دومین سمینار نظریه قابلیت اعتماد از زبان دکتر همدانی وتاثیر نظریه قابلیت اعتماد

در مصاحبه تلفنی اختصاصی خبرنگار پایگاه  خبری  صلح خبر ایران با دکتر همدانی استاد دانشگاه صنعتی اصفهان به بررسی نظریه قابلیت اعتماد و تاثیرآن در جامعه مدرن و نتایج دومین سمینار نظریه قابلیت اعتماد پرداخته ایم.

• سلام آقای دکتر همدانی
• سلام علیکم.
• آقای دکتر اگر لطف کنید در ابتدای مصاحبه به خوانندگان ما کمی خودتان را معرفی نموده و بفرمایید که نظریه قابلیت اعتماد چیست و چه معنی و مفهومی دارد؟
• من لیسانس ام را در رشته آمار و کامپیوتر گفتم، فوق لیسانس را در رشته آمار کاربردی و بعد همان پایان دوره فوق لیسانس بود که با مفهوم قابلیت اعتماد آشنا شدم احساس کردم که باید مقداری تغییر گرایش بدم تا بتوانم این موضوع را عملا یاد بگیرم و استفاده کنم. این شد که برای مقطع دکترا تکنولوژی صنعتی در زمینه مهندسی قابلیت اعتماد را اخذ کردم.

سوال این است که اصلا مهندسی قابلیت اعتماد چه هست؟ ببینید من اینطور تعریف میکنم تا مخاطبین شما بتوانند راحت تر درک بکنند ، معمولا ما انسان ها از وقتی که یک ابزار یا وسیله ایی را بخوایم مورد استفاده قرار بدیم می خواهیم از کارکرد صحیح و ایمن بودن آن نگرانی نداشته باشیم. این امری کاملا طبیعی است که وقتی سوار هواپیما می شویم قطعا نگران باشیم که هواپیما سقوط می کند یا این که قابلیت اعتماد به آن وجود دارد وبعد سوارش شویم.

این موضوع بعنوان یک مسئله ذاتی برای انسان ها هزاران سال طول کشید تا توانستند با کسب تجربه تخصص هایی در این زمینه پیدا کنند تا آنچه ساخت خودشان  بود درجه اطمینانی از کاربردش را برای آن محاسبه کنند . مثلا فرض کنید در مورد سیستم های پیچیده ایی مثل موشکها ، هواپیماها و ابزار جنگی مختلف ماهواره ها یا بحث هایی که امروزه در انرژی هسته ایی و غیره مطرح هست ، همیشه این سوال در ذهن مطرح است که چه اندازه می توان به کارکرد صحیح آن ها در مواقع حساس اطمینان داشت، پاسخ این سوال دقیقا مهندسی قابلیت اعتماد است.

• ممنون آقای دکتر با توجه به اینکه شنیدیم سمینارهای مختلفی در این زمینه برگزار شده، دستاوردهای این سمینارها  و بویژه دومین سمینار نظریه قابلیت اعتماد چه بوده و در آینده چه اهدافی را دنبال خواهد کرد ؟
• ببینید در حال حاضر بحث همین است، مهندسی قابلیت اعتماد موضوع بسیار وسیعی است که بخشی از آن نظریه قابلیت اعتماد می شود که دومین سمینار قابلیت اعتماد نیز براساس آن برگزار شد، در نظریه قابلیت اعتماد مطرح می شود که چگونه مدیریت قابلیت اعتماد انجام می گیرد، چگونه روش های آمار گیری بکار گرفته می شود و روش های مدل سازی مطرح میشود. در واقع در نظریه قابلیت اعتماد موضوع یک موضوع احتمالی است . اما در بحث مهندسی قابلیت اعتماد و در کاری که من و دانشجویانم در دانشکده مهندسی صنایع دانشگاه صنعتی اصفهان انجام می دهیم ، استفاده از نظریه قابلیت اعتماد در طراحی سیستم ها ست. طراحی سیستم ها یعنی چه؟ یعنی وقتی می خواهیم یک سیستم پیچیده ایی را طراحی کنیم یک سری از اجزاء باید در داخل آن سیستم قرار بگیرند که کارکرد خاصی دارند و موضوع این است که ما چگونه این اجزاء را داخل آن قراردهیم که این سیستم اطمینان از عملکردش افزایش پیدا کند. در واقع کاربرد اصلیی که ما از نظریه قابلیت اعتماد در مهندسی قابلیت اعتماد داریم مسئله بهینه سازی اعتماد است.
• یعنی کاری کنیم که اعتماد آن سیستم بالا رود؟
• من برای شما اینطور صحبت کنم یک هواپیما چرا تعداد موتورهایش چهارتا می باشد؟ برای اینکه احتمالا اگر یک موتور از کار افتاد سه موتور دیگر بتوانند به کار هواپیما ادامه دهند. در واقع ما می گوییم این موتورهای هواپیما بصورت موازی در داخل سیستم هواپیما طراحی شده اند که میزان اطمینان از عملکرد هواپیما یعنی سقوط نکردنش را بالا ببرند. حالا همین موضوع را در مابقی تجهیزات نیز در نظر بگیرید

