برترین‌ها: موضوعی که شاید ذهن خیلی از زوج‌های جوان را درگیر می‌کند، ولی به دلیل شرم و حیا از پرس‌و‌جو درباره آن دوری می‌کنند، «ناباروری» و راه‌های درمان آن است. دکتر محمد‌رضا نوروزی، متخصص اورولوژی در این مطلب به سوالات ذهنی شما در این باره پاسخ داده است.

نابارور به چه کسی می‌گویند؟

ناباروری عبارت است از این که یک زوج پس از گذشت یک سال از ازدواج‌شان، بدون پیشگیری از بارداری و با وجود رابطه جنسی منظم، باردار نشود.

حالا این سوال مطرح می‌شود که آیا این زوج کاملا نابارورند یا ارزش بررسی دارند؟

در واقع با پیشرفت‌هایی که امروزه در دنیای پزشکی صورت گرفته می‌توان گفت این زوج ارزش بررسی دارند.

آیا ناباروری در دنیا ریشه‌کن شده؟

بسیار بر این عقیده‌اند چیزی به اسم زوج نابارور در دنیا وجود ندارد، همه افرادی که باروری طبیعی نداشته‌اند می‌توانند به نوعی برای کار‌های درمانی مراجعه کنند.

آیا همه کسانی که برای درمان مراجعه می‌کنند بچه‌دار می‌شوند؟
‌
نمی‌شود این را با قاطعیت اعلام کرد که همه آن‌ها بچه‌دار می‌شوند، ولی این را می‌توان با قاطعیت گفت که همه آن‌ها می‌توانند برای درمان، مراجعه کنند.

در ناباروری سهم زنان بیشتر است یا مردان؟

معمولا اختلالات باروری به طور مساوی بین زنان و مردان توزیع می‌شود. یعنی فاکتور‌های زنانه و مردانه به یک اندازه در این قضیه دخیل هستند. معمولا در فرهنگ ما زوج‌های نابارور با هم برای درمان مراجعه نمی‌کنند. هرچند درمان‌های جدید بر این اصل استوار است که زن و مرد باید با هم برای درمان مراجعه کنند. در زنان، اختلالات باروری با اختلالات تخمک‌گذاری، اختلالات رحم، اختلالات لوله‌های رحمی و اختلالات هورمونی همراه شده است یعنی اشکال یا ایراد در هر یک از این اعضا می‌تواند باعث ناباروری زنان شود. زنانی که اختلالات هورمونی، عادت ماهانه نامنظم و پرمویی دارند، این‌ها می‌تواند نشانه‌ای از امکان ناباروری در آن‌ها باشد.

کدام مردان در خطر ناباروری قرار دارند؟

در مردان، بسیاری از بیماری‌ها می‌تواند باعث ناباروری شود. اولین آن‌ها اختلال توانایی جنسی است. شرط لازم برای باروری طبیعی، رابطه جنسی منظم است. بعضی از دلایل ناباروری در مردان عبارتند از: بیماری‌های دوران کودکی مثل جراحی‌هایی که اطراف بیضه انجام می‌شود، بالا بودن بیضه و بیماری واریکوسل (به‌عنوان شایع‌ترین عامل ناباروری که قابل درمان است)، اختلالات هورمونی به صورت اختلال در هورمون‌های هیپوفیز یا هورمون‌های جنسی، رشد نامناسب بیضه‌ها، اختلالات ژنتیک مثل کوچک‌بودن بیضه، برخی عفونت‌های مزمن که در عملکرد بیضه اختلال ایجاد می‌کند مثلا «سل» که لوله‌های انتقال‌دهنده اسپرم را از بین می‌برد، برخی داروها، برخی عفونت‌های دستگاه تناسلی مثل سوزاک به شرطی که موجب تنگی مجرا شود و مانع خروج شود و بیماری‌های تب‌دار طولانی‌مدت که بر نطفه‌سازی تاثیر می‌گذارد علت آن است که اسپرم در بیضه در درجه حرارتی پایین‌تر از درجه حرارت بدن فعالیت پیدا کند و این حرارت بالا و طولانی‌مدت باعث از بین‌رفتن اسپرم‌ها شود.

برخی از بیماری‌های ژنتیک و بیماری‌هایی که با اختلالات بویایی و هورمونی همزمان هستند. بعضی از بیماری‌ها که موجب ایجاد ترشحات غلیظ در بدن می‌شوند، سرفه‌های خشک، اختلالات ریوی و اختلالات بیضوی به صورت ترشحات غلیظ و برخی از مشاغل. افرادی که در معرض مواد آسیب‌رسان به بیضه‌ها قرار دارند مثل انواع حشره‌کش‌ها وقتی به صورت مدام با آن تماس داشته باشند یا مثل کسانی که در کارخانه‌های تولید این مواد هستند یا سم‌پاش‌ها. نانوایی که دائما در کنار تنور‌های داغ قرار دارد. برخی مواد رنگی، سیگار و … هم می‌توانند تا حدی بر قدرت باروری تأثیر بگذارند.

