباهت دارد که در حفره‌ای کاسه‌مانند (استابولوم) در لگن قرار می‌گیرد.

درد لگن یکی از مشکلات شایع دستگاه اسکلتی -عضلانی است که بیشتر در سنین ۴۰ تا ۶۰ سالگی ایجاد می‌شود. این درد علل متفاوتی دارد و به صورت حاد و ناگهانی یا تدریجی ایجاد می‌شود. اگرچه درد لگن در بسیاری از موارد به مفصل گوی و کاسه‌ای مربوط است، دیگر اجزای تشکیل‌دهنده لگن یا ساختار‌های دربرگیرنده آن نیز می‌توانند در بروز درد تاثیرگذار باشند. درحقیقت هرگونه التهاب در نواحی مختلف لگن می‌تواند باعث درد و ناراحتی در لگن یا حتی ران‌ها، زانو‌ها و کمر شود. در ادامه با عوامل مختلف درد لگن آشنا می‌شوید.

شکستگی و دررفتگی

ضرب‌دیدگی و شکستگی استخوانی، شایع‌ترین علت درد لگن در افراد مسن است. درد ناشی از شکستگی بلافاصله با شدت زیاد بروز پیدا می‌کند. این درد با هرگونه حرکت شدت می‌یابد. شکستگی لگن می‌تواند بر اثر کاهش تراکم استخوان یا زمین‌خوردگی و ضربه ایجاد شود. بعضی از بیماری‌ها مثل سرطان استخوان، تومور‌ها و کیست‌های خوش‌خیم استخوانی و بیماری ژنتیکی پاژه استخوان نیز می‌توانند بافت استخوانی را ضعیف کنند و باعث افزایش خطر شکستگی در ناحیه لگن شوند. ضربه و تصادفات علاوه بر خطر شکستگی، احتمال دررفتگی مفصل لگن را هم افزایش می‌دهند. در این وضعیت، سر استخوان ران از حفره استابولوم بیرون می‌آید.

استرین و اسپرین

استرین و اسپرین دو آسیب بافتی دردناک هستند که بر اثر ضربه، زمین‌خوردگی یا آسیب‌های ورزشی ایجاد می‌شوند. استرین به دلیل آسیب و التهاب عضلات و تاندون‌ها اتفاق می‌افتد و اسپرین به آسیب رباط یا لیگامان مربوط است. مفصل لگن در طول روز طی فعالیت‌های مختلف مثل راه رفتن و پریدن، وزن زیادی را متحمل می‌شود. عضلات، تاندون‌ها و لیگامان‌ها طوری طراحی شده‌اند که از مفاصل در برابر فشار وزن محافظت کنند. حال اگر این ساختار‌ها ملتهب شوند، لگن نمی‌تواند عملکرد طبیعی خود را حفظ کند و دچار آسیب و درد می‌شود. درد ناشی از کشیدگی و پارگی رباط‌ها، تاندون‌ها و عضلات معمولا شدید است و بلافاصله احساس می‌شود.

حرکات مکرر

درد لگن ممکن است ناشی از فعالیت‌های تکراری باشد. درواقع هر نوع فعالیت طولانی‌مدت با حرکات مکرر لگن به تدریج باعث ایجاد التهاب در تاندون‌ها و لیگامان‌های لگن می‌شود. علاوه بر این، حرکات مکرر می‌توانند باعث از بین رفتن تدریجی غضروف مفصل لگن شوند و به لابروم (غضروف محافظ حفره استابولوم) و کپسول مفصلی آسیب وارد کنند. درد ناشی از آسیب حرکات تکراری زمانی بروز پیدا می‌کند که عضلات درگیر دچار گرفتگی شوند یا سطح مفصل، تاندون‌ها و لیگامان‌ها ملتهب شود.

بورسیت

«بورس» یا «بورسا» کیسه‌هایی پر از مایع در اطراف مفاصل و تاندون‌ها هستند که مانند بالشتک‌های محافظ از فشار وارد بر مفصل می‌کاهند و با ایجاد لغزش، حرکت مفصل روی اجزای استخوانی را تسهیل می‌کنند. «بورسیت» زمانی اتفاق می‌افتد که کیسه‌های بورس به دلایل مختلف مثل ضرب‌دیدگی یا حرکات مکرر دچار التهاب و آزردگی شوند. با ایجاد این التهاب، حجم مایع موجود در حفره استابولوم و کپسول مفصلی لگن افزایش می‌یابد و درد ایجاد می‌کند. التهاب بورس‌های مفصل لگن یکی از شایع‌ترین علل درد لگن است. این درد تیز و شدید است و معمولا از لگن به دو طرف ران منتشر می‌شود.

