به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، دوشنبه سوم آبان، نشست تخصصی «تحلیلی جامعه‌شناختی بر رفتار حضرت زینب (س) به مثابه الگوی مسلمان متمدن» در حلقه مطالعات مسائل اجتماعی زنان انجمن جامعه شناسی ایران برگزار شد.

در این نشست، دکتر بهروز مرادی، دانش‌آموخته جامعه شناسی دین از دانشگاه‌های آمستردام و تیلبوخ هلند با اشاره به رویکرد نوربرت الیاس اظهار داشت: الیاس جامعه شناس آلمانی در كتاب خود به نام “فرآیند تمدن”، مراحل آغازین و پسین تمدن كلی بشری را در سیر حركت تاریخ مورد بررسی قرار می‌دهد. او در این كتاب چنین مطرح می‌كند كه انسانها در مراحل آغازین تمدن برای سازماندهی هنجارین رفتار خود در پهنه اجتماع نیازی تعیین‌كننده به سازوكارهای بیرونی داشتند. این سازوكارهای كنترل و تنظیم كننده بیرونی رفتار، همان سازمانهای اجتماعی و افراد حقوقی بودند كه در محیط اجتماعی فعال بودند و عملکرد و كاركرد آنها در راستای نظارت بر رفتار افراد بود تا اینکه افراد را به سویی هدایت كنند كه خود را با هنجارهای اجتماعی هماهنگ كرده و مانع آن شوند كه افراد دست به رفتار كجروانه بزنند.

او ادامه داد: به مرور كه فرایند تمدن رشد می‌كند و در جریان حركت زمان به جلو می‌آید و به دوران جدید می‌رسد، این ساز و كارهای تنظیم كننده رفتار اجتماعی، از بیرون فرد به درون فرد منتقل می‌شوند. به بیان دیگر؛ تمدن‌هایی كه در مراحل آغازین زندگی بشر وجود داشتند، بر سازمان‌های كنترل‌كننده بیرونی برای هماهنگ‌سازی رفتار افراد جامعه تأكید می‌كردند و تمدن‌هایی كه در مراحل بالاتر و متکامل‌تری قرار دارند، ساز و كارهای نظارت بر رفتار اجتماعی را از بیرون به درون افراد انتقال داده اند. این بدین معناست كه آن تمدن‌هایی متکامل‌ترند كه افراد و اعضای آنها برای رعایت هنجارها و ارزشهای همگانی به ساز و كارهای بیرونی برای سازماندهی رفتار اجتماعی افراد نیاز ندارند یا كمتر نیاز دارند. بر این پایه، انسانهای متمدن برای اینکه به گونه ای شایسته و ارزشی رفتار كنند، نیازی به ساز و كارهای بیرون از خود ندارند تا آنها را مجبور به رعایت هنجارها كنند. آنها یك نظام خود كنترلی در درون وجدان خود ایجاد كرده‌اند كه به آنها این توانایی را می بخشد كه بر كشش‌های ناخودآگاه غریزی و احساسهای متنوع خود و هیجان‌های تحریك كننده مسلط باشند و در برابر محرك‌های ناخوشایند بیرونی مقاومت و واكنشی آرام و عقلانی داشته باشند و توانایی مدیریت بر رفتار خود را پیدا كرده اند.

دكتر مرادی همچنین افزود: بر پایه این دیدگاه؛ آن انسان‌هایی متکامل‌تر و متمدن‌ترند كه برای نشان دادن رفتار هنجارین و شایسته نیاز به سازمانهای نظارت كننده و مراجع مجازات كننده بیرونی ندارند، بلکه نیرویی از درون در آنها نهادینه شده كه رفتار آنها را به شیوه ای عقلانی و سازنده سازماندهی و مدیریت می كند. متمدن بودن افراد در این راستا با وجود نیرویی درونی شده برای نظارت عقلانی بر رفتار منطبق است كه به افراد قدرت مقاومت در برابر كجروی و نیز اراده لازم برای مدیریت موقعیت‌های دشوار و نیز همت سازماندهی رفتار شایسته را می بخشد كه در ادبیات دینی این ویژگی مترادف “تقوا”ست. تمدن فردی در این بحث معادل تقوا در نظر گرفته شده است. به همین علت است كه در ادیان توحیدی به ویژه در اسلام تقوا یکی از اصلیترین شاخصها برای تعیین برتری افراد نسبت به یکدیگر نزد خداوند مطرح شده است.

