صلح خبر/قزوین استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) گفت: امام باقر(ع) و امام صادق (ع) با گسترش روایات و با بیان جزئیات احکام شرعی اصلی‌ترین نقش را در پایه‌ریزی «اجتهاد» داشتند.

داوود معماری در گفت‌وگو با صلح خبر اظهار کرد: سیره ائمه و معصومین (ع) را می‌توانیم به ۲ صوت جزئی و کلی تحلیل کنیم، در نگاه اول می‌توانیم سیره یک معصوم را در نظر بگیریم و در نگاه دوم می‌توانیم دوران زندگی معصومین (ع) را به‌عنوان یک مرحله یکپارچه نگاه کنیم.
وی ادامه داد: مجموعه سخنرانی‌های مقام معظم رهبری در خصوص سیره معصومین (ع) تحت عنوان کتاب «انسان ۲۵۰ ساله» نیز با همین رویکرد به چاپ رسیده است؛ در این کتاب دوران ۲۵۰ ساله زندگی پیامبر (ص) و ائمه معصومین (ع) به‌عنوان زندگی یک انسان بررسی شده است.
استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) خاطرنشان کرد: هر چند ۱۴ معصوم (ع) ۱۴ انسان بودند ولی مانند این است که یک انسان در مراحل مختلف زندگی کرده است برای همین است که این نگاه دقیق‌تر و مناسب‌تر است چون ائمه (ع) انسان‌های کامل و دارای خصوصیات مشترک بودند و علاوه بر آن معصوم و عالم به علم الهی هستند و هدف و رسالت آنان نیز یکپارچه است اما چیزی که باعث می‌شود تفاوت بین ائمه (ع) احساس کنیم تفاوت در اوضاع و احوال اجتماعی و سیاسی هر امام است.
وی بیان کرد: امام حسین (ع) در یک مقطع خاص و در زمان حکومت یزید زندگی کردند که اصل اسلام در خطر بود و امام رضا (ع) در اوج شکوفایی تمدن اسلامی زندگی کردند بنابراین شیوه عملکرد امام حسین (ع) و امام رضا (ع) در ظاهر با هم متفاوت است اما وقتی خوب دقت و تحلیل کنیم خواهیم دید هدف و راهبرد این بزرگواران مشترک و تنها روش‌های ائمه (ع) در مواجه با مردم و خلفا متفاوت بوده است بنابراین سعی می‌کردند طبق شرایط زمان و احوال سیاسی و اجتماعی جامعه تصمیم‌گیری و عمل کنند.
معماری تأکید کرد: اکثر روایت‌های شیعه منتسب به امام باقر (ع) و امام صادق (ع) است و از این ائمه با عناوین باقرین و یا صادقین نیز یاد می‌شود؛ این ۲ امام در زمانی زندگی می‌کردند که شیعه در آرامش نسبی به سر می‌برد چون ۲ دشمن اصلی شیعه یعنی حکومت مروانیان و بنی‌عباس در مقابل هم قرار گرفته و در حال نزاع و درگیری برای گرفتن خلافت بودند به همین خاطر در این دوران کاری با طرفداران اهل بیت (ع) نداشتند. در حقیقت بین ۲ جناح باطل درگیری وجود داشت و امام باقر (ع) و امام صادق (ع) خودشان را درگیر این فتنه و ۲ خط باطل نکرده و از این فرصت برای گسترش معارف اهل بیت (ع) استفاده کردند.
وی افزود: زمان امام باقر (ع) و امام صادق (ع) بهترین زمانی بود که می‌توانستند شیعه را به‌عنوان مذهب رسمی در جهان اسلام معرفی و تقویت کنند و اینگونه عرفان و اخلاق شیعه را گسترش دادند؛ با وجود اینکه همه ائمه (ع) دارای علم لدنی بودند اما در بین آنان امام باقر (ع) و امام صادق (ع) بیشترین توفیق را برای گسترش علوم الهی داشتند برای همین امام ششم به باقرالعلوم به معنای شکافنده دانش لقب گرفتند چون این امام همام دانش و علوم پیامبران را شکافتند.
استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) تشریح کرد: افرادی که با علوم دینی و الهی آشنا هستند می‌گویند که کارشان قال‌الباقر و قال‌الصادق است. سخنان شیعه مستند به روایات امام باقر (ع) و امام صادق (ع) است که این امر زمان‌شناسی امام باقر (ع) را نشان می‌دهد، اگر امام باقر (ع) خود را درگیر فتنه و جنگ بین بین امیه و بنی‌عباس می‌کردند فرصت گسترش معارف اهل بیت (ع) از دست می‌رفت و هر کدام از ۲ گروه که به حکومت می‌رسیدند باطل بودند؛ پس امام باقر با زیرکی و عدم دخالت در جنگ بین ۲ گروه باطل در حاشیه امن قرار گرفتند و بهترین شاگردان مکتب اهل بیت (ع) را تربیت کردند بنابراین می‌‎توانیم بگویم دلیل رسمیت یافتن مذهب و ماندگاری شیعه بر اساس زمان‌شناسی امام باقر (ع) است.
