ماهنامه همشهری تندرستی – دکتر سمیه زارعی: بسیاری از خانم‌ها برای زیبایی شان همه کار می‌کنند و انواع و اقسام جراحی را روی صورت خود انجام می‌دهند و به بهترین آرایشگاه‌ها مراجعه می‌کنند تا ظاهر زیباتری داشته باشند، اما در خیلی از موارد وقتی پای سلامتی به میان می‌آید، توجه چندانی به آن نمی‌کنند.

بسیاری از خانم ها، معاینات دوره‌ای زنان را جدید نمی‌گیرند و همین مسئله می‌تواند عاملی برای ابتلا به بیماری‌های جدی باشد. سرطان سینه یکی از انواع سرطان است که به راحتی می‌توان آن را با روش‌های پیشرفته تشخیص داد، ولی کمتر کسی را می‌توان پیدا کرد که قبل از ابتلا به بیماری از روش‌های تشخیصی کمک بگیرد.

چرا باید ماموگرافی کنید؟

ماموگرافی درواقع یک روش تصویربرداری برای غربالگری سرطان سینه (پستان) محسوب می‌شود و هدف اصلی آن تشخیص سرطان سینه در مراحل اولیه ابتلا به بیماری و درمان آن قبل از متاستاز (انتشار سرطان به قسمت‌های دیگر بدن) است. درواقع یکی از مزیت‌های ماموگرافی به عنوان غربالگری، تشخیص تومور در زمانی است که اندازه آن کوچک است.

ارتباط ماموگرافی با سن

غربالگری سرطان سینه با کمک ماموگرافی به صورت سالانه باید از ۴۰ سالگی به بعد در افراد سالم که سابقه خانوادگی سرطان ندارند انجام شود. غربالگیری سرطان سینه سالانه در خانم‌هایی که نوعی جهش ژنی دارند، باید از حدود سن ۲۵ تا ۳۰ سالگی انجام شود. همچنین آن دسته از خانم‌هایی که ابتلا به سرطان سینه در خانواده آن‌ها دیده می‌شود باید ماموگرافی را زودتر انجام بدهند.

به عبارت روشن‌تر اگر مادر، خواهر یا دختر، قبل از یائسگی به این نوع سرطان دچار شده باشند، خانم باید غربالگری سرطان به کمک ماموگرافی را ۱۰ سال زودتر انجام بدهد یعنی اگر مادر فرد با سن ۳۴ سال به سرطان مبتلا شده باشد، ماموگرافی دختری که مادرش به سرطان مبتلا شده، در ۲۵ سالگی انجام می‌شود.

ماموگرافی همیشه بعد از ۲۵ سال انجام می‌شود و قبل از این سن ماموگرافی انجام نمی‌شود. عوامل دیگری نیز وجود دارند که می‌تواند سن انجام غربالگری را کمتر کند و به همین دلیل ریسک ابتلا به سرطان سینه باید توسط متخصصین محاسبه شود چنانچه ریسک ابتلا به سرطان سینه بیشتر از ۲۰ درصد باشد، در چنین شرایطی باید ماموگرافی را در سن کمتر (۲۵ تا ۳۰ سالگی) انجام داد. عواملی، چون سن شروع قاعدگی، سن اولین زایمان و شیردهی نوازد، نژاد و… در محاسبات ریسک ابتلا به سرطان سینه مدنظر قرار گرفته می‌شود.

ماموگرافی را جدی بگیرید

خانم‌هایی که به دلیل ابتلا به سرطان، رادیوتراپی قفسه سینه انجام داده اند، باید هشت سال بعد از رادیوتراپی (سن بالای ۲۵ سال) ماموگرافی انجام بدهند. همچنین آن دسته از افرادی که نمونه برداری از سینه انجام داده اند و نتیجه پاتولوژی آن‌ها یک مسئله خاص مثل تومور‌های پیش سرطانی را نشان داده است نیز باید از همان سنی که این کار را انجام داده اند ماموگرافی غربالگری را انجام بدهند. همچنین آن دسته از خانم‌هایی که یک سینه آن‌ها دچار سرطان شده است و آن را برداشته اند نیز باید ماموگرافی‌های دوره‌ای را حتما انجام بدهند.

