فاطمه علی‌اصغر: خانه‌گردی؛ پیشنهاد ما برای نوروز امسال شماست. اگر یک روز برای خانه‌گردی شمیرانات گذاشتید، حالا زمان دیدن خانه‌های قلب پایتخت رسیده است.

دیدار از گران‌ترین خانه‌ جهان

خانه‌ای پر رمز و راز است، با قدمتی قاجاری. گران ترین خانه جهان. با معماری دیرین ایرانی. بی‌شک وصف این خانه را شنیده اید. بنابرین سال 96 را سال دیدار از این خانه قرار دهید. این نقطه شروع خانه‌گردی شما در یکی از روزهای نوروز است. با مترو یا خودروی شخصی خودتان را به میدان امام ‌خمینی یا توپخانه قدیم برسانید. به سمت ضلع شمالی خیابان امام‌خمینی بروید، در خیابان شیخ‌هادی شما خانه‌ «مقدم» را خواهید دید. این خانه در فهرست ملی ایران جای گرفته و دیدار از آن، شما را وارد روزگار از دست رفته می کند.

این خانه عمارتی مجلل است، متعلق به خاندان محمدتقی خان احتساب‌الملک از صاحب‌منصبان مشهور دربار قاجاریان و رئیس اداره‌ی احتسابیه‌ی تهران و وزیر مختار ایران در برن سوئیس. خانه ای که بعدها در اختیار محسن مقدم، استاد باستان‌شناسی دانشگاه تهران قرار می‌گیرد. چطور این خانه گران قیمت ترین خانه جهان می شود؟

محسن مقدم، پسر احتساب الملک، کارمند کتابخانه و موزه ملی ایران بود و همراه با همسر فرانسوی اش «سلما»، در کنار فعالیت‌های علمی، آثار و اشیاء فراوانی را با هدف حفظ میراث فرهنگی و تاریخی ایران گردآوری کردند. استاد مقدم اشیاء ارزشمندی را گرد آوارد، چون کاشی و قطعات سنگی تراشیده شده و آن ها را با الهام از فضاهای سنتی ـ تاریخی به نحو چشمگیری در جای جای این عمارت قدیمی نصب کرد.

کلکسیون پارچه، چپق و قلیان، سفالینه، شیشه، تابلو نقاشی، مسکوکات، مهرها و اسناد تاریخی را هم با نظم و ترتیب خاصی در خانه پدری نگه می داشت. این خانه را در سال ۱۳۵۱ به دانشگاه تهران اهدا شد و سال هاست تبدیل به موزه شده است. مقدم از بنیان‌گذاران دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و استاد ممتاز این دانشگاه بود.

نشان دانشگاه تهران را که با الهام از تاریخ و فرهنگ کهن ایران طراحی کرده‌است، به ‌رغم همه تحولات دهه‌های اخیر، هنوز هم بر سردر دانشگاه باقی است. او اولین ایرانی است که به دریافت نشان لژیون دو نور با درجه «اوفیسیه» از طرف شارل دوگل رئیس‌جمهور فرانسه رسیده. دیدار از خانه او، قدم زدن در تالارهای خاطره مردی است که آنتیک ها و عتیقه ها را برای نسل های بعد به یادگار گذاشت.

چگونه شناسنامه دار شدیم؟

بعد از دیدار از گران ترین خانه جهان، دوباره وارد خیابان امام خمینی شوید و بالاتر از حسن آباد، شماره 184 و 186 به دیدار خانه اسرار دیگری بروید. اینجا ساختمان گنجینه اسناد هویتی مفاخر کشور (موزه ثبت احوال) است. خانه خاندان دولتشاهی. این عمارت زمانی بنا شد که خاندان قاجار رو به زوال بود و حکومت پهلوی اول داشت پا می گرفت.

وارد خانه که می شوید، ساختمانی دارای دو ایوان را می بینید که در دو ضلع شرقی و غربی ساختمان امتداد یافته و ستون‎های آن یادآور معماری قبل از اسلام و تلفیق آن با طرح‎های معماری نوین است. هر بعد از این هر چه می بینید، چشم نواز است، پوشش فوقانی بام ساختمان، شیروانی و سقف زیرزمین است که از جنس آجر بوده و در شکل‎ها و فرم‎های مختلف جنبه تزیینی به بنا بخشیده است.

گچبری‎های بکار رفته در بخش‎های داخلی و خارجی، کاشی کاری طبقه زیرین و سنگ‎های حکاکی بکار رفته در قسمت بیرونی ساختمان، دارای ویژگی های هنری و تزیینی موزه ثبت احوال است. در این موزه می توانید، نخستین سند سجلی را ببینید که برای خانم فاطمه ایرانی است. این زن در سال 1297 در محله سنگلج تهران به دنیا آمده است.

در این گنجینه، اسناد هویتی شخصیت هایی چون امام خمینی (ره)، مقام معظم رهبری، آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله مرعشی نجفی، آیت‌الله محمدرضا گلپایگانی،پروفسورحسابی ،غلامرضا تختی، دکتر علی شریعتی، دکتر سیدجعفر شهیدی، سهراب سپهری، پروین اعتصامی و سایر چهره های فرهنگی، هنری، علمی و سیاسی ایران نیز نگهداری می‌شود.

در این موزه می توانید مرحله به مرحله با چگونگی شناسنامه دار شدن ایرانی ها در طی سال های گذشته آشنا شوید.

