سخت‌گيري در ترددهاي مرزي، به خصوص مرزهاي زميني همجوار با سه كشور عراق و افغانستان و پاكستان (كه به دليل ضعف شديد نظام بهداشتي و مراقبت‌هاي فردي و همسايگي با هند و بنگلادش، پنج ضلعي كانون وبا را در منطقه خاورميانه و مديترانه شرقي تشكيل داده‌اند) و برگزاري كارگاه‌هاي كشوري و منطقه‌اي براي مراقبان بهداشتي شهري و روستايي از جمله اين اقدامات بوده اما تاكيدات جدي مسوولان وزارت بهداشت در حاشيه اين اقدامات، خطاب به شهروندان است. شهرونداني كه با ناديده گرفتن اصول بسيار ساده اما تاثيرگذار در خدشه‌دار شدن بهداشت فردي و عمومي، مي‌توانند خود و اطرافيان‌شان را در معرض ابتلا به اين بيماري قرار دهند.

بابك عشرتي، مدير گروه بيماري‌هاي منتقله از آب و غذاي مركز مديريت بيماري‌هاي واگير وزارت بهداشت كه خبر مي‌دهد كل موارد گزارش شده وبا در كشور در سال ٩٥، ۵ مورد بوده، در رتبه‌بندي سهم آب، مواد غذايي و رعايت بهداشت فردي به عنوان سه عامل موثر در ابتلا به وبا، مي‌گويد كه اغلب طغيان‌هاي بيماري‌هاي منتقله از آب و غذا، ناشي از رعايت نشدن اصول بهداشتي در تامين، تهيه و توزيع مواد غذايي و غذاي آماده بوده و آلودگي آب و رعايت نكردن بهداشت فردي در رتبه‌هاي دوم و سوم قرار گرفته‌اند و مي‌افزايد: «وبا يكي از شاخه‌هاي گروه بيماري‌هاي منتقله از آب و غذاست و البته بيماري عجيبي هم نيست. يك بيماري اسهالي است كه پيشگيري از آن بسيار آسان است و درمان دشواري هم ندارد اما ناديده گرفتن اصول پيشگيري و درمان، مي‌تواند بيمار را تا مرز مرگ هم پيش ببرد.»

عشرتي مي‌افزايد: «با توجه به اينكه اوج شيوع وبا، فصل گرما و ناشي از بالا بودن احتمال فساد مواد غذايي است، تاكيد مي‌كنيم كه مردم در هنگام سفر يا در تفرجگاه‌ها، از استفاده آب‌هاي سطحي يا آب شرب غيرمطمئن خودداري كنند. بهداشت فردي را رعايت كنند. پيش از صرف غذا و پس از استفاده از سرويس بهداشتي، دست‌هاي‌شان را شست‌و‌شو داده و براي مصرف شرب، از آبي استفاده كنند كه نسبت به سلامت آن اطمينان دارند. آب لوله‌كشي پيشنهاد اول ما است اما اگر به آب لوله‌كشي دسترسي ندارند، آب‌هاي بسته‌بندي در بطري‌هاي كارخانه‌اي و مجاز را مصرف كنند و در غير اين صورت، آب را جوشانده و پس از سرد شدن، مصرف كنند.

در مواقع ضروري هم، استفاده از قرص‌هاي كلر براي ضدعفوني آب و طبق دستورالعمل رايج، مي‌تواند خطر ابتلا را به صفر برساند. پيشگيري از انتقال وبا از طريق مصرف ميوه و سبزي براي ما بسيار مهم است و تاكيد مي‌كنيم كه مصرف ميوه و سبزيجات خام، حتما و حتما پس از شست‌و‌شوي مناسب و ضدعفوني كردن سبزيجات باشد. پرهيز از مصرف غذاي پخته يا چرب به شكل سرد و گرم نشده، تاكيد ديگري است كه مي‌تواند در مصونيت از ابتلا به وبا بسيار موثر باشد. براي خريد مواد غذايي فرآوري شده، صرفا از محصولات بسته‌بندي استفاده شود و توجه به تاريخ توليد و انقضا و مجوز توليد محصول، ضروري است اما در صورت تهيه غذا از رستوران، ضروري است كه كارت معاينات دوره‌اي و سلامت پرسنل رستوران، با تاريخ روز و در معرض ديد مشتريان نصب شده باشد.»

