روزنامه هفت صبح – اکرم زمانی نوری: کشور عراق که در دوران باستان به بین‌النهرین و میان‌رودان معروف بود در طول تاریخ خود دارای ارتباط فرهنگی زیاد با ایران بوده است و آثار و جاذبه‌های دیدنی، چون الحضر یاهاترا و ایوان مدائن از روزگاران اشکانی و ساسانی را در خود جای داده است.

دوران پیش از اسلام

گوردخمه‌های مادی

گوردخمه مادی قیزقاپان در روستای سورداشی سلیمانیه عراق قرار دارد. این گوردخمه که احتمال می‌رود متعلق به کیاکسار یاهوخشتره؛ پادشاه مادی باشد از مهم‌ترین آثار مادی در کشور عراق است. در بیرون این آرامگاه تصویر دو فرد در اطراف یک آتشدان وجود دارد که در دست خود کمان دارند. همچنین نقش‌های دیگری نیز حک شده که شاید سمبلی از اهورامزدا و میترا باشد. دو ستون در قسمت بیرونی آرامگاه و یک گور وان‌شکل از دیگر ویژگی‌های این بناست.

گوردخمه قیزقاپان

از دیگر گوردخمه‌های مادی در عراق می‌توان کورخ کیچ را نام برد که کُرد‌ها به آن اشکفت کورخ کیچ می‌گویند. بر اساس افسانه‌ای کُردی، دو شاهزاده پسر و دختر در کورخ کیچ و قیزقاپان زندگی می‌کردند که هر شب به دیدن هم می‌رفتند، به همین علت به گوردخمه دختر و پسر نیز معروف است. این گوردخمه متشکل از یک ایوان در قسمت بیرونی و یک اتاق با گور وانی‌شکل است و در ۲۵ کیلومتری قیزقاپان در روستای شورناخ در دامنه “کوه بنزداد” قرار دارد و به راحتی قابل دسترسی است.

تیسفون

“کنون از مدائن سخن نو کنم/ سخن‌ها ز ایوان خسرو کنم”. شهر تیسفون، تیسپون یا سلمان پاک، در ۳۵ کیلومتری جنوب بغداد در ساحل شرقی دجله و در برابر شهر سلوکیه قرار داشت. این شهر دایره‌ای که از هفت شهر شکل گرفته، روزگاری پایتخت پادشاهان اشکانی و ساسانی بوده است. به دلیل تغییر مسیر رودخانه دجله مکان دقیق این شهر مشخص نیست. ایوان مدائن که به طاق کسری و ایوان خسرو نیز معروف است، یکی از بی‌نظیرترین آثار دوره ساسانیان در نزدیکی این شهر جای دارد.

طاق کسری

زمان ساخت طاق کسری را به شاپور اول و به احتمال بیشتر به خسرو انوشیروان یا خسرو اول نسبت می‌دهند. این بنا که با عرض ۲۵ و طول ۴۷ و ارتفاع ۲۸ متر باشکوه‌ترین طاق جهان باستان به‌شمار می‌رود، با طاق‌نما‌هایی در چهار طبقه، نیم‌ستون‌ها، نسگ‌های مرمر، نقاشی‌ها، گچ‌بری‌ها و … تزیین شده بود. نما و تالار بزرگ مرکزی طاق کسری تا سال ۱۸۸۸ میلادی و قبل از وقوع زلزله برپا بوده و دیولافوا تصویر آن را در کتاب خود کشیده است.

ایوان مدائن

اعراب تیسفون را که از هفت شهر تشکیل شده بود “مدائن” به معنای شهر‌ها و مدینه‌ها می‌گفتند و از آن زمان این نام بر این طاق ماندگار شد. در منابع آمده است که هنگام حمله اعراب، مدائن غارت شد و فرش معروف بهارستان که در زمان خسرو اول پادشاه ساسانی بر ایوان پهن بود را قطعه‌قطعه کردند و پرده‌های جواهرنشان آن را به غارت بردند.
“هان‌ای دل عبرت بین از دیده عبر کن هان/ ایوان مدائن را آیینه عبرت دان”

هاوش کوری

هاوش کوری در زبان کُردی به‌معنای خانه اسب‌هاست و در استان دیاله عراق و در ۱۰ کیلومتری مرز ایران در قصرشیرین قرار دارد. هاوش کوری که به‌شدت در سال‌های اخیر آسیب دیده، کاخی است ساسانی که آن را به خسروی اول یا دوم ساسانی نسبت می‌دهند. این بنای گنبددار که از آن کتیبه نیز به‌دست آمده شامل ایوان، حیاط مرکزی، اتاق‌ها، خانه‌های دارای ایوان و حیاط است.

