به گزارش خبرنگار صلح خبر، انقلاب اسلامی دارای ماهیتی فرهنگی بوده و در مسیر توسعه زیرساخت‌های فرهنگی کشور شکل گرفته است. لذا تأکید بر فرهنگ و اهداف و رسالت فرهنگی انقلاب اسلامی بویژه در عرصه‌های بین‌المللی از ضرورت‌ها و الزامات فعالیت در عرصه‌های بین‌المللی بشمار می‌رود. از آنجا که فرهنگ امری سیال، پیچیده و تنوع‌پذیر است، لذا مطالعه و پژوهش رُکن اصلی هر فعالیت فرهنگی در زمینه‌های بین‌المللی است و این مهم بویژه در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی که در فضای متغیر و پیچیده بین‌المللی فعالیت می‌کند، باید بیش از سایر نهادها از اهمیت برخوردار باشد.
چهارمین هفته آذر توسط وزارت علوم تحقیقات و فن‌آوری به نام هفته پژوهش نامگذاری شده است. همچنین با هدف گسترش فرهنگ «پژوهش» در جامعه و ارج نهادن به مقام شامخ «پژوهشگران»، از سوی «شورای فرهنگ عمومی» ۲۵ آذر نیز به نام «روز پژوهش» نامیده شده است. با توجه به نزدیک بودن هفته و روز پژوهش گفت‌وگویی با محمدعلی ربانی، رییس مرکز مطالعات راهبردی روابط فرهنگی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی داشته‌ایم که در ادامه آن را مطالعه خواهید کرد.
با توجه به اهمیت حوزه فرهنگ در انقلاب و جمهوری اسلامی ایران به ویژه در سپهر اندیشه و گفتمان امام خمینی (ره) و برخورداری از پیشینه تاریخی غنی فرهنگی و ظرفیت‌های فراوان امروز کشورمان، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در حوزه بین‌المللی به دنبال چه موضوعاتی در حوزه پژوهش است؟
پژوهش فعالیتی منسجم برای رسیدن به شناختی واقع بینانه‌تر از مفاهیم پیرامون ماست و دستورالعمل و سیاستگذاری نظام و دولت جمهوری اسلامی ایران نیز براین اساس تعریف شده و دستگاه‌های دولتی نیز موظفند بخشی از منابع و بودجه خود را بر اساس این سیاست و رویکرد دولت به مسائل پژوهشی اختصاص دهند. این مهم، به جهت اهمیتی که پژوهش در شناخت و درک صحیح‌تر مسایل و در برنامه‌ریزی و سیاستگذاری بر عهده دارد، حائز اهمیت است.
یقیناً اگر کاری مبنای علمی و پژوهشی داشته باشد، قطعاً ورودی و خروجی آن، خیلی مناسب‌تر و نتیجه بخش‌تر خواهد بود، لذا با توجه به اینکه دیپلماسی فرهنگی امری تخصصی و علمی است و به تبع آن سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی نیز باید یک نهاد تخصصی و حرفه‌ای باشد، پژوهش و توجه به رویکردهای علمی در این سازمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
اهمیت این موضوع از آن جهت است که امروزه با سرعت تغییرات و تحولات در عرصه‌های بین‌المللی و فرهنگی مواجه هستیم. بی توجهی به درک و مطالعه درست رویدادها و پدیده‌های متنوع و متکثر در عرصه بین‌المللی و جوامع یقیناً در سیاستگذاری و فعالیت‌های فرهنگی تأثیرات منفی بر جای گذاشته و سازمان را از دستیابی به اهدافش بازخواهد داشت.