ايران هم مي‌تواند به كانون وبا تبديل شود

زمينه ابتلا به وبا در ايران فراوان است. گزارش‌هايي كه بازرسان وزارت بهداشت از مراكز غير بهداشتي تهيه و توزيع غذا تهيه مي‌كنند و موارد پلمب رستوران‌هايي كه از مواد غذايي فاسد و تاريخ گذشته براي طبخ غذا استفاده كرده‌اند، كم نيست. هرچند اين گزارش‌ها و موارد پلمب و اعمال قانون، بخش اندكي از تخلفات دست‌اندركاران صنعت غذاست و بخش عمده‌اي از تخلفات، به دليل تعداد ناكافي بازرسان دانشگاه‌هاي علوم پزشكي و بي‌اطلاعي شهروندان از نوع تخلف، اغلب گزارش و ثبت نمي‌شود.

دست‌اندركاران صنعت غذا در ايران، به خوبي متوجه شده‌اند كه ايراني‌ها، بيش از آنكه به بطن و ماهيت يك اتفاق يا پديده اهميت بدهند، به چهره ظاهري توجه مي‌كنند. رسانه ملي طي يك سال گذشته، گزارش‌هاي متعددي داشته از پلمب رستوران‌هايي با نام و رسم خوش آب و رنگ و چيدمان به روز و مدرن كه در دخمه‌هاي پنهان و دور از انظار، با آلوده‌ترين روش‌هاي ممكن، به طبخ و توليد غذا مشغول بوده‌اند. رعايت بهداشت فردي هم از مقولات نه چندان دلخواه ايراني‌هاست.

اگر گراني قيمت محصولات شوينده و آب بها طي دهه گذشته را از دلايل تاثيرگذار بر ناديده گرفتن بهداشت فردي بدانيم، پيش از آن هم همه ما به عنوان شهروند در فصول گرم و سرد سال، شكوه‌هايي داشته و شنيده‌ايم از بوي ناخوشايند همكاران و همسفران مترو و اتوبوس و تاكسي و رهگذران خيابان كه ناديده گرفتن اصل ساده‌اي مانند استحمام يا تعويض لباس‌هاي مستعد جذب آلودگي، مي‌تواند دامنه گسترده‌اي تا رعايت بهداشت فردي داشته باشد.

اگر برخي اماكن عمومي (مانند برخي مراكز خريد يا برخي سينماها و هتل‌ها) در پايتخت به دليل تردد اقشار مرفه، نسبت به استخدام نيروهاي خدماتي براي پاكيزه نگاه داشتن سرويس‌هاي بهداشتي عمومي اقدام كرده‌اند، يكي از گلايه‌هاي دايمي مسافران داخلي و خارجي، آلودگي نفرت‌آور سرويس‌هاي بهداشتي عمومي در مناطق جنوبي پايتخت، جاده‌ها و ترددگاه‌هاي بين شهري و شهرستان‌هاست. ناديده گرفتن ضرورت نظافت سرويس‌هاي بهداشتي عمومي در ايران، گذشته از آنكه تاثير مهم و مستقيم در كاهش گردشگران خارجي داشته، از دلايل مهم و بسيار تاثيرگذار در شيوع بيماري‌هاي اسهالي (از جمله وبا) به شمار مي‌رود.

نسبت به نوع بيماري نگران نباشيد

وباي شايع در ايران، به‌طور معمول از نوع «التور» است. عامل اينگونه از وبا هم مانند ساير گونه‌ها، از خانواده باكتري ويبريو كلراست، اما التور ضمن آنكه علايم خفيف‌تري داشته و به همين سبب به «شبه‌وبا» موسوم است، در مقايسه با ساير اشكال بيماري، قدرت بيشتري براي بومي شدن دارد چنانكه امروز هم، وبا در ايران به صورت يك بيماري بومي با وقفه‌هاي اپيدمي ٥ الي ٧ ساله درآمده است.

