سال های تجاوز و مقاومت

نویسنده : محمد اکرم اندیشمند

  پيشگفتار:

 “سالهاي تجاوز ومقاومت” بحث وبررسي اجمالي تحولات خونين سياسي، اجتماعي ونظامي دونيم دهه اخيرافغانستان است. سالها ي  دونيم دهه ي اخير پرحادثه ترين وخونين ترين سالهاي تاريخ معاصر افغانستان محسوب ميشود. حوادث خونين ومصيبت باراين سالها که باکودتاي نظامي حزب دمکراتيک خلق و تصاحب قدرت سياسي ازسوي آن حزب درثور 1357 هجري خورشيدي آغازشد، با تجاوز نظامي شوروي گسترش يافت وبعدازخروج قشون متجاوز وفروپاشي امپراطوري شوروي خونين تر ومصيبت بارترگرديد.  دراين نوشته حوادث ودگرگوني هاي سياسي، اجتماعي ونظامي اين سالها با اختصار واجمال مورد بحث وارزيابي قرار مي گيرد. رويکرد ها وبرگرفته هاي مباحث را ياد داشتها، خاطرات وچشم ديد هاي نگارنده از وقايع وحوادث واظهارات دست اندرکاران وگردانندگان آن وآثار کتبي نويسندگان، خبرنگاران ومحققين داخلي وخارجي دراين رابطه تشکيل ميدهد. مسلماً تحليل وبرداشت هرنويسنده ومحقق درمورد حوادث ودگرگونيهاي سياسي واجتماعي سالهاي مورد بحث همآهنگ ويکسان نميباشد.  چه بسا که دربرخي موارد ارزيابي ها وبررسيها با تفاوت وتناقض ارائه مي شود. اما گاهي وقت تفاوت وحتي تناقض برداشت ها بدريافت درست حقايق مي انجامد. هرچند که بعضي مواقع بيان وتحليل متفاوت ومتناقض حوادث وتحولات، خوانندگان را دردرک واقعيت ها به سرگرداني وتردد ميکشاند. البته دراوضاع وحالت کنوني که کشور ما و بعد ازدونيم دهه يک دوره ي خونين جنگ وبي ثباتي بسوي صلح خبر، ثبات ، آزادي ودمکراسي قدم ميگذارد هرنويسنده ومحلل اين کشور حق خواهد داشت تا وقايع وتحولات جامعه ووطن خودرا به بحث وبررسي بگيرد وآن بحث را با آزادي ارائه بدارد. آنگاه خوانندگان خود قضاوت خواهند کرد که چه مباحث وتحليلي به واقعيت ها نزديک است وچه برداشتها وارزيابي هايي با حقايق وراستي همخواني دارد.

مباحث” سالهاي تجاوز ومقاومت” درچهار فصل جداگانه پيشکش خوانندگان ميگردد. ازآنجاييکه جريانات واحزاب سياسي درکشورما محور وقايع وحوادث دونيم دهه ي اخير محسوب ميشود بررسي ومطالعه ي آن حوادث و وقايع بدون شناخت وبررسي احزاب وجريانات سياسي دخيل دراين وقايع نارساء وناقص ميباشد. معهذا فصل اول به معرفي وشناخت تحليلي جريانات واحزاب سياسي سه دهه ي اخير اختصاص ميابد که درحوادث سالهاي مورد بحث حضور داشتند. درفصل دوم حاکميت حزب دمکراتيک خلق، درفصل سوم حکومت احزاب اسلامي وجهادي و درفصل چهارم حکومت تحريک اسلامي طالبان با مداخلات وتجاوزات خارجي وسلطه ي تروريزم مورد بحث وارزيابي قرارمي گيرد.

فصل اول

احزاب سياسي درسه دهه ي اخير

حزب دمکراتيک خلق:

با کناررفتن محمدداود ازصدارت درسال 1342 هجري خورشيدي شرايط جديد درفضاي سياسي کشور ايجادشد که دراثر آن احزاب سياسي با افکار وعقايد مختلف عرض وجود کردند. قانون اساسي جديد ساخته شد. محمدظاهر، شاه افغانستان درميزان 1343 حين افتتاح لويه جرگه اي که غرض تصويب قانون اساسي تشکيل يافته بود حالت جديد را تحقق دمکراسي خواند. اين دوره که ده سال دوام يافت دهه ي دمکراسي نام گرفت.