به طور قطع، تا شناخت درستی از مخاطب نباشد و تا درکی واقع بینانه‌ای از تحولات در حوزه بین‌المللی و فرهنگی نداشته باشیم، امر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی امری ناقص خواهد بود. از این رو، هم در معرفی فرهنگ و تمدن و ارزش‌های انقلابی، اسلامی و ایرانی به مخاطبین که باید بر اساس شناخت درست از ذائقه‌ها و نیازهای آنان صورت گیرد و هم در رصد و پایش مخاطب و تحولات فکری و فرهنگی در جوامع که دو وظیفه اصلی سازمان محسوب می‌شود، مطالعه و پژوهش امری زیربنایی و حائز اهمیت بشمار می‌رود؛ چراکه تا درک واقع بینانه و درست و علمی از مخاطب نداشته باشیم در امر معرفی و تبلیغ انقلاب اسلامی و ارزش‌های دینی و فرهنگ و تمدن اسلامی ناکام خواهیم ماند و همچنین، اگر تصویر علمی، واقع بینانه و درستی از مخاطبان و تحولات فکری و فرهنگی آنان منعکس نشود، طبیعتاً در امر سیاستگذاری و رفتارهای فرهنگی دچار مشکل خواهیم شد.
تا شناخت درستی از مخاطب نباشد و تا درکی واقع بینانه‌ای از تحولات در حوزه بین‌المللی و فرهنگی نداشته باشیم، امر سیاستگذاری و برنامه‌ریزی امری ناقص خواهد بود
این یک رویه‌ای است که همه دنیا به آن توجه می‌کنند و سهم پژوهش در کشورهای توسعه یافته در نظام برنامه و بودجه حائز اهمیت است و مجموعه فعالیت‌های دستگاه‌های اجرایی به ویژه در حوزه بین‌المللی و ارتباطات و تعاملات فرهنگی عموماً معطوف به خروجی‌های پژوهشی است.
به دلیل اهمیت موضوع پژوهش؛ از زمان شکل‌گیری سازمان یکی از چهار معاونت به حوزه پژوهش اختصاص داشت و در دستور کار این معاونت، فعالیت‌های علمی و پژوهشی در مسائل فرهنگی و بین‌المللی مدنظر بوده و امروز هم، بخش قابل توجهی از برنامه‌های مصوب در صف و ستاد معطوف به رویکردهای علمی و پژوهشی است.
امروزه مجموعه‌ای از فعالیت‌های حوزه پژوهشی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در قالب چاپ و نشر کتاب و رصد و پایش، همایش‌ها و نشست‌های علمی، طرح‌های پژوهشی، انتشار فصلنامه‌ها، مقالات و ارتباطات علمی و پژوهشی سامان است که عمدتاً معطوف به موضوعات و مسائلی است که در حوزه روابط و دیپلماسی فرهنگی با آن مواجه هستیم.
این سازمان بیشتر به چه موضوعاتی در زمینه پژوهش تأکید دارد؟
قطعاً اولویت پژوهشی در سازمان بر اساس ماموریت آن تنظیم شده است. اولویت‌هایی چون مطالعه و تحقیق در مسائل مربوط به مناسبات فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با سایر کشورها؛ پدیده‌ها و تحولات فرهنگی بین‌المللی، رصد و پایش مخاطبین و مطالعه فرصت‌ها و آسیب‌های پیش روی تعاملات فرهنگی با سایر جوامع.
از این رو، اینگونه پژوهش‌ها و مطالعات هم در صف و هم از سوی واحدهای تخصصی در ستاد دنبال شده و سالانه در قالب نظام برنامه و بودجه پیش‌بینی می‌شود. مرکز مطالعات فرهنگی به عنوان یک نهاد تخصصی نیز بخش عمده از فعالیت‌های خود را صرف مطالعات در حوزه روابط فرهنگی کرده و این فعالیت‌ها در قالب طرح‌هایی چون انتشار کتاب‌های «جامعه و فرهنگ» که منبعی علمی در مطالعات فرهنگی کشورها به شمار می‌رود، مطالعات منطقه‌ای، تولید منابع موضوعی در حوزه روابط فرهنگی، چاپ و نشر فصلنامه علمی، برپایی نشست‌های علمی، راه‌اندازی گفت‌وگوهای فرهنگی با نخبگان، رصد و پایش و تحلیل محیط، در دست اجرا است.