عشرتي كه دلايل ديگري همچون شرايط آب و هوايي و ميزان ابتلا و نوع شيوع بيماري در كشورهاي همسايه و كانون‌هاي همه‌گيري را، در اپيدمي گونه خاصي از وبا در ايران موثر مي‌داند، در توضيح اقدامات پيشگيرانه براي اپيدمي بيماري مي‌افزايد: «مراقبت سندرومي – علامتي را در تمام مرزها به اجرا درآورده‌ايم و اين طرح كه جايگزين طرح قديمي قرنطينه است، در مرزهاي زميني با شدت بيشتري در حال اجراست. تمام ترددهاي مرزي بايد از نظر وجود ١٤ علامت بيماري‌زا كنترل شود و همكاران ما درصورت مواجهه با تردد مرزي مبتلايان اسهال، زردي، مسموميت، اسهال خوني، تب خونريزي‌دهنده، بثورات جلدي و سرفه مزمن، موارد را پيگيري و گزارش مي‌كنند. با توجه به همان وقفه ٦ ساله در اپيدمي، امسال هشياري و حساسيت سيستم بهداشتي را بالا برديم و كارگاه‌هاي كشوري و منطقه‌اي براي مراقبان بهداشتي هم، از نيمه بهار آغاز شده و تا پايان فصل گرما ادامه خواهد داشت.»

عشرتي كه از اعلام پيش بيني‌هاي وزارت بهداشت درباره تعداد قربانيان همه‌گيري امسال خودداري مي‌كند، اين هشدار را دارد كه: «همه مردم در معرض وبا هستند. گزارش حتي يك مورد وبا هم براي ما اعلام خطر است. آستانه همه‌گيري وبا براي ما، همان يك مورد است. آماده باش وزارت بهداشت هم براي همان يك مورد است. همه كشور مي‌تواند در معرض خطر وبا باشد. اما سعي مي‌كنيم حساسيت‌ها را نسبت به نقاط مرزي هميشه بالاتر نگه داريم و نظام مراقبت سندروميك هم در مناطق مرزي و به دليل تردد زميني بسيار فعال‌تر باشد.»

بنا بر آمار ارايه شده توسط وزارت بهداشت، سال ١٣٩٠، ميزان شيوع وبا در ايران، ٦/١ در ١٠٠ هزار نفر جمعيت بوده و طبق همين آمار، سال‌هاي ١٣٧٧ و ١٣٧٨ با ثبت ابتلاي ٩٧٥٦ نفر و ١٢٤٥ نفر، بيشترين تعداد مبتلايان را داشته‌اند اما از آن پس آمار ابتلا حتي در راس سال‌هاي اپيدمي؛ ١٣٨٤ و ١٣٩٠، از ١٢٠٠ نفر فراتر نرفته است.

هنوز سبزي آلوده به فاضلاب مي‌خوريم

در حالي كه آلودگي سبزيجات به فاضلاب خام از مهم‌ترين دلايل شيوع وبا در ايران است، با وجود تلاش‌هاي مشترك وزارت بهداشت، كشور، جهاد كشاورزي و نيرو از سال ٨٦ براي انسداد و ممنوعيت بهره‌برداري از فاضلاب خام و خانگي در آبياري سبزي كاري و صيفي‌كاري‌ها، هنوز وجود چاه‌هاي غيرمجاز و آبياري با فاضلاب خام مشكل اصلي متوليان سلامت و نظارت بر عرضه محصولات باغي سالم در ايران است.

روز گذشته هم، حميدرضا لشكري؛ رييس اداره محيط زيست‌كرج در گفت‌وگو با ايلنا هشدار داد: «بسياري از مزارع استان البرز كه در آنها صيفي‌جات و محصولات علوفه‌اي كشت و توليد مي‌شود با فاضلاب خانگي آبياري مي‌شوند و در كرج، فقط ٤٠درصد پساب‌هاي شهري جمع‌آوري و تصفيه مي‌شوند اما مابقي پساب‌هاي اين شهر، روزانه وارد چاه‌هاي جاذب شده يا داخل جوي‌هاي شهري مي‌شوند و كشاورزاني هم در نزديكي مزارع خود پمپ‌هايي گذاشته‌اند تا راهي پيدا كنند كه آب‌هاي اين فاضلاب را به مزارع خود برسانند در حالي كه آبياري مزارع با فاضلاب، باعث نفوذ مواد آلوده فاضلاب به محصولات‌كشاورزي مي‌شود و ممكن است باعث بروز بيماري در افراد شود كه موضوع بي‌اهميتي نيست.»

۴۷۴۷