برترین‌ها: آمار مبتلایان به ویروس کرونای جدید در جهان از یک و نیم میلیون نفر گذشته و تا کنون نزدیک به صد هزار نفر جان خود را از دست داده‌اند.

دانشگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی در سراسر دنیا بی‌وقفه در پی یافتن راه‌حلی نهایی برای پایان دادن به این کابوس سال ۲۰۲۰ هستند، اما تا این لحظه و در زمان انتشار این مطلب، هنوز هیچ دورنمای روشنی برای پایان این وضعیت قابل تصور نیست.

دانشمندانی که در تلاش برای ساخت واکسن یا تولید دارو برای مقابله با ویروس کرونای جدید هستند، هیچ زمان مشخصی برای پایان همه‌گیری جهانی اعلام نکرده‌اند. در خوشبینانه‌ترین حالت، برخی پایان تابستان و برخی دیگر پایان سال جاری میلادی را حداقل زمان لازم برای پایان بخشیدن به شیوع کرونا تخمین زده‌اند.

تا امروز دانشمندان چیز‌های بسیاری درباره بیماری کووید ۱۹ دریافته‌اند و چیز‌های بسیاری هم هست که هنوز مشخص نیست. تعجبی ندارد که در چنین شرایطی، حتی سازمان جهانی بهداشت نیز اطلاعات متناقض و یا موقتی منتشر و بعد از مدتی آن را تصحیح کند.

بحث بر سر راه‌های انتقال ویروس، بحث بر سر این‌که آیا ماسک N۹۵ قابلیت استفاده دوباره دارد یا نه، یا این‌که فاصله‌گیری فیزیکی مجاز یک‌ونیم متر باشد یا دو متر هنوز به نتیجه نهایی نرسیده است.

پیامد‌ها و تأثیرات ابتلا به ویروسی با قطر ۱۲۵ نانومتر، با وجود پیشرفت‌های خیره‌کننده پزشکی و ژنتیک و بهداشت، هنوز نقاط مبهم بسیاری دارد.

تا این لحظه در حدود ۷۰ دارو روی میز بررسی دانشمندان جهان است و بر اساس برخی مطالعات، حدود ۳۰ ماده مؤثر در مقابله با ویروس SARS-CoV-۲ در حال آزمایش است. از دارو‌های ضدمالاریا گرفته تا دارو‌های ضدابولا و ضد ایدز و روماتیسم هم بررسی شده‌اند، اما تا کنون اثری که بتوان آن را نتیجه‌بخش تلقی کرد یافت نشده است.

یکی از دلایل این‌که دانشمندان دارو‌های قبلی برای مقابله با عفونت‌های ویروسی را برای مقابله با کرونا نیز آزمایش می‌کنند این است که این داروها، از قبل، مراحل تست انسانی و اخذ مجوز را طی کرده‌اند و اگر کارآمدی و اثربخشی آن‌ها نشان داده شود، با سرعت بیشتری می‌توانند آن را به تولید انبوه برسانند.

فراتر از پزشکان و ویروس‌شناسان و دانشمندان ژنتیک، بخش صنعت و تکنولوژی نیز بی‌کار ننشسته و مهندسان و طراحان هم در پی یافتن راه‌حل‌های خلاقانه برای مقابله با کرونا هستند.

کمبود دستگاه‌های کمک‌تنفسی در بیمارستان‌ها یکی از عوامل بالا رفتن مرگ‌ومیر در بسیاری کشور‌های دنیاست. اخباری که از ظرفیت محدود این دستگاه‌ها در ایتالیا گزارش می‌شود بسیار نگران‌کننده و دردناک است. در چنین شرایطی، مهندسان کمپانی مرسدس بنز، تکنولوژی‌ای به نام CPAP را توسعه داده‌اند که به احتمال بالا کمبود تجهیزات بسیار گران‌قیمت دستگاه‌های تنفسی ونتیلاتور‌ها را تا حدی جبران می‌کند.

برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد که تکنولوژی ابداعی مهندسان تیم فرمول یک مرسدس بنز، نیاز بسیاری از بیماران را به دستگاه‌های تنفسی برطرف خواهد کرد.

