روزنامه جام‌جم – پونه شیرازی: این روز‌ها آن‌قدر درد‌های آرتروزی، سیاتیکی و اسکلتی عضلانی کمر، گردن و زانو به‌ویژه از ۴۰ سالگی به بعد زیاد شده است که بسیاری، حتی بدون مراجعه به پزشک، درمان‌های فیزیوتراپی و طب فیزیکی را به هم توصیه می‌کنند. در این میان، متخصصان طب فیزیکی و توانبخشی براساس شرایط بیمار و شدت آسیب‌های مراجعه‌کنندگان بی‌شمار خود، روش‌هایی، چون اصلاح سبک زندگی، ورزش درمانی، دارو درمانی، درمان‌های دستی و تزریقات مفصلی، بافت نرم و کانال نخاعی را برای درمان بیماری‌های اسکلتی و عضلانی پیشنهاد می‌کنند.

اما یکی از روش‌هایی که در درمان آسیب‌های مفصلی، رباط‌ها و دیسک کمر کمتر شناخته شده استفاده از گاز ازن است. اثرات ازن تراپی در بیماری‌های مختلف از جمله آرتروز زانو، آسیب رباط‌ها و دیسک کمری مورد پژوهش قرار گرفته، اما مطالعات و شواهد علمی کافی برای برخی از آن‌ها وجود ندارد. بر اساس شواهد موجود، ازن درمانی روش مفیدی در برخی مبتلایان به آرتروز خفیف و متوسط زانوهاست. گفت‌وگوی ما را با دکتر سید احمد رئیس‌السادات، دبیر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی بخوانید تا با این روش بیشتر آشنا شوید.

ازن، گازی است بی‌رنگ و بدبو که از ترکیب سه اتم اکسیژن تشکیل شده است. این گاز در غلظت بالا، اثر اکسیدکنندگی داشته و برای گندزدایی استفاده می‌شود و درغلظت پایین به عنوان آنتی‌اکسیدان عمل می‌کند و در کاهش التهاب و بهبود جریان خون و تقویت سیستم ایمنی اثر دارد. در پزشکی از مخلوط بسیار رقیق ازن و اکسیژن استفاده می‌شود که این غلظت به شرط رعایت احتیاط و استاندارد‌های مصوب، خطری برای سیستم‌های مختلف بدن از جمله دستگاه تنفسی ندارد. فرضیه استفاده از این درمان بر این پایه استوار است که ازن با تکیه بر القای آبشار‌های سلولی و مولکولی خود، می‌تواند سبب کاهش التهاب و تحریک روند ترمیم بافت‌ها از طریق تنظیم متابولیسم، بهبود خون‌رسانی و کاهش رادیکال‌های آزاد شود. به علاوه از دیگر مکانیسم‌های اثر ازن درمانی می‌توان به کاهش احتمال عفونت و بهبود سیستم ایمنی در بیماران مختلف از جمله مبتلایان به زخم‌های مزمن اشاره کرد.

گاز ازن و درمان آرتروز زانو

از مهم‌ترین کاربرد‌های فعلی ازن‌درمانی می‌توان به اختلالات مفصلی و پیرامون آن مانند آرتروز زانو، درد‌های عضلانی از جمله نقاط ماشه‌ای، بیماری آرنج تنیس بازان، التهاب رباط‌ها و و کیست‌های گانگلیونی، خارپاشنه (التهاب فاسیای کف پا) و برخی مبتلایان به درد‌های ناشی از فتق دیسک‌های کمری و زخم‌های مزمن دیابتی و زخم بستر اشاره کرد.

براساس شواهد موجود ازن درمانی روش مفیدی در برخی مبتلایان به آرتروز خفیف و متوسط زانوهاست. حداکثر اثر این درمان در ماه اول بعد از تزریق به صورت کاهش درد و خشکی مفصل ظاهر می‌شود و معمولا بعد از سه تا شش ماه تاثیرات آن به طور واضح کاهش می‌یابد.

در پژوهشی که درمرکز تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به صورت مرور نظام‌مند انجام شد، ثابت شد که اثر ازن درمانی در درمان آرتروز زانو بیشتر از دارونما است، اما ازن‌درمانی در مقایسه با سایر درمان‌های تزریقی مفصل زانو از جمله آمپول ژله‌ای یا تاج خروس (هیالورونیک اسید) و PRP طول اثر کمتری و شروع اثر سریع‌تری داشته است.

