بله؛ درست فكر كرده‌ايد. اضافه‌وزن يكي از عوارض جانبي بعضي داروها به‌حساب مي‌آيد. البته اين موضوع دليل نمي‌شود مصرف داروها را قطع كنيد و سلامت‌تان را به خطر بيندازيد بلكه مي‌توانيد با كمي تغيير در سبك زندگي يا جايگزين كردن داروهاي خود با داروهاي ديگر، تحت‌نظر پزشك معالج از اين عارضه جلوگيري كنيد. دكتر سروش شمشيري، داروساز، شما را در اين زمينه راهنمايي مي‌كند.

شاید آب آورده‌ايد!

داروها اغلب به خودي خود باعث چاقي نمي‌شوند بلكه عوارض جانبي‌شان با اضافه‌وزن همراه هستند. براي مثال بعضي داروها اشتها را افزايش مي‌دهند و باعث مي‌شوند در مصرف غذا زياده‌روي كنيد. بعضي ديگر نيز بر روند جذب و ذخيره‌سازي گلوكز توسط بدن تاثير مي‌گذارند و از اين طريق باعث تجمع چربي در بخش مياني بدن مي‌شوند.

بعضي‌ها نيز با ايجاد تغيير در متابوليسم بدن، سرعت سوخت‌وساز كالري‌ها را كاهش مي‌دهند. گروهي ديگر نيز باعث افزايش تنگي نفس و خواب‌آلودگي مي‌شوند و به اين ترتيب ورزش كردن را دشوار مي‌كنند. بعضي داروها هم باعث احتباس آب در بدن مي‌شوند كه البته اين نوع اضافه‌وزن به‌دليل افزايش بافت چربي اتفاق نمي‌افتد و فقط حاصل از تجمع آب است، بنابراين چنين اضافه وزني دائمي نيست و هر زمان كه دوره مصرف دارو به اتمام برسد و بيماري زمينه‌اي برطرف شود، وزن‌تان هم به ميزان قبل بازمي‌گردد.

خود را با بقیه مقایسه نکنید

ميزان اضافه‌وزن به‌دنبال مصرف دارو در افراد مختلف، متفاوت است. البته اين موضوع به نوع دارو هم بستگي دارد. بعضي‌ها ممكن است طي يك سال فقط یک يا دو كيلو وزن اضافه كنند درحالي كه بعضي ديگر 5 تا 10 كيلوگرم يا حتي بيشتر چاق مي‌شوند. درواقع از آنجايي كه بيشتر اين داروها در دوره‌هاي طولاني‌مدت و براي بيماري‌‌‌‌هاي مزمن مصرف مي‌شوند، اضافه‌وزن‌شان بيشتر به چشم مي‌آيد. در هر صورت نبايد خود را با افرادی كه از داروهاي مشابه استفاده مي‌كنند، مقايسه كنيد. عوارض داروها در همه افراد يكسان نيست. يك داروي خاص ممكن است در فردي باعث اضافه‌وزن و در فردي ديگر باعث كاهش وزن شود، بنابراين حتما در اين مورد با پزشك خود مشورت كنيد.

كدام داروها چاق‌تان مي‌كند؟

داروهاي مختلفي مي‌توانند با عارضه جانبي چاقي و اضافه‌وزن همراه باشند كه در اينجا به 10گروه از آنها اشاره خواهيم كرد:

انسولين

خوش‌اشتهاي‌تان مي‌كند!

انسولين‌هايي همچون ليسپرو، آسپارت و گلوليزين مي‌توانند باعث افزايش وزن شوند اما انسولين‌هاي طولاني اثر، تاثير كمتري بر چاقي دارند. متاسفانه بسياري از بيماران فكر مي‌كنند كه با تزريق انسولين مي‌توانند هرقدر كه مي‌خواهند غذا بخورند؛ بنابراين بعضي آنها در مدت 6 ماه تا 15كيلوگرم هم وزن اضافه مي‌كنند! بعضي پزشكان هم براي كنترل قند خون بالاي بيمار در ابتداي درمان، دوز بالايي از انسولين را تجويز مي‌كنند و به‌همين دليل فرد دچار علائم افت قندخون مي‌شود، درنتيجه بيشتر از حد معمول مواد غذايي مصرف مي‌كند و چاق مي‌شود، درحالي كه انسولين بايد تدريجي تجويز شود.

قرص‌هاي ديابت

هم چاق مي‌كنند هم لاغر!