تشخیصی یا غربالگری؟

ماموگرافی دو نوع دارد یک نوع ماموگرافی برای غربالگری و دیگری برای تشخیص به کار می‌رود. اما اگر ماموگرافی برای غربالگری باشد، از دو نمای پستان تصویربرداری انجام می‌شود که به این نما‌ها سی. سی (C.C) و ام. ال. او (M.L.O) می‌گویند. ماموگرافی می‌تواند به شکل ایستاده، خوابیده یا نشسته انجام شود، ولی غالبا به صورت ایستاده انجام می‌شود. ماموگرافی در حالت ایستاده برای افراد چاق هم مناسب است حتی این نوع ماموگرافی قابل تنظیم می‌تواند باشد به طوری که برای افرادی که روی ویلچر می‌نشینند نیز کاربرد دارد.

برای انجام ماموگرافی فرد کنار دستگاه و رو به کارشناس رادیولوژی می‌ایستد و سینه (پستان) او روی کاست (صفحه‌ای خاص که ارگان بدن روی آن قرار می‌گیرد و اشعه از سطحی تابیده و به صفحه و ارگان بدن می‌رسد) قرار می‌گیرد به صورتی که کاست به جداره قفسه سینه می‌چسبد. سپس صفحه‌ای فشارنده روی سینه قرار می‌گیرد و به این شکل از داخل سینه یک تصویر شکل می‌گیرد.

در برخی موارد بیمار به دلیل بروز علائم، مثل لمس توده، درد، فرورفتگی نوک سینه (پستان) یا ترشح خونی از سینه برای بررسی مراجعه می‌کند که در چنین شرایطی ماموگرافی از نوع تشخیصی است. روش انجام کار تفاوت چندانی با نوع غربالگری ندارد، اما ممکن است در کنار ماموگرافی، ام. آر. آی (M.R.I) و نمونه برداری نیز انجام شود.

کاربرد‌های دیگر این روش

ماموگرافی علاوه بر اینکه برای غربالگری و تشخیص استفاده می‌شود، برای موارد دیگری نیز کاربرد دارد. برای مثال، در شرایطی که خانمی پروتز سینه گذاشته و احتمال پارگی آن وجود داشته باشد، از ماموگرافی می‌توان کمک گرفت.

خودتان پیش قدم شوید

در کشور‌های پیشرفته به دلیل اینکه ماموگرافی رایگان است. خانم‌ها خودشان برای بررسی به عنوان غربالگری مراجعه می‌کنند. اما در کشور ما به دلیل اینکه باید هزینه برای انجام این کار پرداخته شود، معمولا خانم‌ها تا زمانی که با مشکلی مواجه نشوند برای بررسی مستقیما مراجعه نمی‌کنند و تا زمانی که پزشک توصیه به انجام این کار نکند، به صورت داوطلبانه اقدام انجام نمی‌دهند.

چقدر دقیق است؟

ماموگرافی نیز مثل هر روش تشخیصی دیگری ممکن است کمی خطا داشته باشد برای مثال این احتمال وجود دارد که در حدود ۵ تا ۱۰ درصد مواردی که تومور بزرگ‌تر از یک سانتی متر است، تشخیص داده نشود. علاوه بر این ممکن است از هر ۲۰ مورد یکی مخفی بماند یعنی ممکن است که توده سرطانی تشخیص داده نشود که معمولا این مسئله در شرایطی که فرد سینه (پستان) متراکم دارد اتفاق می‌افتد. این مسئله را منفی کاذب می‌گویند.

مهارت رادیولوژیست و آموزش‌هایی که می‌بیند می‌تواند در کاهش منفی کاذب تاثیر داشته باشد و آن را به حداقل برساند. همچنین نوع دستگاه، تهیه عکس خوب، ضخامت بافت سینه (پستان)، بی حرکت ماندن سینه و… نیز در نتیجه ماموگرافی و رد نتایج کاذب، تاثیر می‌گذارد. دستگاه‌های ماموگرافی دیجیتال به نسبت دستگاه‌های قدیمی‌تر یا نوع آنالوگ از کیفیت بهتری برخوردار هستند و احتمال منفی کاذب را کاهش می‌دهند. در کشور‌های پیشرفته برای افزایش دقت کار، معمولا دو رادیولوژیست، عکس را می‌بینند و نتیجه را اعلام می‌کنند این کار از اهمیت بالایی برخوردار است و دقت کار را بالا می‌برد و نتایج منفی کاذب را به حداقل می‌رساند.