درمان ازنی برای بیماری‌های اسکلتی – عضلانی

برای درمان بیماری خار پاشنه نیز تحقیقات فراوانی در ایران، برزیل، ترکیه و چند کشور دیگر انجام شده؛ در اغلب این آزمایش‌ها ازن با پاسخ بالینی قابل قبولی همراه بوده است. از جمله در یک پژوهش کارآزمایی مبتنی بر مقایسه ازن درمانی در مقابل تزریق ژل و کورتون، ثابت شد یافته‌های گروه ازن تفاوت چندانی با روش‌های سنتی مشابه ندارند.

در بیماری آرنج تنیس بازان هم به طور مشابه، تزریق ازن کارایی یکسان و اثربخشی طولانی‌تری از تزریق کورتون نشان داد.

در ارتباط با درد‌های ستون فقرات نیز ازن از دیرباز با تزریق‌های داخل دیسکی و عضلات فیله کمری اثرات راضی‌کننده‌ای از خود نشان داده بودند. به‌تازگی محققان داخلی و خارجی نیز به فکر استفاده از آن برای درمان سندرم تونل کارپال (نشانگان مچ دست) هستند که نتایج پژوهش‌ها، تاکنون اثربخشی قابل ملاحظه‌ای در قیاس با سایر روش‌های مشابه به اثبات نرسانده‌اند.

براساس مطالعات انجام شده، به کارگیری همزمان ازن و سایر روش‌های درمانی از جمله پی آرپی، استروئید و هیالورونیک اسید اغلب سبب افزایش اثر آن‌ها یا سرعت شروع تاثیرات آن‌ها شده است که به این ترتیب می‌توان از ازن درمانی در کنار سایر درمان‌ها برای بهبود سریع موارد حاد دردناک استفاده کرد.

ازن‌درمانی؛ ممنوع!

از موارد منع و احتیاط استفاده از ازن می‌توان به حساسیت به این ماده، بارداری، فاویسم، اختلالات خونریزی‌دهنده، پرکاری شدید تیروئید، کم‌خونی شدید و میاستنی شدید (یک بیماری خودایمنی مزمن عصبی عضلانی)، انفارکتوس قلبی و یا سابقه‌ای از بیماری‌های شدید روحی‌روانی اشاره کرد.

از شایع‌ترین عوارض تزریق ازن برحسب محل تزریق می‌توان به حساسیت به ازن، درد هنگام تزریق، تشدید موقتی درد، افزایش فشار خون، سردرد و سرگیجه، احساس گزگز و مورمور، تعریق و درد شکم اشاره کرد که این موارد، خودمحدود و غیرجدی هستند. البته به صورت خیلی نادر عوارض قلبی ریوی و آمبولی هوا در تزریقات داخل دیسک نیز دیده شده است.

ازن‌تراپی؛ در کنار سایر روش‌های توانبخشی

در بررسی‌های انجام‌شده و با استناد به شواهد علمی موجود به‌نظر می‌رسد برای استفاده روتین از ازن‌درمانی و قرارگیری این روش باید تحقیقات بیشتری انجام گیرد. آنچه به اثبات رسیده استفاده بجا و محدود این گاز در مبتلایان به درد‌های عضلات، استخوان، مفاصل و ستون فقرات به ویژه افرادی که در آن‌ها درمان دارویی و فیزیکی نتیجه مطلوب نداشته است، می‌تواند مفید واقع شود. امکان بهره‌مندی از این درمان در موارد منع استفاده از کورتون و پی‌آر‌پی از جمله دیابت کنترل‌نشده، اختلال انعقادی و مصرف دارو‌های ضد پلاکتی از نقاط قوت ازن‌درمانی است. بی‌شک، انتخاب صحیح بیماران، دوز و فواصل و تعداد تزریق مناسب ازن و نیز استفاده همزمان از سایر روش‌های توانبخشی از جمله اصلاح الگوی زندگی و ورزش‌درمانی از مهم‌ترین عوامل تعیین‌کننده در موفقیت درمان با این روش به شمار می‌رود.