حیره؛ سازبربط

پس از بربط از شهر ساسانی حیره به جهان عرب معرفی شد. حیره شهری ساسانی در ۶ کیلومتری جنوب نجف قرار دارد و به دست شاپور اول بنا شد و پایتخت ملوک لخمی از فرمانبرداران ساسانی بود. حیره از ریشه آرامی به معنای اردوگاه مرکب از خیمه‌هاست و از این شهر بود که ساز ایرانی بربط به جهان عرب معرفی شد. در کاوش‌های باستان‌شناسی بقایای کلیسا‌های ساسانی به‌دست آمده است.

دوران اسلامی

بیمارستان عضدی بغداد

آل بویه، بوییان یا بویگان از حکومت‌های شیعه‌مذهب قرن‌های چهار و پنج هجری قمری بودند که در غرب و جنوب ایران و عراق حکومت می‌کردند.

یکی از مهم‌ترین اقدامات آل بویه ساخت بیمارستان عضدی در زمان عضدالدوله در غرب بغداد بود. وی برای ساخت این بیمارستان که سه سال طول کشید، هزینه زیادی خرج کرد و آن را به بهترین امکانات آن روزگار تجهیز کرده و در کنار بیمارستان، پارچه‌فروشی برای تهیه ملافه‌های مورد نیاز دایر کرد.

همچنین بازاری ساخت که به بازار بیمارستان معروف بود و دارو‌ها و نیاز‌های بیماران از آنجا تهیه می‌شد. بعد از درگذشت عضدالدوله از رونق بیمارستان کم می‌شود و در سال ۵۶۹ در اثر سیل، ویران و دوباره مرمت می‌شود. بر اساس تاریخ جهانگشای جوینی این بیمارستان تا زمان حمله مغولان پابرجا بوده است.

مدرسه نظامیه بغداد

خواجه نظام‌الملک طوسی وزیر باکفایت الب ارسلان و سلطان ملکشاه سلجوقی بنیانگذار مدارس نظامیه، نخستین مدارس اهل سنت و شافعیان در شهر‌های اصفهان، بغداد، نیشابور، آمل، قاهره، بلخ و هرات در قرن پنج هجری قمری است. این مدارس دارای موقوفات زیادی بودند و آموزش در آن‌ها رایگان و شاگردان مقرری نیز دریافت می‌کردند.

نظامیه بغداد معروف‌ترین مدرسه نظامیه و نخستین مدرسه اسلامی در شرق، در بغداد در ساحل دجله و در بازار سوق الثلاثاء نزدیک دروازه باب‌الأزج و مدرسه مرجان قرار داشت. امام محمد غزالی مشهورترین مدرس نظامیه بغداد بود.

در این مدرسه مطالعات مذهبی، قوانین اسلامی، ادبیات عرب و حساب تمرکز داشت و بعد‌ها تاریخ، ریاضیات، علوم مادی و موسیقی تدریس می‌شد. از قرن ۹ هجری قمری به بعد اطلاعی از نظامیه بغداد و وضعیت آن در دسترس نیست.

آرامگاه سلمان فارسی

مرقد سلمان فارسی از یاران پیامبر (ص) در ۳۰ کیلومتری جنوب شرقی بغداد و در شهر باستانی تیسفون قرار دارد. سلمان پیش از مسلمان شدن روزبه نام داشت. درباره محل تولد وی اختلاف نظر است و شاید وی اهل اصفهان و فرزند یک زمین‌دار باشد. در جنگ خندق در سال پنج هجری از طراحان حفر خندق که روش جنگی ایرانیان باستان است، بود. سلمان در روز‌های پایانی خود استاندار شهر مدائن بود.

آرامگاه امیرکبیر

میرزا تقی خان فراهانی ملقب به امیرکبیر صدراعظم معروف ناصرالدین شاه در دوره قاجار بود. وی در زمان صدارت خود اصلاحات و کار‌های بزرگ و باارزشی برای ایران کرد که مدرسه دارالفنون نخستین دانشگاه مدرن در ایران و روزنامه وقایع اتفاقیه نمونه آنهاست. امیرکبیر ابتدا در کاشان و در مشهد اردهال دفن شد، اما مدتی بعد به درخواست همسرش جسد وی به کربلا انتقال داده شد و روبه‌روی صحن امام حسین (ع) به خاک سپرده شد.