دهه ي دمکراسي با تشکيل احزاب سياسي آغاز ميابد. هرچند که قانون احزاب ازسوي شاه توشيح نگرديد وفعاليت احزاب مجراي قانوني نيافت. برخي اين احزاب گردانندگان حوادث و وقايع خونين دو دهه ي اخيرميباشند. حزب دمکراتيک خلق يکي ازاين احزاب است که در11 جدي 1343 تأسيس گرديد. به قول يکي از اعضاي ارشد حزب مذکور:« 25 نفر دراين روز به خانه ي نورمحمد تره کي واقع کارته 3 کابل گردآمدند وحزب دمکراتيک خلق را تأسيس کردند. اين گردهم آيي را اولين کنگره ي حزب خواندند وبه آن نام کنگره ي مؤسس نهادند. درکنگره اساسنامه حزب که قبلاً ترتيب شده بود ومشابهت کامل با اساسنامه حزب کمونيست اتحاد شوروي داشت به تصويب رسيد. کميته اي بنام پلينوم کميته ي مرکزي مرکب ازهژده نفر انتخاب شد. 11 نفراعضاي اصلي وعلي ا لبدل کميته مرکزي حزب نيزمعين گرديدند. اعضاي اصلي کميته ي مرکزي را نورمحمد تره کي، ببرک کارمل، صالح محمد زيري، طاهر بدخشي، سلطانعلي کشتمند، شهرا لله شهپرو دستگير پنجشيري تشکيل ميدادند. واعضاي علي البدل کميته مرکزي داکتر شاه ولي، ظاهر افق، داکتر ظاهرونوراحمد نور بود. کميته ي مرکزي نورمحمد تره کي را به حيث منشي عمومي حزب وببرک کارمل را به حيث معاون حزب انتخاب نمود. مير اکبر خيبر به نسبت داشتن وظيفه درقواي مسلح آن وقت درهيچيک ازاين مقامات قرارنگرفت. . .   .  » ( 1 )

دستگير پنجشيري يکي ازاعضاي مؤسس حزب دمکراتيک خلق تشکيل حزب را ملهم ازمقاومت هاي ملي عليه استبداد داخلي واستعمار خارجي ميداند:« حزب دمکراتيک خلق با الهام ازمقاومت هاي ريشه داروعادلانه ملي عليه تمام دشمنان آشتي ناپذير داخلي” کشورکشايان” ونيروهاي استعمارگر خارجي درکشور نيمه فيودالي ما جوانه زد، رشدکرد، نفوذ وسلطه يافت. . .  » ( 2 )

اما حزب دمکراتيک خلق برخلاف تحليل وادعاي دستگير پنجشيري درالهام از مقاومت عليه استبداد داخلي واستعمار خارجي وقتي سلطه يافت وبه حاکميت رسيد مستبد ترين دستگاه حاکميت را تشکيل داد و وسيله اي درجهت تجاوز نيروهاي اشغالگر خارجي( قواي شوروي) گرديد. اين حزب ازهمان آغاز تشکيل، کمونيست بودن خودرا درجامعه ي اسلامي افغانستان پنهان نکرد. دراولين ماده اساسنامه خود که درنخستين شماره جريده حزب بنام ” خلق” منتشر گرديد نوشت:« حزب دمکراتيک خلق افغانستان عاليترين سازمان سياسي وپيشآهنگ طبقه  کارگر وهمه زحمت کشان افغانستان است. حزب دمکرتيک خلق افغانستان که آيديا لوژي آنرا مارکسيزم ـ لنينيزم تشکيل ميدهد براتحاد داو طلبانه ي مردم اعم از کارگران، دهقانان، پيشه وران وروشنفکران کشوراستوار است.» انتشار اساسنامه حزب دمکرايتک خلق با محتواي کاملاً کمونيستي درهمان روزهاي اول نشان دادکه حزب مذکور پديده اي است وارد شده ازخارج و وابسته به خارج. زيرا آيديالوژي را که حزب براي خود برگزيده بود آيديالوژي حاکم درمسکو بود نه آيديالوژي حتي يکنفر دهقان درافغانستان .