دیدار مدرن شیشه ای در عمارت قاجاری

مقصد بعدی خانه قوام السلطنه در خیابان سی تیر است. شما در این خانه می توانید در تالارهای خاطرات مهمترین اتفاقات ایران و ملی شدن صنعت نفت قدم بزنید. این خانه قصه ای دور و دراز دارد. تک تک آجرهای آن حرفی برای گفتن دارند و رازی در دل نهان کردند. در تاریخ نوشته شده، این عمارت از ۱۳۰۰ تا ۱۳۳۰ خانه و محل کار قوام‌السلطنه بود و بعد از آن مدت هفت سال در اختیار سفارت مصر قرار گرفت. بعد از آن، به ترتیب محل استقرار سفارت افغانستان و بانک بازرگانی شده است تا اینکه سال ۱۳۵۵ توسط بنیاد دولت وفت خریداری و با همکاری مهندسان ایرانی و اتریشی نوسازی و بهسازی شده است.

نه تنها معماری خانه قوام نشان از دوران قاجار و گچبری های سلجوقی دارد بلکه طراحی این موزه هم دیدنی است. موزه ای که طراحی ویترین ها و معماری داخلی آن به هانس هولاین، معمار برجسته اتریشی سپرده شد. کاخ تچر،ستونهای تخت جمشید، قوس های صفوی و کعبه زرتشت بناهایی است که هولاین برای طراحی این موزه به شیوه ای مدرن، از آن ها الهام گرفته است. مسئله اصلی اینجاست که این طراحی مدرن به فضای کلی ساختمان آسیب نزده و در هماهنگی کامل با آن است.

موزه آبگینه موزه تخصصی شیشه و سفال است. یکی از پربازدیدکننده‌ترین موزه‌های شهر تهران. در این موزه حتما از قدیمی‌ترین شیشه‌ها، لوله‌های شیشه‌ای به نام سیلندر شیشه که از معبد چغازنبیل کشف شده و مربوط به هزاره دوم قبل از میلاد است، دیدن کنید. یادتان نرود که شیشه‌ها و سفال‌های طبقه اول مربوط به دوره‌های پیش از تاریخ است که قدیمی‌ترین سفال دست‌ساز از دوره اشکانی، هزاره اول در آن قرار داده شده.

هنگام خروج از آبگینه می توانید برای دوستان و آشنایان سوغات و عیدی بگیرید. اگر طبق برنامه پیش رفته باشید، اکنون زمان خوردن ناهار رسیده و می توانید به رستوران رو به روی خانه قوام السلطنه بروید و در بنای کوچک و قدیمی رستوران گل رضاییه غذاهایی با طعم و مزه تهران قدیم بخورید.

از نسخ خطی تا آثار قاب آیینه

اگر خسته نشده اید، وقت دارید بعد از ناهار، از کتابخانه و موزه ملی ملک دیدار کنید. این مجموعه در خیابان امام خمینی (سپه) جنب ساختمان امور خارجه قرار دارد. حسین آقا ملک، این موزه را در سال ۱۳۱۶ بنیان گذاشت و آن را به همراه املاک و مستغلات وقف آستان قدس رضوی کرد. تا اینکه در تیر ماه ۱۳۲۳ قطعه زمین بزرگی را در باغ ملی تهران (میدان مشق) برای ساختمان جدید کتابخانه و موزه وقف کرد.

احداث ساختمان جدید کتابخانه و موزه ملی ملک به زمان حیات او نرسید و بعدها آستان قدس رضوی، ساخت این کتابخانه و موزه را در سال ۱۳۶۴ آغار کرد و در ۱۳۷۵ به پایان رساند. موزه و کتابخانه ملک یکی از موزه های پویا و فعال و دیدنی ایران است.

شما می توانید ساعت ها در آن راه بروید و با آثار فرهنگی و ارزشمندی دیدار کنید. کتابخانه ملی ملک با داشتن ۱۹ هزار عنوان نسخه خطی نادر و نفیس، یکی از شش گنجینه بزرگ نسخ خطی ایران در کنار کتابخانه ملی، کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه مرحوم آیت‌الله مرعشی نجفی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران است. در این میان، امتیاز کتابخانه ملک به نفاست و ارزش هنری آثار است.

همچنین این کتابخانه دارای حدود ۷۰ هزار کتاب چاپی، ۳۴۰۰ کتاب چاپ سنگی و ۵۴۸ عنوان نشریه ادواری در ۴۰۰۰ مجلد است. بخش قابل توجهی از کتاب‌های چاپی متعلق به پیش از سال ۱۳۲۰ خورشیدی هستند و در زمره نخستین کتاب‌های چاپی ایران قرار می‌گیرند. کتابخانه ملک پیوسته با خرید کتاب‌های خطی و چاپی از محل عواید موقوفات ملک غنی تر می‌شود.

در این خانه موزه می توانید، قاب آیینه و سرچسبدان که با نقاشی لاکی آراسته شده را ببینید که برخی شان حدود ۳۰۰ سال قدمت دارند. مجموعه تمبر آن نزدیک هزاران قطعه دارد، در این مجموعه از نخستین تمبرهای منتشر شده در ایران و جهان است تا دوران معاصر. مجموعه فرش این موزه هم باید دید که دارای ۳۴تخته قالی و قالیچه دارد که از نقاط مختلف ایران تهیه شده و بافنده های آن از زبده ترین بافندگان دو سده اخیر هستند.مجموعه بانو ملک هم بسیار ارزشمند است.

این مجموعه دارای تابلوهای نقاشی قاجاری است، نسخه های خطی، قلمدان، سرقلیان و آثار لاکی که تعدادشان به ۴۷ اثر می رسد. مجموعه آثار خوشنویسی هم بسیار به یادماندنی است، در این مجموعه، آثاری از بزرگ ترین و نامدارترین خوشنویسان ایران و اسلام چون یاقوت مستعصمی، علیرضا عباسی، میرعماد، احمد نیریزی، درویش عبدالمجید طالقانی، میرزا غلامرضا اصفهانی و… جای گرفته است.

۴۷۴۷