او افزود: منظور و مقصود از عبارت “متمدن” برای حضرت زینب (س) در این مبحث، همانا كیفیت واكنش مدیریت شده ایشان و میزان تسلط بر خود و مدیریت رفتار وی پس از واقعه عاشورا با معیارهای الیاس برای تعیین شاخص متمدن بودن ایشان است. ایشان پس از واقعه، بر پا و استوار راه می‌پیماید، فاصله شهرها را یکی پس از دیگری با پای پیاده طی می‌كند و خستگی او بر داغ‌های گرانش سایه می افکند و معجونی از فاجعه بر وجود او می باراند؛ اما او در مواجهه با مردم كوفه، با ابن زیاد و با یزید نه تنها به كسی توهینی نمی‌كند و دشنام نمی‌دهد و بی ادبی به كسی روا نمی‌دارد و حرفی ناسنجیده بر زبان نمی راند، بلکه زیباترین و تأثیرگذارترین سخنانی كه دل ها را به لرزه در می آورد و وجودها را برمی‌آشوبد و وجدان ها را بیدار می سازد و روح ها را احیا می كند را بر زبان می آورد؛ سخنانی سنجیده، پر مغز، نشأت گرفته از ایمان راسخ و تقوا و تسلیم و بندگی در مقابل خدا، واقعیت گرایانه، آموزنده، زندگی‌بخش و بیداركننده بدانگونه كه حتا دل یزید را می لرزاند و او را به سوی پشیمانی و توبه رهنمون می سازد.

این جامعه‌شناس تاكید كرد: این رفتار مصداق بارز شخصیتی است مسلط بر خود كه قابلیت مدیریت فراطبیعی نسبت به هیجانات و احساسات جریحه دار شده خویش را یافته و بر اساس نظریه الیاس، متمدن و بر اساس ترمینولوژی دینی “متقی” شده و بر خویش تسلط دارد و بر خود حکومت می كند. شکوه نکردن او از خدا مفهوم بی دریغ بندگی و تسلیم او در برابر خداوند است و حتا زبان به شکر خدا می‌گشاید كه جز زیبایی ندیده و این اوج مسلمانی و بندگی او را به نمایش می گذارد. واكنش های آدمی است كه چهره حقیقی او را برملا می سازند، آن هم واكنش‌های او در مقابل شرایط سخت و وضعیت‌های خانمان برانداز است كه جوهره اصلی و وجودی هر كس را نشان می‌دهد، چراكه در شرایط معمولی همگان ممکن است آرام و مؤدب و مسلط بر خویش باشند. مواجه شدن آنها با شرایط دشوار است كه حقیقت وجودی انسان را عیان می سازد. اسلام و قرآن چنین شخصیت‌هایی می‌سازد كه در هنگام فاجعه باز هم مثبت و مؤثر و شایسته عمل می‌كنند و این شرایط نیست كه نوع رفتار آنها را تعیین می‌كند، بلکه آنها مسلط بر شرایط هستند و از فراز وضعیت‌ها عمل می كنند و از اوج به رویدادها نظر می‌افکنند و هیچ چیز نمی تواند تسلط آنها را بر خود خدشه‌دار سازد.

دكتر بهروز مرادی با تاكید بر این كه ادب اشخاص در شرایط فاجعه آمیز نشانه و ویترین این تسلط بر خویش است، اظهار كرد: چیزی وجود ندارد كه آنها را از حالت تعادل خارج كند. این چنین زنی است كه اسلام می سازد و زمانه ما نیازمند تعالیمی است كه چنین زنانی را پرورش و تحویل جامعه بشری بدهد، آنها كه شخصیتشان وابسته به شرایط نیست و هویتشان وابسته به میزان آرایش صورت و جسم پالایش شده و اندام عروسکی نیست. زنانی كه برای ابراز وجود نیازی به عرضه كردن جسم خود به چشم‌ها و اخذ تأییدیه از محیط اجتماعی ندارند. هویتی متکی به ایمان و تقوای خود دارند و به همین خاطر متمدن هستند. متمدن بودن آنها تابعی از معیارهای باطنی آنهاست و نه وابسته به جسم و صورت آنها. بررسی اجزای واكنش آن حضرت در آن ایام نشان‌دهنده این حقیقت است كه ایشان از ساز و كارهای خودكنترلی بسیار قدرتمندی برخوردار بودند كه این امر سطح متمدن بودن ایشان را بر پایه معیارهای مطرح شده از سوی الیاس در مورد سنجش میزان متمدن بودن افراد مشخص می سازد.

دکتر مرادی جامعه‌شناس دین، در نهایت تاکید کرد: در حالی که ما روزی را به یاد حضرت زینب روز پرستار نامیده‌ایم، این مسئله جای تعجب است چراکه با بررسی رفتار زینب چه قبل و چه بعد از عاشورا و خطبه‌های او، باید روزی به نام روز شجاعت را به یاد زینب نام گذاری کرد. زینب نه التماس برای ازادی کرد و نه مویه و گریه. زینب نماد یک فرد مسلمان به معنای تسلیم خدا و قدرتمند است و هرگز نباید با ایجاد صحنه‌هایی که زینب را در موضع فرودست قرار می دهد، جایگاه او را تقلیل داد.

47234