نشانگان درد تروکانتر بزرگ

عضلات باسن تحت عنوان ماهیچه‌های سرینی شناخته می‌شوند. ضعف در این عضلات باعث کاهش ثبات لگن می‌شود. در این وضعیت، اجزای جلویی لگن وارد فعالیت جبرانی می‌شود تا از مفاصل محافظت کنند و ثبات لگن را افزایش دهند. این مساله، تاندون‌های متصل‌کننده عضلات سرینی به لگن را تحت فشار قرار می‌دهد و باعث اختلالی به نام «نشانگان درد تروکانتر بزرگ» می‌شود. تروکانتر در قسمت بالای استخوان ران قرار دارد و بخش اصلی استخوان لگن را تشکیل می‌دهد. در محل عبور عضلات و تاندون‌ها از این بخش استخوانی یک کیسه بورس قرار دارد که از عضلات و تاندون‌ها محافظت می‌کند. التهاب در این کیسه باعث نشانگان درد تروکانتر بزرگ یا «بورسیت تروکانتریک» می‌شود.

تاندینوپاتی

بیماری‌ها و اختلالات مربوط به تاندون، تحت عنوان «تاندینوپاتی» شناخته می‌شوند. تاندون‌های لگن، عضلات سرینی را به لگن وصل می‌کنند و به لگن ثبات می‌بخشند. همچنین طی حرکات و فعالیت‌های روزمره مثل راه رفتن و بالا رفتن از پله از لگن محافظت می‌کنند. تاندون‌های لگن ممکن است به دلیل اعمال وزن و فشار زیاد و عدم استراحت دچار التهاب، نیم‌پارگی یا پارگی شوند. انداختن یک پا روی پای دیگر و نشستن طولانی‌مدت در این وضعیت یا انداختن وزن روی یک پا هنگام ایستادن از دیگر عوامل تاندینوپاتی و درد لگن هستند.

آرتروز

آرتروز مفصلی یا استئوآرتریت شایع‌ترین علت درد لگن در افراد بالای ۵۰ سال است. این بیماری بر اثر بالا رفتن سن و از بین رفتن تدریجی غضروف محافظ مفاصل ایجاد می‌شود. با از بین رفتن این غضروف، سر استخوان‌های لگن روی هم ساییده می‌شوند و درد و التهاب ایجاد می‌کنند. درد ناشی از آرتروز لگن ممکن است به پا‌ها نیز منتقل شود و دامنه حرکتی را محدود کند. افراد مبتلا به آرتروز لگن علاوه بر درد و خشکی مفصل ممکن است حین حرکت، صدایی «کلیک» مانند از ناحیه لگن بشنوند. درد ناشی از آرتروز معمولا بعد از مدتی بی‌تحرکی شدت می‌یابد و با شروع حرکت آرام می‌شود، اما با افزایش فعالیت، مجدد بازمی‌گردد. دیگر انواع آرتروز مثل آرتروز روماتوئید یا روماتیسم، اسپوندیلیت آنکیلوزان (آرتروز خودایمنی ستون فقرات)، آرتروز مرتبط با بیماری‌های التهابی روده مثل کرون یا کولیت زخمی نیز می‌توانند باعث درد لگن شوند.

فعالیت‌های ورزشی سنگین

ورزش‌های سنگین و تمرینات شدید مثل فوتبال و دو، در صورت عدم برخورداری از آمادگی جسمانی کافی می‌توانند باعث بروز درد در ناحیه لگن شوند. تغییر در تمرینات همیشگی و شروع فعالیت ورزشی جدید نیز می‌تواند فرد را مستعد آسیب یا درد لگن کند. درد لگن به دنبال ورزش می‌تواند بر اثر عوامل مختلف مثل التهاب بورس‌ها، تاندینوپاتی و آسیب به نوار خاصره‌ای درشت‌نی یا نوار متصل‌کننده لگن به استخوان درشت‌نی ایجاد شود.