پژوهش‌هایی که از سوی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در خصوص کشورها و یا تحولات فرهنگی و فکری در عرصه بین‌الملل منتشر می‌شود، امروزه مورد توجه مراکز علمی و دانشگاهی کشورمان بوده و برای مخاطبان بسیار مفید است. مضاف بر اینکه امروزه ما با برخی از پدیده‌ها چون افراط‌گرایی در حوزه‌های بین‌المللی و منطقه‌ای مواجه هستیم و یا تحولاتی که در حوزه دیپلماسی فرهنگی اتفاق می‌افتد، که این موضوعات نیز به صورت خاص مورد مطالعه مرکز قرار گرفته و تا کنون مجموعه‌ای قریب به ۲۰ عنوان کتاب از سوی مرکز در این خصوص منتشر شده است.
درباره هفته پژوهش و برنامه‌های آن توضیح دهید. آیا قرار است پژوهش‌های عالی منتشر می‌شوند؟
همزمان با فرارسیدن هفته پژوهش، هر دوسال یکبار مراسمی از سوی این سازمان برگزار و به همین مناسبت از عملکرد پژوهشی رایزنان فرهنگی کشورمان تجلیل می‌شود؛ این مهم جزء برنامه‌های مصوب این سازمان قرار داشته و با هدف تشویق و حمایت از پژوهشگرانی که در زمینه پژوهش و تألیف فعالیت داشتند برگزار می‌شود. برپایی دوسالانه هفته پژوهش فرصت مغتنمی برای ارزیابی و بازخوانی فعالیت‌ها و ظرفیت‌های پژوهشی سازمان است. طی این برنامه علاوه بر رونمایی از تازه‌های نشر سازمان، از پژوهشگران عالی سازمان و از نمایندگی‌های فرهنگی فعال در حوزه پژوهش نیز تقدیر بعمل خواهد آمد.
مجموعه «دانستنی‌های یک رایزن فرهنگی» از دیگر مجموعه کتاب‌هایی است که با هدف تقویت توان فنی و بهره‌گیری از تجربیات درون و برون‌سازمانی مدیران و رایزنان با سابقه فرهنگی صورت پذیرفته است. این ابتکار با رویکرد جامع‌نگر و بر اساس نیازسنجی علمی ـ کاربردی سفیران فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تهیه شده تا امکان دانش‌افزایی، مهارت‌آموزی و توان‌بخشی به قابلیت‌ها و مهارت‌های اجرایی مدیران و مأموران فرهنگی را بیش از پیش فراهم آورد
درباره خروجی پژوهش‌ها نیز، بویژه پژوهش‌هایی که از سوی رایزنان فرهنگی کشورمان تهیه و ارسال می‌شود، پس از تصویب در شورای علمی مرکز در صورتیکه دارای ساختار علمی مناسب برای یک کتاب باشد، به چاپ می‌رسد. همچنین، اگر مجموعه مقالاتی که حول یک موضوع مهم منطقه‌ای یا بین‌المللی است نیز پس از بررسی و تصویب در این شورا به کتاب تبدیل خواهد شد و یا به صورت ویژه‌نامه منتشر می‌شود. ناگفته نماند برخی از کتب منتشره از سوی رایزنی‌ها در جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران نیز، برگزیده شده‌اند.
مهمترین عناوین آثار پژوهشی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی کدامند؟
آثار پژوهشی در سازمان به صورت گزارش‌های تحلیلی و رصد و پایش بوده و بخش قابل توجهی نیز در قالب کتاب و مقاله منتشر می‌شود. گذشته از فعالیت‌های پژوهشی رایزنی‌های فرهنگی و چاپ و نشر بیش از ۳۰۰ عنوان کتاب منتشره در قالب طرح تاپ، مرکز مطالعات طی ۱۰ سال گذشته آثار قابل توجهی در زمینه تولید و نشر منابعی در قالب کتاب‌های ایران، دانشنامه اسلام و ایران، جامعه و فرهنگ، مطالعات منطقه‌ای، مطالعات موضوعی، دانستنی‌های یک رایزن، منتشر کرده و سال‌های گذشته به چاپ رسیده و بنابر استقبال مخاطبان خارجی به زبان‌های مختلف ترجمه شده است.