چیز‌هایی که دانشمندان می‌دانند و نمی‌دانند

ویروس SARS-CoV-۲ مکانیسم اثر پیچیده‌ای دارد و این مسئله بسیاری از دانشمندان را گیج کرده است. بر اساس بسیاری مطالعات علمی منتشر شده تا کنون، بیشتر قربانیان در سراسر دنیا مردان بوده‌اند، هرچند نرخ ابتلای زنان و مردان به این ویروس یکسان بوده است. در بسیاری کشور‌ها بیش از ۶۰ درصد قربانیان مرد بوده‌اند.

برخی پژوهشگران این مسئله را بی‌ارتباط با عملکرد ویروس کرونا می‌دانند و بر این باورند که دلیلش این است که مردان بیش از زنان دخانیات مصرف می‌کنند. برخی دیگر نیز عامل بیولوژیک را در آن دخیل می‌دانند و پاسخ را در هورمون‌های استروژن و تستسترون جست‌وجو می‌کنند.

نکته مبهم بعدی این است که در ابتدای شیوع ویروس کرونای جدید این باور وجود داشت که فقط افراد سن‌بالا و با سابقه بیماری قبلی در معرض خطر هستند، اما پس از مدتی مشخص شد که جوانان و افراد کم‌سال و حتی نوزادان نیز در معرض خطر کرونا هستند.

یافته دیگر و مطالعات جدید دانشمندان درباره ویروس کرونای جدید، نتایح نسبتاً امیدبخشی هم دارد. یکی این‌که برخی مطالعات جدید منتشرشده نشان می‌دهد با توجه به سرعت کند جهش‌های ژنتیکی ویروس جدید، احتمالاً برخلاف آنفلوآنزای فصلی که هر سال نیاز به تولید واکسن جدید دارد، فقط به یک واکسن نیاز باشد.

برخی دانشمندان معتقدند که سرعت جهش ویروس کرونای جدید از جهش‌های ویروس آنفلوآنزا کمتر است و مشابه ویروس‌های سندروم شدید تنفسی حاد (SARS) و سندروم تنفسی خاورمیانه (MERS) است.

البته نکات نومیدکننده‌ای نیز در آخرین یافته‌های دانشمندان وجود دارد و از آن جمله می‌توان به این اشاره کرد که قابلیت انتقال این ویرس به‌مراتب بیش از آنفلوآنزاست، هیچ ایمنی قبلی در برابر آن وجود ندارد و همه انسان‌ها به صورت بالقوه در برابر ابتلا به این ویروس آسیب‌پذیرند.

آیا امیدی هست؟

هنوز در بین دانشمندان و پزشکان و مؤسسات تحقیقاتی و مقامات سازمان جهانی بهداشت بر سر این‌که چه دارویی به چه میزان اثربخشی دارد، اتفاق نظری وجود ندارد.

برخی دانشمندان برای رمدسیویر Remdesivir که قبلاً برای مقابله با ابولا تولید شده بود، بختی قائل‌اند و همچنان در حال آزمایش‌های تکمیلی روی آن هستند. برخی دیگر به کلروکین Chloroquin و یا هیدروکسی‌کلروکین Hydroxychloroquin که برای مقابله با مالاریا به کار گرفته می‌شد، امید بسته‌اند.

این دانشمندان احتمال می‌دهند که این دارو‌ها حتی در کنار دارو‌های شناخته‌شده ضدایدز در مقابله با عفونت‌های ویروسی مانند بیماری کووید ۱۹ مؤثر واقع شوند. هرچند مطالعات برخی دانشمندان اثربخشی دارو‌های ضدایدز را در مقابله با ویروس کرونای جدید رد می‌کند.

مسئله این است که اعلام اثربخشی یا بی‌اثر بودن یک دارو به این سادگی‌ها ممکن نیست. چنین چیزی منوط به آزمایش‌های فراوان تکرارپذیر است و اگر یک یا چند بیمار در جایی از دنیا بر اثر مصرف دارویی بهبودی یافته‌اند، به این معنا نیست که آن دارو قطعی یا مؤثر است.

بر این منوال، برخی پزشکان از اثربخشی دارویی به نام فاوی‌پیراویر صحبت می‌کنند و برخی دیگر اثربخشی آن را تأیید نمی‌کنند.