التهاب سیاتیک

التهاب عصب سیاتیک یکی دیگر از عوامل درد لگن است. درد ناشی از این التهاب معمولا تیز و خنجری است. این درد از پایین کمر شروع می‌شود و به باسن و ناحیه جلویی و جانبی لگن و پا‌ها منتشر شود. التهاب سیاتیک ممکن است در انگشتان پا نیز گزگز و بی‌حسی ایجاد کند. درد سیاتیک معمولا هنگام بلند شدن از حالت نشسته و صاف کردن زانو، تشدید می‌شود. این عارضه دلایل متعددی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به تنگی کانال نخاع، آرتروز ستون فقرات کمری، بیرون‌زدگی یا پارگی دیسک‌های بین‌مهره‌ای و گرفتگی عضلات پایین کمر اشاره کرد.

نشانگان پیریفورمیس

نشانگان پیریفورمیس به علت کوتاه شدن یا سفت شدن و گرفتگی عضله پیریفورمیس رخ می‌دهد. پیریفورمیس عضله کوچکی است که در عمق لگن و باسن قرار دارد. از آنجایی که عصب سیاتیک از زیر عضله پیریفورمیس عبور می‌کند، گرفتگی در این عضله می‌تواند بر سیاتیک فشار وارد کند و باعث درد در باسن و انتشار این درد به کمر و پشت ران شود. درواقع حدود ۶ درصد از درد‌های سیاتیکی به این نشانگان مرتبط هستند، اما در این بیماری برخلاف سیاتیک واقعی، اختلال عصبی در اندام تحتانی وجود ندارد. این نشانگان در اسکی‌بازان، تنیس‌بازان و دوچرخه‌سواران بیشتر رخ می‌دهد. همچنین در زنان شایع‌تر از مردان است. از عوامل آن می‌توان به ورزش غیراصولی، تغییر در بیومکانیک لگن، ضربه به باسن و آسیب‌دیدگی عضله پیریفورمیس اشاره کرد. درد در نشانگان پیریفورمیس معمولا با ایستادن یا نشستن طولانی‌مدت، برخاستن از خواب، اجابت مزاج و اعمال فشار موضعی بر پشت باسن تشدید می‌شود. همچنین با چرخش داخلی ران و نزدیک شدن آن به محور مرکزی بدن افزایش می‌یابد.

نکروز استخوان

نکروز به معنای مرگ بافت به دنبال اختلال در خونرسانی است. در نکروز سر استخوان ران (فمور)، ذخیره خونی استخوان پایان می‌یابد و استخوان به تدریج ضعیف و دردناک می‌شود. این بیماری معمولا در افرادی به وجود می‌آید که برای طولانی‌مدت از دارو‌های کورتونی مثل پردنیزولون استفاده کرده‌اند.

بارداری

در دوران بارداری میزان ترشح هورمون‌ها دچار تغییر می‌شود. این تغییرات، عضلات و لیگامان‌ها را شل می‌کنند تا مادر برای زایمان آماده شود. بزرگ شدن شکم و شل شدن لیگامان‌ها احتمال بروز درد لگن را افزایش می‌دهد. پارگی یا نیم‌پارگی غضروف محافظت‌کننده از مفصل لگن از دیگر عوامل درد لگن در خانم‌های باردار است. در این دوران، اعصاب محیطی نیز ممکن است ملتهب شوند و درد لگن ایجاد کنند. یکی از این اعصاب، عصب پوستی فمورال جانبی در ران است. علاوه بر بارداری، این عصب ممکن است بر اثر پوشیدن لباس‌های تنگ و بیماری دیابت تحریک شود و درد لگن ایجاد کند.

فتق

فتق از عوامل دیگر درد لگن است. فتق زمانی اتفاق می‌افتد که در محل اتصال عضلات دیواره شکم، ضعف یا پارگی وجود داشته باشد یا بخشی از یک ارگان از بافت اطراف خود بیرون بزند. فتق‌های شکمی می‌توانند باعث درد در ناحیه جلویی لگن شوند. این فتق‌ها در بارداری نیز به دلیل فشار جنین بر شکم شایع هستند. فتق فمورال یا کشاله ران نوعی دیگر از فتق است که در کانال اطراف مفصل لگن ایجاد می‌شود و باعث بروز درد می‌شود.