مثلا فرض کنید وقتی یک کامپیوتر ساخته می شود اگر پاور آن درکنارش دستگاهی برای تجهیز در نظر گرفته شود که اگر پاور سوخت آن جزء اجازه ندهد که اطلاعات کامپیوتر از بین برود کار خیلی مهمی در کامپیوتر انجام  شده است که درواقع ما از نظریه قابلیت اعتماد برای اینکار استفاده می کنیم .

• آقای دکتر چقدر این سمینارها شما را به اهدافتان تا به امروز نزدیک کرده؟
• واقعیت این است که من در سمینار اول وقتی شرکت کردم احساسم این بود که اکثرا همکاران ما در جهت مسائل نظری دارند فعالیت می کنند. اغلب مدل سازی میکنند که بسیاری از آنها وقتی بخواهد مورد استفاده قرار بگیرند اصلا کاربردی نیست یا در شرایط فعلی کاربردی نیست. کمتر در دانشگاههایی که این موضوع تدریس میشود به مسائل کاربردی اش پرداخته می شود. من خود حدود سی و چهار سال در این زمینه کار کرده ام و شاید از اولین نفراتی بودم که بحث قابلیت اعتماد در ایران را مطرح کردم از سال حدود 1360-1361، در سمینار اول در رابطه با طراحی سیستم ها و بهینه سازی قابلیت اعتماد سخنرانی کردم و خیلی جالب بود برای شرکت کننده ها و خیلی علاقه مند شدند به این مسئله
• کشورهای پیشرو در نظریه قابلیت اعتماد چه کشورهایی هستند یعنی از چه تاریخی شروع کردند؟
• ببینید تاریخچه ایی اگر بخواهید نگاه کنید واقعیت پیشرفت قابلیت اعتماد از جنگ جهانی دوم به بعد بوده یعنی آن زمانی که می خواستند مانورهایی انجام دهند در جنگ و می خواستند اطمینان حاصل کنند که مانورهایشان موفق خواهد بود و به اصطلاح ابزار جنگی شان موفق عمل خواهد کرد. از آن زمان این بحث شروع شد و همینطور پیشرفت کرد تا پروژه های موشک و ساخت موشک و بیشتر ابزار جنگی و نهایتا در سال های اخیر این مسئله به لوازم خانگی و تجهیزاتی که مورد استفاده روزمره خانواده هست فرآیند پیدا کرد و مرتبا در حال پیشرفت و استفاده است.
• آقای دکتر بعد از سی و سه سالی که فرمودید در این زمینه فعالیت کردین و تجربیاتی که بدست آوردین فکر میکنید تا چه حد مشکلات این بحث در سمینارها هموار شود؟ و این سمینارها قابلیت این را داشته باشند که سازمان ها از آن استفاده کنند یا اینکه در ایران اگر هنوز جا نیافتاده رایج شود؟
• من وقتی که می خواهم بعضا مدیران و مدیران صنایع را قانع کنم از اینکه باید از این تکنولوژی استفاده کنید به مسئله گارانتی می پردازم. میگویم همه شما تجهیزاتی را تولید می کنید و دوست دارید که در کنار تجهیزاتتان یک شاخص را تحت عنوان مدت زمان گارانتی تجهیزاتتان ارائه دهید. هر وسیله ایی که تولید بشود اگر بخواهید گارانتی اش را درست تعیین کنید از چه شاخصی باید استفاده کنید؟ موضوع این است که باید ببینید میزان عملکرد در این تجهیزات برای دو سال چقدر هست اگر این اطمینان را داشته باشید که بالای نود و نه درصد است بگوییم من محصول را دو سال گارانتی میکنم ولی اگر این اطمینان را نداشته باشید هر عددی که برای گارانتی مطرح کنید جز خسارت مالی برای شما هیچ چیز دیگری نخواهد داشت. با این ترتیب من قانع شان میکنم که در کنار تولیداتتان شاخص قابلیت اعتماد هم باید وجود داشته باشد. متاسفانه خیلی از واحد های صنعتی ما نه اینکه حالت مونتاژ را دارند سعی میکنند که مشابه آن چیزی که در خارج از کشور تولید می شود به عنوان شاخص قابلیت اعتماد خودشان مطرح کنند و این صدمه های اقتصادی زیادی به آنها می رساند. بنابراین اتفاقا نیاز هست که ما مرتبا مسئله قابلیت اعتماد را مطرح کنیم ولی خب کمتر توجه می شود به آن، مگر جاهایی که مسائل ایمنی داشته باشیم که اگر این رعایت نشود مسئله را دچار مشکل کند. شاید تنها برای صنایع نظامی که اخیرا مسائل هوا فضا مطرح هست به این مسئله واقعا پرداختند و اصلا اجازه نمی دهند که یک طراحی اولیه انجام شود بدون اینکه مطالعات قابلیت اعتمادش انجام بگیرد.
• اقای دکتر دومین سمینار نظریه قابلیت اعتماد چقدر از مشکلاتی که فرمودید را مسیرش را توانست هموار کند تا در سمینارهای بعد این مشکلات وجود نداشته باشند و شما بتوانید راحت تر در این موارد صحبت کنید؟
• این موضوع زمان می برد. متاسفانه الان بیشتر دانشکده هایی که دارند این موضوع را آموزش می دهند دانشکده های ریاضی و آمار هستند در دانشکده های مهندسی صنایع که کاربرد بحث قابلیت اعتماد هست این بحث کمتر شده است. امسال خوشبختانه شورای عالی برنامه ریزی مصوبه ایی داشت در دانشکده صنایع که رشته ایی را تحت عنوان کنترل کیفیت و قابلیت اعتماد ایجاد کردند برای رشته کارشناسی ارشد و من اعتقاد دارم که این خود شروع بحث کاربردی این موضوع خواهد بود و امیدواریم که در آینده هیچ صنعتی نباشد که بدون توجه به این مسئله بخواهد تولید داشته باشد و تبلیغات کند و حتما باید این مطالعات انجام گیرد.
• خیلی متشکر از وقتی که گذاشتید.
• خواهش میکنم البته بحث خیلی مفصل تر از مکالمه تلفنی است و شاید بشود ساعت ها در این زمینه صحبت کرد و این فرصت بسیار کوتاه بود و مباحثی عنوان شد اندک البته در مباحث و فرصت های بعدی مفصلا در سمینارها اگر حضوری بود صحبت میکنیم. من یک نکته پایانی هم خدمتتان بگم بحث قابلیت اعتماد ترجمه یک لغت انگلیسی هست متاسفانه ترجمه ها ی متفاوتی از این لغت شده مثلا یکی از ترجمه ها پایایی بود. نظریه پایایی کاملا غلط است و اصلا ربطی به نظریه قابلیت اعتماد ندارد. آن نظریه پایایی مربوط به طراحی پرسشنامه است و به اصطلاح پایا بودن یک پرسشنامه از نظر پاسخ دادن می باشد. ترجمه کردن نظریه قابلیت اطمینان هم از لحاظ لغوی ابعاد گسترده تر از قابلیت اعتماد دارد. وقتی از قابلیت اطمینان می گوییم مسائل زیر وارد می شود . تعمیرپذیری وسرویس دهی وارد می شود. یعنی مسائل بسیاری وارد می شود. این خیلی مهم است که ترجمه صحیح بتوانیم راه بیاندازیم که همه افراد شناخت از مساله پیدا کنند.
• حتما بازهم خیلی ممنون از زمانی که در اختیار ما قرار دادید.
• خیلی ممنون از شما