تعدادي از داروهاي ديابت نوع دو باعث كاهش وزن و بعضي ديگر باعث افزايش وزن مي‌شوند. داروهاي حاوي سولفونيل اوره ازجمله ديابينيز، اينسولاز، گليپيزايد، گليبورايد، گليميپرايد، كلرپروپاميد و تولبوتاميد باعث تحريك توليد و فعاليت انسولين مي‌شوند. انسولين نيز كاهنده قندخون و افزايش‌دهنده اشتها است. اين داروها معمولا طي 3 تا 12 ماه اول درمان بيشتر از 5كيلوگرم اضافه‌وزن ايجاد مي‌كنند. تيازوليدين ديون (پيوگليتازون) نيز از ديگر داروهاي ديابت است كه مي‌تواند باعث افزايش وزن شود. اما در مقابل، داروهايي همچون متفورمين، اگزناتايد، سيتاگليپتين، پراملينتايد و آكاربوز به كاهش وزن كمك مي‌كنند يا اينكه بر وزن بي‌اثر هستند.

داروهاي كاهنده فشارخون

كالري سوزي را كند مي‌كنند

بتابلوكرها مثل آتنولول، متوپرولول و پروپرانولول كه براي درمان فشارخون بالا به‌كار مي‌روند هم مي‌توانند باعث افزايش وزن شوند. براي مثال افرادي كه از آتنولول استفاده مي‌كنند در ماه‌هاي اول مصرف به‌طور متوسط 5/2كيلوگرم به وزن‌شان اضافه مي‌شود. درواقع اين داروها سرعت سوزاندن كالري را كاهش داده و باعث خستگي و حس رخوت مي‌شوند. افزايش مصرف موادغذايي فيبردار و كم‌كالري مي‌تواند در تعديل اثرات جانبي اين داروها موثر باشد.

كورتون‌ها

آب را در بدن حبس مي‌كنند!

كورتيكواستروئيدها ازجمله بتامتازون، دگزامتازون،هيدروكورتيزون، تريامسينولون، كلوبتازول، فلوسينولون و… معمولا براي درمان آرتريت روماتوئيد، آسم، حساسيت يا ديگر بيماري‌هاي خود ايمني به كار مي‌روند و التهابات دردناك را تسكين مي‌دهند. اما در عين حال اگر طولاني‌مدت و در دوزهاي مكرر مصرف شوند ميزان جذب آب توسط بدن را افزايش مي‌دهند. علاوه براين، چون فرد مبتلا به اين بيماري‌ها تحرك كمتري دارد، كالري كمتري مي‌سوزاند و دچار اضافه‌وزن مي‌شود.

پردنيزولون و كورتيزون نيز كه براي درمان روماتيسم ماهيچه‌اي به‌كار مي‌روند در بيش از 50درصد از بيماران طي یک سال اول مصرف باعث 2 تا 13كيلوگرم اضافه‌وزن مي‌شوند.كورتيكواستروئيدهاي استنشاقي براي درمان آسم مثل بودزونايد، سيكلزونايد و فلوتيكازون هم داراي عارضه افزايش وزن هستند. ورزش، رژيم غذايي و گاهي مصرف همزمان متفورمين مي‌تواند اضافه‌وزن حاصل از اين داروها را كاهش دهد.

داروهاي ضد روان پريشي

هم آرام مي‌شويد هم گرسنه!

داروهاي ضد روان پريشي ازجمله هالوپريدول، لوكساپين، كلوزاپين، كلرپرومازين، فلوفنازين، ريسپريدون، الانزاپين و كوئتياپين كه معمولا براي درمان اسكيزوفرني و افسردگي دوقطبي كاربرد دارند هم مي‌توانند باعث افزايش اشتها و وزن شوند. اما نگران نباشيد، براي جلوگيري از اين عارضه مي‌توان تحت نظر پزشك آنها را با داروهايی جايگزين يا همزمان از داروي متفورمين استفاده كرد.
 
داروهاي ضدتشنج و ميگرن

15كيلوگرم افزايش وزندر 3ماه!

مصرف داروهاي ضدتشنج مثل والپروئيك اسيد ممكن است با 15 تا 20كيلوگرم اضافه‌وزن همراه باشد. والپروئيك اسيد دارويي است كه براي درمان اختلال دو قطبي، صرع، تشنج و پيشگيري از ميگرن استفاده مي‌شود. البته اين دارو در بعضي افراد ممكن است باعث كاهش وزن ‌شود. داروهاي كاربامازپين و گاباپنتين نيز طي 3 ماه اول درمان مي‌توانند تا 15كيلوگرم اضافه‌وزن ايجاد كنند.

داروهاي ضدآلرژي

خواب آلودگي و فرار از ورزش!

«آنتي هيستامين» يكي از تركيبات مهم در داروهاي ضدحساسيت به‌شمار مي‌آيد و نمي‌توان آن را از فرمول دارو حذف كرد. اين ماده فعاليت آنزيم تنظيم كننده اشتها را در بدن مختل مي‌كند. داروهايي كه حاوي «ديفن هيدرامين» هستند نيز با افزايش خواب آلودگي باعث كاهش فعاليت بدني مي‌شوند، بنابراين مصرف طولاني‌مدت آنها مي‌تواند با افزايش وزن همراه باشد.