فیبرومیالژیا

این بیماری نوعی نشانگان درد سیستمیک است که می‌تواند در نقاط مختلف بدن از جمله لگن باعث بروز درد و ناراحتی شود. عامل فیبرومیالژیا هنوز ناشناخته است، اما متخصصان آن را در گروه بیماری‌های روان‌تنی قرار می‌دهند. افراد مبتلا به فیبرومیالژیا معمولا اختلالات خواب، خواب‌آلودگی، افسردگی و گرفتگی عضلانی را نیز تجربه می‌کنند.

سایر عوامل درد لگن

سینوویت: لایه سینوویوم یا غشای سینوویال یکی از لایه‌های محافظ مفصل لگن است. التهاب در این بافت باعث تجمع مایع در کپسول مفصلی و درد و تورم می‌شود.

کم‌خونی داسی‌شکل: بعضی از بیماری‌های سیستمیک مثل بیماری سلول داسی‌شکل می‌توانند در بروز درد‌های لگنی تاثیرگذار باشند. این بیماری می‌تواند در فاز بحرانی خود باعث تورم مفاصل بدن از جمله مفصل لگن شود.

عفونت: بیماری‌های عفونی ویروسی یا باکتریایی مثل بیماری لایم، نشانگان رایتر و عفونت‌های ناشی از مسمومیت غذایی نیز می‌توانند در بروز التهاب و درد لگن تاثیرگذار باشند.

چاقی و اضافه وزن: چاقی با اعمال فشار مضاعف بر مفاصل بدن، احتمال بروز آرتروز را در نقاط مختلف بدن از جمله مفصل لگن افزایش می‌دهد.

سرطان استخوان: سرطان با منشاء استخوان یا سرطانی که از ارگان‌های دیگر به استخوان دست‌اندازی کرده، می‌تواند با درد شدید و مداوم استخوان همراه باشد. این درد معمولا ربطی به فعالیت ندارد و با استراحت بهتر نمی‌شود. محل درد و انتشار آن در استخوان به محل درگیری سرطان بستگی دارد.

درد با منشاء خارج از لگن: درد در ساختار‌های خارجی لگن مثل زانو و کمر گاهی اوقات به لگن نیز منتشر می‌شود.

راه‌های بهبود و پیشگیری از درد لگن

درد و التهاب، نشانه وجود یک اختلال در ساختار لگن یا بافت‌های اطراف آن است و باید حتما با معاینه و تصویربرداری مورد بررسی و درمان قرار بگیرد. از راهکار‌های ساده بهبود درد لگن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تقویت عضلات لگن، ران و باسن
• استراحت کافی پس از فعالیت‌های سنگین و جلسات ورزشی
• انجام ورزش‌های سبک مثل شنا و دوچرخه‌سواری
• خودداری از انجام ورزش‌های سنگین مثل دو و ایروبیک تا زمان بهبود
• گرم کردن قبل از ورزش و سرد کردن پس از ورزش
• پوشیدن کفش مناسب برای ورزش و پیاده‌روی
• پیروی از برنامه اصلاحی و ورزشی تجویزشده توسط متخصص
• استفاده از درمان‌های دستی و مانیپولاسیون توسط پزشک متخصص
• افزایش انعطاف‌پذیری و محور حرکتی مفاصل با کمک تمرینات اصلاحی و کششی
• اصلاح وضعیت‌های بدن در حالت خوابیدن، نشستن، ایستادن و راه رفتن
• خوابیدن به پشت و قرار دادن بالش زیر زانو‌ها یا خوابیدن به پهلو و قرار دادن بالش بین دو زانو در زمان خواب
• جایگزین کردن تشک‌های قدیمی و نامناسب با تشک‌هایی که از قوس‌های بدن حمایت می‌کنند.
• خودداری از انداختن پا روی پا برای مدت طولانی در حالت نشسته
• پرهیز از انداختن وزن روی یک پا در حالت ایستاده
• کاهش وزن اضافه
• استفاده از کمپرس سرد روی لگن بعد از ورزش برای پیشگیری از درد و التهاب
• استفاده از کمپرس گرم در محل بروز درد بعد از گذر از مرحله حاد درد
• رهاسازی عضلات لگن و پشت از طریق ماساژ
• خودداری از فعالیت‌های تکراری و مداوم لگن