حزب دمکراتيک خلق تحت نظر سازمان جاسوسي شوروي( کي جي بي ) که فعاليت آن عمدتاً توسط سفارت مسکو درکابل پيشبرده مي شد بوجود آمد ورشد يافت: « يک وزير سابق داخله افغانستان بطور واضح گفته است که او دوسيه هاي مفصلي را مطالعه کرده است که دراثر نظارت فعاليت هاي چپي هاي افغانستان ازطرف پوليس مخفي کشورترتيب گرديده بود. اين اسناد بدون شک به اثبات ميرساند که رهبران کمونيست افغانستان ازطرف عناصر کي جي بي سفارت شوروي درکابل مستقيماً اداره، تمويل وهدايت مي شدند وبه آنها هدايت داده شده بود که چگونه پروگرام هاي که براي بميان آمدن دمکراسي طرح شده بود تخريب کنند وحکومت را غصب نمايند. » ( 3 )

“هنري برادشر” نويسنده ومحقق امريکايي که در دهه ي هشتاد ميلادي به حيث متخصص امور شوروي دردولت امريکا ايفاي وظيفه ميکرد وقبل ازآن به حيث خبرنگار آژانس ” اي پي ” امريکايي در دهلي جديد مؤظف بود وبارها به کابل رفت وآمد داشته است درمورد تشکيل حزب دمکراتيک خلق وروابط رهبرآن تره کي با سفارت مسکو درکابل مي نويسد:« . . .   الي سال 1963 وي( نورمحمد تره کي) يک حلقه ي ارتباطي را با سفارت شوروي درکابل تشکيل داده بود. درچاپخانه ي مورد پسندش نشسته جوانان افغان را به مامورين سفارت شوروي که فکر مي شد اعضاي کي جي بي بودند معرفي ميکرد. بعد ازانفاذ قانون اساسي جديد حينيکه براي انتخابات پارالماني ترتيبات گرفته شد، ولي احزاب سياسي هنوز شکل قانوني را به خود نگرفته بود، تره کي درحدود سي نفرازجوانان را دور خود جمع وحزب دمکراتيک خلق را تأسيس کرد. . .   .  تره کي زمانيکه در بمبئي بود، تماس هايي با حزب کمونيست هند نيز داشت ونقش يک يا هردو حزب يادشده شايد درتشکيل حزب دمکراتيک خلق افغانستان نسبت به ارتباطات تره کي با کي جي بي مؤثر بوده است. شورويها ازمدتهاي مديدي به اين طرف يک حزب کمونيست خارجي را براي نظارت وکمک يک حزب کمتر انکشاف يافته ي ديگر بکار ميبردند. . .    .  » ( 4 )

تمام فعاليت بلند پايگان حزب دمکراتيک خلق زير نظر وهدايت سفارت شوروي درکابل قرارداشت. اعضاي کميته ي مرکزي ودفتر سياسي حزب از سفارت شوروي معاش( حقوق) دريافت ميکردند. برادرخانم ( خسربره) شرعي جوزجاني وزيرعدليه حکومت تره کي ازقول خواهرش اظهارداشت:« اگر پنج هزار افغاني معاش ماه وار سفارت شوروي به شوهرم نمي بود ما درکابل نميتوانستيم زندگي کنيم. » ( 5 )

درثور 1346 حزب دمکراتيک خلق دچارانشعاب گرديد. اين انشعاب ازسوي ببرک کارمل وميراکبر خيبرصورت گرفت. هرچند دليل انشعاب درحزب ازسوي برخي محققين ونويسندگان به تفاوت سليقه ها وبرداشتهاي تره کي وکارمل وتشديد رقابت ميان آنها درنزديکي به مسکو ارتباط داده ميشود، اما اين انشعاب به منظور تأمين اهداف خاصي ازسوي شوروي انجام يافت. نخست اينکه شورويها خواستند تا با ايجاد دوحزب کمونيست طرفدارخود از پيوستن افراد غير پشتون به احزاب طرفدار چين ( مائوئيستها) جلوگيري کنند. آنها معتقد بودند که روشنفکران غير پشتون کمترحاضر ميشوند درعضويت حزب کمونيستي که رهبري آنرا تره کي وافراد پشتون بدوش دارند شامل گردند. ثانياً براي نفوذ مسکو درخاندان سلطنتي افغانستان تشکيل حزب کمونيست ميانه رو ودرباري ضروري پنداشته مي شد. پرچم ورهبرآن ببرک کارمل که پسر يکي ازجنرالان محمدظاهرشاه بود به اين منظور بوجود آورده شد. آنطوريکه تحولات بعدي نشان داد ببرک کارمل وپرچميها درکودتاي داخل قصر با داودخان همکاري کردند وازاو به عنوان پل عبوردرحاکميت حزب کمونيست خلق وپرچم استفاده نمودند. وثالثاً شورويها براي جلب وجذب افراد بيشتر ازميان خانواده هاي حاکم، مرفه وشهرنشين به حزب کمونيست خط مسکو، ايجاد يک حزب ميانه رو را ضروري ميپنداشتند. درحاليکه شاخه ي خلق تند رو واکثر اعضاي آن برخواسته ازدهات وقبايل افغانستان عمدتاً پشتونها بودند. آنها پرچم را برهبري ببرک کارمل بوجود آوردند وآنرا درمسير يک حزب ميانه رو وکمونيست وقابل قبول براي آناني قراردادند که ازخانواده هاي حاکم، مرفه وشهرنشين بسوي حزب کمونيست روسي جذب مي شدند.