داروهاي ضدبارداري

ذخيره‌سازي چربي را افزايش مي‌دهند

اغلب قرص‌هاي پيشگيري‌كننده از بارداري از دو هورمون پروژسترون و استروژن تشكيل شده‌اند و از تخمك گذاري جلوگيري مي‌كنند. اين قرص‌ها تاحدودي مي‌توانند باعث اضافه‌وزن شوند زيرا استروژن باعث افزايش ذخيره‌سازي چربي توسط ارگان‌هاي بدن مي‌شود كه البته اين موضوع حين بارداري يك ضرورت محسوب مي‌شود. در صورتي كه از اين داروها استفاده مي‌كنيد، بهتر است هر چند وقت يك بار روش خود را با مشاوره پزشك تغيير دهيد و از ديگر راه‌هاي ضد بارداري كمك بگيريد.

داروهاي هورموني و استروژن

از سرعت متابوليسم مي‌كاهند

در دوران يائسگي ميزان ترشح هورمون استروژن در بدن خانم‌ها كاهش پيدا مي‌كند، به همين دليل فرد دچار علائمي چون گرگرفتگي و عرق كردن‌هاي شبانه مي‌شود. براي رفع اين وضعيت پزشك معمولا هورمون درماني با استروژن را تجويز مي‌كند اما اين روش خود باعث احتباس آب و افزايش وزن مي‌شود، با افزايش وزن، متابوليسم هم كند‌تر مي‌شود، بنابراين كساني كه تحت هورمون درماني هستند بايد برنامه غذايي خود را تغيير دهند و به‌طور منظم ورزش كنند.

داروهاي روان درماني و ضد افسردگي

فریب كاهش وزن اوليه را نخوريد!

داروهاي روان درماني و اعصاب ازجمله ضدافسردگي‌هاي 3 حلقه‌اي اغلب حدود 4كيلوگرم در ماه اضافه‌وزن ايجاد مي‌كنند. تعداد كمي از افراد نيز با مصرف آنها طي 2تا 6 ماه بين 15 تا 20كيلوگرم وزن اضافه مي‌كنند. ازجمله اين داروها مي‌توان به آمي تريپتيلين، دوكسپين، ايمي پرامين، نورتريپتيلين، تريميپرامين و ميرتازاپين اشاره كرد. مهاركننده‌هاي بازجذب سروتونين مانند سرترالين، فلوكستين، پاروكستين و فلووكسامين نيز در تعداد كمي از افراد ابتدا باعث كاهش وزن شده و بعد از 6 ماه باعث افزايش وزن مي‌شوند. ليتيوم هم در 11 تا 65درصد از افراد طي 6 تا 10سال مصرف، حدود 10كيلوگرم اضافه‌وزن ايجاد مي‌كند.

4 نكته مهم براي جلوگيري از چاقي دارويي!

اگر در چند ماه اخير رژيم غذايي و فعاليت بدني‌تان را تغيير نداده و در عين حال دچار اضافه‌وزن شده‌ايد و فكر مي‌كنيد داروهاي‌تان مقصر هستند، به اين 4 نكته توجه كنيد:

1. اولين و مهم‌ترين نكته اينكه هيچ‌وقت بدون مشورت پزشك داروهاي‌تان را قطع نكنيد يا دوز آنها را كاهش ندهيد. شايد مصرف اين دارو براي شما بسيار مهم‌تر از اضافه‌وزني باشد كه پيدا كرده‌ايد.

2. هميشه قبل از اينكه پزشك دارويي براي‌تان تجويز كند حتما در مورد چاق‌كننده بودن آن سوال كنيد. گاهي اوقات پزشك مي‌تواند داروها‌ي‌تان را با داروهاي ديگري جايگزين كند تا دچار اضافه‌وزن نشويد و در عين حال تاثير درماني هم از آن بگيريد.

3. اضافه‌وزن حاصل از مصرف دارو معمولا طي 6 ماهه اول درمان نشان داده مي‌شود. اگر ميزان اضافه‌وزن‌تان خيلي زياد است حتما موضوع را با پزشك خود درميان بگذاريد زيرا چاقي مي‌تواند بيماري‌تان را تشديد كند و خطر ابتلا به سندروم متابوليك، ديابت، فشارخون بالا، چربي خون بالا و آرتروز را افزايش دهد.

4. اگر مجبوريد از داروهايي با عارضه اضافه‌وزن استفاده كنيد، براي جلوگيري از چاقي يا كمك به كاهش وزن خود يك دفترچه يادداشت تهيه كنيد و هرچه مي‌خوريد را همراه با زمان آن يادداشت كنيد. به اين ترتيب كنترل خيلي بهتري روي كالري‌هاي مصرفي‌ خواهيد داشت. همچنين بايد سعي كنيد فعال‌تر باشيد؛ به جاي اينكه تلويزيون ببينيد يا قهوه بنوشيد همراه با خانواده يا دوستان‌ به پياده‌روي برويد. فعاليت باعث سوختن كالري مي‌شود كه خود تاثير افزايش وزن حاصل از هر دارويي را خنثي مي‌كند.