سونوگرافی بهتر است یا ماموگرافی؟

برای کاهش احتمال موارد منفی کاذب در سینه‌های متراکم باید به همراه ماموگرافی، سونوگرافی نیز توصیه شود. سونوگرافی یک روش تکمیلی محسوب می‌شود و به تنهایی روش مناسبی برای تشخیص سرطان سینه نیست و افراد نباید تنها به نتیجه سونوگرافی اکتفا کنند و انجام ماموگرافی نیز ضروری است.

آمادگی برای انجام ماموگرافی

افراد باید قبل از انجام ماموگرافی به برخی نکات توجه کنند تا دچار درد نشوند، آن دسته از خانم‌هایی که دچار فیبروکیستیک (یکی از عارضه‌های غیرسرطانی) سینه هستند، ممکن است دچار درد شوند. برای کاهش درد باید ماموگرافی بعد از قاعدگی انجام شود و از ۲۴ تا ۴۸ ساعت قبل از ماموگرافی، فرد به تغذیه خود توجه داشته باشد و از مصرف برخی از مواد غذایی بپرهیزد.

برای مثال، باید از مصرف قهوه، شکلات تلخ، ادویه‌های تند و خوراکی‌های محرک، قبل از انجام ماموگرافی پرهیز کرد. همچنین قبل از انجام ماموگرافی باید فرد حتما استحمام کند و از لوسیون، مام، اسپری خوش بوکننده، کرم زیر بغل و کرم پوست استفاده نکند، چون مصرف این موارد می‌تواند باعث کاهش دقت ماموگرافی شود.

وقتی بارداری مطرح است

انجام ماموگرافی ممنوعیت مطلق ندارد و فقط در برخی شرایط انجام آن در برخی از افراد ممنوعیت نسبی دارد. برای مثال، انجام ماموگرافی به صورت روتین به خانم‌های باردار و شیرده توصیه نمی‌شود. همچنین سه ماه بعد از قطع شیردهی نیز معمولا ماموگرافی انجام نمی‌شود به این دلیل که تراکم بافت سینه (پستان) در دوران شیردهی زیاد می‌شود ضمن اینکه حساسیت به اشعه بالاست در نتیجه احتمال منفی کاذب بالا می‌رود. ماموگرافی در دوران بارداری و شیردهی تنها در شرایط انجام می‌شود که فرد دارای علامت باشد و به عنوان غربالگری در این دوران توصیه نمی‌شود. معمولا برای خانم‌های باردار و شیرده در ابتدا سونوگرافی انجام می‌دهند و در صورت نیاز، ماموگرافی انجام می‌شود.

ضرری در کار نیست

شاید خیلی از افراد تصور کنند که اشعه ماموگرافی مضر است در حالی که اشعه‌ای که در ماموگرافی تابیده می‌شود تنها ۰.۱ (یک دهم) تا ۰.۲ (دو دهم) راد (واحد اشعه‌ای که به سینه تابیده می‌شود) است. این میزان اشعه مضر نیست و نمی‌تواند عاملی برای ابتلا به سرطان باشد.

اگر نتیجه مثبت باشد

چنانچه نتیجه ماموگرافی یک توده مشکوک را نشان بدهد، در چنین شرایطی باید حتما نمونه برداری انجام شود و نمونه در پاتولوژی مورد بررسی قرار بگیرد. چنانچه مشکل فرد سرطان تشخیص داده شود فردی که یک سینه او به سرطان مبتلا می‌شود، احتمال عود بعد از درمان یا ابتلای سینه سالم به سرطان، برای او وجود دارد. به همین دلیل در چنین شرایطی اهمیت ماموگرافی غربالگری بعد از درمان سرطان چندبرابر می‌شود.