بخش عمده‌ای از مجموعه دانشنامه ایران و اسلام که دارای مداخل متناسب با نیاز مخاطبین خارجی است با اشراف مرکز مطالعات توسط اساتید بنام کشور تدوین شده و در تفاهمنامه‌ای که سال گذشته با کتابخانه ملی بعمل آمد، این مجموعه توسط کتابخانه ملی در دست تکمیل و انتشار است.
همچنین، تاکنون بیش از ۱۴ عنوان کتاب جامعه و فرهنگ منتشر شده و ۲۳ عنوان کتاب نیز در حوزه مطالعات منطقه‌ای طی دو سال اخیر توسط مرکز انتشار یافته که در مراسم هفته پژوهش رونمایی خواهد شد.
مجموعه «دانستنی‌های یک رایزن فرهنگی» از دیگر مجموعه کتاب‌هایی است که با هدف تقویت توان فنی و بهره‌گیری از تجربیات درون و برون‌سازمانی مدیران و رایزنان با سابقه فرهنگی صورت پذیرفته است. این ابتکار با رویکرد جامع‌نگر و بر اساس نیازسنجی علمی ـ کاربردی سفیران فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تهیه شده تا امکان دانش‌افزایی، مهارت‌آموزی و توان‌بخشی به قابلیت‌ها و مهارت‌های اجرایی مدیران و مأموران فرهنگی را بیش از پیش فراهم آورد.
طبق سال‌های گذشته، میزبان برگزاری بزرگداشت هفته پژوهش هستید؟ امسال از چه تعداد اثر منتخب پژوهشی رونمایی خواهد شد؟
بیش از ۱۲۰ عنوان کتاب در آیین بزرگداشت هفته پژوهش رونمایی می‌شود که در این میان، ۲۴ عنوان از سوی مرکز مطالعات این سازمان منتشر شده است و دیگر آثار چاپ شده، در قالب طرح تاپ انتشار یافته است.
بخش اعظم از آثار منتشر در قالب طرح تاپ مربوط به موضوعاتی چون اسلام، ایران، شیعه، ادبیات، انقلاب اسلامی و تحولات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی پس از انقلاب اسلامی است. تازه‌های نشر مرکز مطالعات نیز مربوط به مطالعات منطقه‌ای، جامعه و فرهنگ، گزارش‌های تحلیلی و مجموعه مقالات است.
محدود شدن بودجه، تأثیری بر کار پژوهشی دارد؟
قطعاً عامل بودجه در هرگونه فعالیت‌ها تأثیرگذار است، اما به نظر می‌رسد باید این محدودیت را به فرصتی برای توجه بیشتر به امر مطالعه و پژوهش تبدیل کرد. توجه به رصد، پایش و پژوهش شاید آسیب پذیری کمتری نسبت به تحولات نظام بودجه داشته باشد.
به همین منظور به رایزنان فرهنگی کشورمان پیشنهاد می‌کنم در شرایط فعلی با تلاشی منسجم و نظام‌مند به امر نوشتن مقالات فرهنگی و ترجمه آثار و کتب مختلف بپردازند تا هم به مشاهده دقیق‌تر و عمیق‌تر پدیده‌های پیرامون خود بپردازند و هم با ارائه یک کار تحلیلی مناسب، ما را در درک درست مسائل فرهنگی بین‌المللی کمک کنند.
اگر بنا باشد که سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به سازمان حرفه‌ای، تأثیرگذار و تخصصی تبدیل شود یکی از ضرورت‌ها و الزامات اولیه آن توجه و تأکید به امر پژوهش است. از این رو، با توجه به ظرفیت‌های موجود در سازمان و اهمیت پژوهش در دیپلماسی فرهنگی، انتظار می‌رود به امر پژوهش بیش از پیش توجه بعمل آید؛ چراکه تحولات و پیچیدگی‌های دیپلماسی فرهنگی ما را ناچار می‌کند تا رویکردهای علمی را تقویت کنیم و فرایند سیاستگذاری، برنامه‌ریزی، تصمیم‌سازی و فعالیت‌های فرهنگی در خارج از کشور را بر اساس روش‌های علمی و پژوهش پایه تنظیم و اجرایی کنیم.
