رسول سلیمی: با نگاه دقیق به سرنخ مجموعه‌ای پیچیده از تنش‌ها در خاورمیانه که به بحران کنونی رسیده، تحلیلگران سیاسی را به‌سوی سیاست‌های ترامپ در دوران ریاست‌جمهوری هدایت می‌کند. مجموعه از تصمیمات ترامپ باعث شد تا توازن نیروها در خاورمیانه به سمت نیروهای رادیکال تغییر کند تا در برآیند نهایی آن گزینه‌های خشونت‌آمیز نظامی جایگزین دیپلماسی شود. ناظران سیاسی می‌گویند سلسله اشتباهات ترامپ در خاورمیانه از ایران آغاز شد.
ترامپ با عبور از رویکرد دیپلماسی اوباما با تهران، توافق هسته‌ای بین ایران و قدرت‌های جهانی را شکست و از برجام خارج شد. بازگشت تحریم‌ها علیه ایران به تضعیف اهداف دولت برآمده از یک انتخابات پرشور در ۱۳۹۲ منجر شد و حامیان این دولت و امیدها برای کاهش تنش بین ایران و امریکا کم رنگ شد. این ناامیدی در جریان حمله هواپیماهای بدون سرنشین در سال ۲۰۲۰ و ترور سردار سلیمانی به اوج رسید و از این نقطه به بعد، سیاست تهران در برابر امریکا وارد فاز تقابل نظامی شد.

دومینوهایی که در سال ۱۳۹۸ به سرعت شروع به ریختن کرد و ساختمانی را دولت اوباما بر مدار دیپلماسی ساخته بود را ترامپ در مدت یکسال ویران کرد. چه آنکه کمپین “فشار حداکثری” ترامپ منجر به برآمدن دولتی در ایران شد که احیای برجام را به عنوان اولویت خود درنظر نمی‌گرفت. نتیجه اقدامات دولت سیزدهم متاثر از قانون حمایت از رفع تحریم‌ها به گسترش برنامه هسته ای ایران منجر شد. منتقدان ترامپ می‌گویند میراث ترامپ در فروپاشی دیپلماسی بین ایران و امریکا باعث شد تا ایران نیز با اتخاذ سیاست «مقاومت حداکثری» بیش از پیش حوثی‌های یمن را تقویت کند. واکنشی که در نهایت بعد از حمله هفتم اکتبر به گسترش درگیری‌ها در دریای سرخ منجر شد.
در همین راستا تحلیلگران غربی معتقدند احتمال دسترسی ایران به سلاح هسته‌ای بعد از سیاست‌های ترامپ علیه ایران افزایش‌یافته است. سیاست ایران برای دستیابی به دانش سلاح هسته‌ای از آنجا امکان تغییر دارد که ممکن است ایران بعد از تهدیدات اسرائیل برای تشویق دولت بایدن به حمله به ایران، خطوط قرمز خود را تغییر دهد. به‌عبارت‌دیگر منطق عقلانی یک کشور در معرض تهدید توسط کشوری اتمی اجازه نخواهد داد نظاره‌گر تهدید به حمله نظامی آن کشور باشد و ازاین‌رو اگرچه اختلاف‌نظرهای بسیاری در ابعاد شرعی و سیاستی تسلیح ایران به سلاح هسته‌ای وجود دارد؛ اما با وخامت تنش‌های خاورمیانه و احتمال بازگشت ترامپ به کاخ سفید، احتمال هر تجدیدنظری در خطوط قرمز تهران وجود خواهد داشت.
در همین حال، سیاست ترامپ در برابر اسرائیل با در آغوش گرفتن نتانیاهو به تقویت جناح راست افراطی اسرائیل منجر شد. با به‌رسمیت‌شناختن اورشلیم به‌عنوان پایتخت اسرائیل، بستن کنسولگری ایالات متحده برای فلسطینی‌ها، کلیه مذاکرات صلح اعراب و اسرائیل تحت شعاع قرار گرفت. روزنه‌های حل مسالمت‌آمیز مسئله فلسطین به‌مرور و آهسته‌آهسته بسته شد تا هم‌زمان صبر نیروهای مقاومت فلسطین نیز از کارشکنی‌های امریکا لبریز شود.
پس از برآمدن دولت بایدن، اولویت‌های سیاست‌های او بر بازسازی خرابی‌های به‌جامانده از ترامپ قرار نگرفت و همکاری کاخ سفید با عربستان سعودی به نحو دیر هنگامی آغاز شد. فلسطینی‌های استقلال‌طلب، خود را در محاصره تعارض منافع کشورهای غربی و اعراب دیدند و متأثر از تندروی‌های امریکا، گزینه‌های کنشگری خشونت‌آمیز علیه اسرائیل، آرام‌آرام روی میز قرار گرفت.
احتمال به اوج رسیدن تنش‌ها در خاورمیانه بعد از پیروزی ترامپ در انتخابات ۲۰۲۴ امریکا از آنجا اهمیت دارد که رهبران کشورهای عربی و مقامات امریکایی و اروپایی همگی بر راه حل دو کشور مستقل فلسطینی و اسرائیلی توافق دارند و آن را به عنوان یک هدف ضروری برای برقراری ثبات در منطقه خاورمیانه ارزیابی می‌کنند اما ترامپ و جمهوری خواهان در کمپین تبلیغاتی خود به بایدن برای اتخاذ این سیاست حمله می‌کنند.
چه آنکه نتانیاهو با هدایت جنگ در مرزهای شمالی علیه حزب‌الله و تقویت خشم داخلی فلسطینی‌ها با استمرار بمباران غزه، تلاش می‌کند تا زمانی که ترامپ به‌عنوان یک متحد سیاسی، به طور بالقوه امکان برنده‌شدن در انتخابات امریکا را دارد، به تنش‌آفرینی در خاورمیانه ادامه دهد. آن‌چنان که نتانیاهو معتقد است بازگشت ترامپ می‌تواند به تحکیم موقعیت او و تقویت متحدان راست افراطی او کمک کند. بازی که متأسفانه اقلیتی از مشاوران سیاسی نهادهای تصمیم‌ساز در ایران به آن توجه ندارند و در زمین‌بازی اسرائیل خواهان آزمودن جنگ تمام‌عیار نظامی ایران و امریکا هستند.
در همین حال، ماندگارترین میراث شوم ترامپ برای خاورمیانه طرح صلح امریکا در سال ۲۰۲۰ بود که هرگونه ایده ایجاد یک کشور فلسطینی پایدار و مستقل را از بین برد. رهبران فلسطینی حتی در مورد “معامله قرن” ترامپ مطلع نشده بودند و مردم فلسطین که خود را از مذاکرات بین‌المللی درباره سرنوشتشان حذف شده می‌دیدند عمیقاً سرخورده و ناامید از بی‌تفاوتی دنیا نسبت به سرنوشت فلسطینی‌ها، گزینه نظامی را به‌عنوان تنها راه احیای ایده استقلال فلسطین از اسرائیل روبه‌روی خود دیدند.
دومینویی که در نهایت به حمله هفتم اکتبر حماس علیه اسرائیل منجر شد و تنش‌ها در خاورمیانه را به‌عنوان میوه سیاست‌های ترامپ به اوج رساند.

۳۱۱۲۱۳