وی یادآور شد: تربیت دانشمندان از زمان امام سجاد (ع) شروع و در زمان امام باقر (ع) شدت یافت و در زمان امام صادق نیز (ع) شیعه رسمیت پیدا کرد و دارای حوزه علمیه و دانشگاه شد؛ هر چقدر که از زمان امام سجاد (ع) می‌گذرد می‌بینیم بر تعداد دانشمندان شیعه افزوده می‌شود؛ در روایات آمده است ۴۰۰۰ شاگرد در مکتب امام صادق (ع) تربیت شدند و در زمان امام باقر (ع) می‌توان گفت که طبق برخی روایات ۵۰۰ نفر از افراد شاخص از شاگردان برجسته امام باقر (ع) بودند.
معماری اظهار کرد: شاگردان اهل بیت (ع) همه در یک ردیف نبودند؛ طیف زیادی از علاقه‌مندان به مکتب اهل بیت (ع) جزو شاگردان امام باقر (ع) بودند و در جلسات درس حضرت شرکت داشتند و عده‌ای نیز سعی می‌کردند مطالب را تخصصی‌ بیاموزند اما افرادی هم بودند که جزو نخبگان و افراد خاص و شاخص از شاگردان امام باقر (ع) و صادق (ع) بودند که جزو علما به شمار می‌روند ازجمله این افراد می‌توان به «محمدبن مسلم» و «زُرارة ‎بن‎اعین» اشاره کرد که البته خاندان «اعین» یک خاندان دانشمند بودند.
وی توضیح داد: روش جالبی که امام باقر (ع) و امام صادق (ع) داشتند این بود که سعی می‌کردند شاگردان خود را به شکل تخصصی پرورش دهند، اینگونه نبود که به همه یک سلسله مطالب کلی بگویند و آموزش دهند، مطالب ابتدایی را به شکل عمومی آموزش می‌دادند و سپس با توجه به استعداد و علاقه هر کس به آنان مطالب تخصصی می‌آموختند. اگر کسی از دیدگاه فلسفی و عقلی قوی بود او را در مباحث فلسفی رشد می‌دادند که «هشام بن حکم» ازجمله آن‌ها بود. اگر کسی مانند «زُرارة ‎بن‎اعین» در مباحث فقهی استعداد داشت سعی می‌کردند آنان را در این بخش تربیت کنند. در آن زمان که هنوز رشته‌های تخصصی مرسوم نبود امام باقر (ع) شاگردانشان را متخصص تربیت می‌کردند.
استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) گفت: ریشه اجتهاد از قرآن کریم بوده است و از زمان حضرت رسول(ص) وجود داشته است ولی اجتهاد بیشتر به مباحث حدیثی بازمی‌گردد چون قرآن کریم کلیات احکام شرعی را بیان کرده است و به جزئیات نپرداخته است؛ برای مثال قرآن کریم فقط می‌گوید نماز را به پاردارید ولی جزئیات نمازهای واجب و مستحب، شکیات و مبطلات نماز در قرآن وجود دارد و در روایات به آن اشاره شده است به همین خاطر می‌توانیم بگوییم امام باقر(ع) و امام صادق (ع) با گسترش روایات و با بیان جزئیات احکام شرعی اصلی‌ترین نقش را در پایه‌ریزی اجتهاد داشتند.
وی بیان کرد: یکی از دلایل تفاوت در عملکرد ائمه (ع) این بود که آنان با توجه به مقتضیات زمان خود عمل می‌کردند، برای همین بود که امام حسن (ع) صلح کردند و امام حسین (ع) جنگیدند. اگر اهداف ائمه معصومین (ع) را درنظر داشته باشیم و کلیات قرآن کریم و روایات معصومین را بدانیم و با سیره معصومین آشنا باشیم و در عین حال با فلسفه غرب و کشورهای شرقی آشنا باشیم و دیدگاه آنان را بدانیم به راحتی می‎‌توانیم کلیات قرآن و حدیث را به‌عنوان هدف مدنظر داشته باشیم و عملکرد خود را در جزئیات با توجه مقتضیات زمان هماهنگ کنیم و این همان کاری است که معصومین به ما آموختند.
معماری در پایان سخنانش اشاره کرد: امام خمینی(ره)، مقام معظم رهبری و سایر بزرگان مانند شهید مطهری سعی می‌کردند با معارف اهل بیت (ع) آشنا باشند و اصول، کلیات و مطالب اساسی دین را از آن‌ها یاد بگیرند و با توجه به شرایط کنونی در جامعه بشری پیاده کنند. در «اجتهاد» علما و فقها با توجه به مقتضیات زمان و شرایط جدید مسائل دینی را تطبیق می‌دهند و می‌توان گفت که ما باید کاری کنیم در مکان و زمان‌های مختلف بتوانیم ارزش‌های دینی را پیاده کنیم.
انتهای پیام