در دانش پزشکی، چنین اختلاف‌نظر‌هایی کاملاً طبیعی است. اواسط ماه مارس، سازمان بهداشت جهانی توصیه کرد که مردم از مصرف داروی ایبوپروفن برای تسکین علائم بیماری کووید ۱۹ پرهیز کنند، چون ممکن است عفونت را تشدید کند. وزیر بهداشت فرانسه نیز توصیه کرده بود برای کاهش تب بهتر است از استامینوفن (پاراستامول) استفاده شود، اما سازمان جهانی بهداشت تنها چند روز بعد در روز ۱۹ مارس اخطار خود حذف کرد.

این مسئله فقط محدود به بحران شیوع ویروس کرونای جدید نیست. همین روز‌های اخیر، سازمان غذا و داروی ایالات متحده امریکا FDA توصیه کرد که افراد به هیچ وجه از داروی رانیتیدین استفاده نکنند و مصرف این دارو متوقف و از بازار خارج شود. این دارو در سال ۱۹۷۶ یعنی بیش از چهل سال قبل در انگلستان کشف شد و از سال ۱۹۸۱ برای درمان مشکلات گوارشی استفاده می‌شد و اینک خطرناک تشخیص داده شده و باید کنار گذاشته شود.

در پاسخ به این پرسش که آیا امیدی هست یا نه، چند نکته را نباید از نظر دور داشت. قبل از هرچیز نتایج داده‌ها و بررسی‌های دانشمندان در زمینه این همه‌گیری جهانی است که باید تکمیل شود. چیز‌هایی که دانشمندان می‌دانند هنوز کمتر از آن است که بتوان در کوتاه‌مدت انتظار داشت به ریشه‌کنی کرونا منجر شود و باعث شود به‌زودی زندگی عادی در سراسر جهان برقرار شود.

مسئله دوم کنترل این بیماری است که با استفاده از کیت‌های تشخیصی، قرنطینه و فاصله‌گیری فیزیکی ممکن می‌شود؛ و مسئله سوم کشف واکسنی است که هنوز تا این لحظه به صورت قطعی پیدا نشده است. مؤسسات تحقیقاتی‌ای که از کشف واکسن خبر داده‌اند کم نیستند. برخی شرکت‌های داروسازی و مؤسسات پژوهشی اجازه انجام تست ضدکرونا روی انسان را دریافت کرده‌اند. شرکت چینی کانسینوبیو و شرکت‌هایی مثل US-Inovio و بیو ان تک BioNTech و کمپانی آلمانی CureVac از جمله شرکت‌هایی هستند که از این ماه یا ماه‌های آینده واکسن‌های خود را روی افراد داوطلب آزمایش خواهند کرد.

در کنار این‌ها، کیت‌های تشخیصی کرونا نیز برای پزشکان از اهمیت بسیاری برخوردارند. کیت‌های تشخیصی با شناسایی افراد مبتلا می‌تواند شیوع بیماری را تا حد امکان کنترل کند و از شمار قربانیان بکاهد.

البته تولید کیت‌های تشخصی نیز به‌سادگی ممکن نیست و از آن جمله می‌توان به اعلام نارضایتی برخی کشور‌های اروپایی از کیت‌های چینی تشخیص کرونا اشاره کرد. همچنان‌که، برای مثال، مقامات بهداشتی جمهوری چک چندی پیش اعلام کردند حدود۸۰ درصد از کیت‌های چینی تست کرونا درست کار نمی‌کنند.

مشکل بعدی بر سر راه، توان محدود انجام آزمایش روزانه است. در کشوری مثل آلمان در حال حاضر فقط می‌توان روزانه ۴۰ هزار آزمایش کرونا انجام داد و متخصصان ویروس‌شناسی این کشور به دنبال راهی هستند که این میزان را بتوان به روزی ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار نفر رساند و ژنوم ویروس SARS-CoV-۲ را با نمونه‌برداری از مخاط افراد تشخیص داد.

اگر کیت‌های تشخیصی، دستگاه‌های تنفسی، یافتن دارویی کارآمد و کشف واکسن، رعایت قرنطینه و فاصله‌گیری فیزیکی در کشور‌های گوناگون طبق برنامه مورد انتظار دانشمندان پیش برود، بله؛ امیدی به متوقف کردن کرونا هست و می‌توان امید داشت زندگی در شهر‌های جهان به روال عادی برگردد.

نکته این است که این پیش‌شرط‌ها چه زمانی محقق می‌شوند و سایه هراس از کرونا تا چه زمانی بر سر مردم جهان خواهد بود؛ مسئله‌ای که هنوز برای هیچ‌کس روشن نیست.