گروه کارمل بعد ازانشعاب خود امتياز نشرجريده ي پرچم را بدست آوردند وبا نشر اين جريده به پرچمي ها شهرت يافتند. پرچمي ها دراولين شماره پرچم، خودرا حزب دمکراتيک خلق افغانستان خواندند. اما تره کي درشماره پنجاه جريده افغان ملت اعلاميه اي را منتشرساخت که درآن گفته شد پرچم هيچگونه ارتباط سازماني با حزب دمکراتيک خلق ندارد. جريده ي پرچم تا دوسال ديگربه نشر خود ادامه داد وکليه مطالب آن به تشريح وتوضيح عقايد کمونيزم،  تبليغ سياست خارجي شوروي وضرورت دوستي با شوروي خلاصه مي شد. درحاليکه حزب دمکراتيک خلق با استفاده از آزادي دهه ي دمکراسي به فعاليت آشکار ونامحدودي ادامه ميداد،  به جاي همکاري درانکشاف اين دوره دست به سبوتاژ وتخريب ميزد. با براه انداختن تظاهرات متعدد دربسياري ازروزهاي رسمي، جريان عادي زندگي سياسي واجتماعي را درپايتخت مختل ميکرد. متعلمين ومحصلين درکابل ازدروس خود باز ميماندند. بسا روزها دروازه هاي صنوف مکاتب ودانشگاه بسته مي شد که درنتيجه سطح علمي مؤسسات آموزشي سير نزولي مي پيمود. ببرک کارمل وچند تن ديگرازاعضاي حزب دمکراتيک خلق که به حيث وکيل درشوراي ملي راه يافته بودند بسا روزها فضاي شورا را نيز مختل ميکردند. کارآنها درشوراي ملي تلاش براي انعقاد قراردادهاي متعدد حکومت افغانستان درعرصه هاي مختلف نظامي، اقتصادي وفرهنگي با اتحاد شوروي بود تا از اين طريق نفوذ شوروي درتمام عرصه هاي زندگي افغانستان گسترش يابد وکشوردروابستگي کامل به شوروي فرو برود. کارمل درهمه بيانات پارالماني خود ازشوروي نام ميبرد. به ستايش شوروي ميپرداخت وبه استحکام دوستي افغانستان با شوروي تأکيد ميکرد: « ارتجاع راست افراطي وشعله افروزان چپ افراطي در زير لواي انتي سوووتيزم دريک جبهه با جناح راست محافل حاکم وسازمانهاي جاسوسي داخلي در تفتين وتوطئه اند تا روابط نيک وحسن همجواري افغانستان واتحاد شوروي را برهم بزنند.» ( 6 )

دهه ي دمکراسي همچنان با آغاز نفوذ حزب دمکراتيک خلق درارتش تواًم بود. قراردادهاي متعدد نظامي افغانستان وشوروي که سبب توريد سلاح روسي به کشور واعزام محصلين غرض آموزش نظامي به شوروي گرديد زمينه ي اين نفوذ را بسيار آسان وگسترده ساخت. نيروي هوايي قبل از همه محل جذب وعضو گيري حزب دمکراتيک خلق شد. چون از يکطرف انکشاف قواي هوايي ازهمان آغاز توسط شوروي ها  صورت گرفت که درنتيجه اين قوا کاملاً تحت نفوذ وکنترول شوروي درآمد واز طرف ديگر درنفوذ به نيروي هوايي اهميت زياد داده شد. دگروال علي احمد جلالي از چگونگي نفوذ شوروي به قواي هوايي افغانستان ميگويد:« زمانيکه ( 1351 ) من به قواي هوايي رفتم تا تاريخ نظامي افغانستان را تدريس کنم من احساس کردم که اين کورس دريک مؤسسه ي شوروي تدريس ميشود. » ( 7 )

درنتيجه نفوذ شوروي به ارتش وتسلط فزاينده ي حزب دمکراتيک خلق به قطعات نظامي کشور ، کودتاي محمدداود با نقش قاطع اين حزب به پيروزي رسيد. وپنج سال بعد حزب دمکراتيک خلق با کودتاي که براه انداخت حاکميت را تصاحب کرد ودراًس فجايع خونين دودهه ي اخيرقرارگرفت.