آیا این موضوع واقعیت دارد که کارگران شاغل در کارخانه‌های شیشه و فولاد یا بچه‌دار نمی‌شود یا فرزندشان دختر است؟

در واقع ثابت شده حرارت‌های بالا می‌تواند باعث مختل‌شدن فرایند تولید اسپرم شود. در رابطه با جنسیت هم در واقع کروموزم «Y» که عامل پسرشدن است خیلی ضعیف‌تر است و در مقابل استرس و عوامل آسیب‌رسان به بیضه بسیار زود آسیب می‌بیند. حتی در میان جراحان که استرس زیادی دارند، دیده شده فرزندان دختر بیشتر است. یعنی استرس کار بر این کروموزوم‌ها تاثیر گذاشته است. یعنی در مشاغل و موقعیت‌های پراسترس، کروموزم‌های «X» بیشتر امکان باروری می‌یابند و احتمال دختردار شدن فرد بیشتر است.

شایع‌ترین علت در ناباروری مردان

شایع‌ترین بیماری قابل درمان در ناباروری آقایان «واریکوسل» است. این بیماری عبارت است از واریس عروق بیضه، مانند پیرمردان و پیرزنان دچار واریس عروق پا می‌شوند و پاهای‌شان ورم می‌کند و خون به خوبی در عروق پای‌شان حرکت نمی‌کند. در پسران جوان هم ممکن است این اتفاق برای بیضه‌ها پیش بیاید و نتواند خون را به خوبی تخلیه کند، این ماندن طولانی‌مدت خون در بیضه‌ها باعث می‌شود درجه حرارت بالا برود و اختلالات هورمونی به همراه داشته باشد. این عوارض باعث می‌شود اسپرم‌سازی خوب انجام نشود. این اختلال در اسپرم‌سازی، فرد را مستعد ناباروری می‌کند.

گاهی دیده می‌شود که اصلا نطفه‌ای شکل نمی‌گیرد، به همین دلیل مجبور هستیم از بافت بیضه نمونه‌برداری انجام بدهیم که آیا اسپرم در داخل بیضه وجود دارد یا نه؟ اگر‌درنمونه‌برداری از مردی اسپرم پیدا کنیم حتی اگر کم یا ضعیف هم باشد، خوشحال می‌شویم، چون راه‌های درمان زیادی وجود دارد تا این مشکل برطرف شود، ولی اگر در نمونه‌برداری از بیضه هم، اسپرم دیده نشد، یعنی این‌که این آقا توان باروری ندارد یعنی خودش نمی‌تواند عامل بارداری همسرش باشد.

چگونه می‌توان واریکوسل را تشخیص داد؟

این مورد در بین پسران جوان به خصوص در سن بلوغ، بین ۱۵ تا ۲۵ سالگی دیده می‌شود، اگر این اختلال به موقع تشخیص داده شود و درمان صورت بگیرد از آسیب به بیضه جلوگیری می‌کند. بهترین راه، تشخیص اولیه بیماری توسط خود فرد است. یعنی شیوه معاینه را آموزش دهیم. فرد باید طناب دور بیضه را لمس کند و اگر در ناحیه زیرین شبکه‌ای کرمی شکل لمس کرد، مشکوک به بیماری واریکوسل است. نوع شدید واریکوسل را می‌توان از روی پوست تشخیص داد. شبکه‌ای مارپیچی روی پوست که برجسته است، از علائم این بیماری است.

درمان واریکوسل چیست؟

درمان نهایی واریکوسل، جراحی است. ۲۰ درصد پسران جوان از این بیماری رنج می‌برند و ۲۰ درصد افرادی که واریکوسل دارند از ناباروری رنج خواهند برد. به همین دلیل، شناسایی افرادی که واریکوسل دارند اهمیت زیادی دارد. در اغلب موارد ناباروری مردان از طریق آزمایش نطفه مختل که چند بار تکرار شده و هر بار نتیجه همین بوده، شناسایی می‌شود. بعد از بررسی آزمایش‌های مختلف، به دنبال دلایل آن هستیم و بسته به این‌که واریکوسل، اختلال بیضه، آیا اختلال هورمونی باشد، سعی در درمان آن می‌کنیم.

وقتی مادر واقعی با مادر قانونی فرق دارد

از سال ۱۹۷۸ پیشرفت چشم‌گیری در درمان ناباروری پیدا شده است. امسال هم کسی که این طرح درمانی را ارائه داد برنده جایزه نوبل پزشکی شد، مفهوم این روش‌ها این بود که بتوانند خارج از محیط بدن هم بتوانند سلول‌های جنسی زن و مرد را به هم برسانند تا نطفه تشکیل شود. این گروه موفق شدند با تحریک تخمک‌گذاری در خانم ها، تعدادی زیادی تخمک آزاد کنند. به صورت طبیعی در هر ماه یک تخمک در بدن زن آزاد می‌شود و اگر بتوانیم با دارو آن را چند برابر کنیم، شانس باروری را بیشتر می‌کنیم.

درنهایت موفق شدند تخمک‌ها را بیرون بیاورند و بیرون از بدن با اسپرم ترکیب کنند. این ترکیب، جنین را به وجود آورد. بعد‌ها این امکان را پیدا کردند که جنین را دوباره به داخل بدن زن منتقل می‌کنند. این روش امروزه به عنوان IVF یا لقاح خارج رحمی شناخته می‌شو‌د.

این توانایی، ما را قادر ساخت آقایانی با تعداد اسپرم‌های کم یا حتی خانم‌هایی که لوله‌های انتقال‌دهنده تخمک آن‌ها مشکل دارد، بتوانند بچه‌دار شوند. این روشی است که در آن، افرادی که به روش‌ها دیگر قادر به بچه‌دار شدن نبودند، بتوانند صاحب بچه شوند، این روش‌ها مسائل حقوقی و اخلاقی جدیدی به همراه دارد. خانم‌ها قبلا به علت ناباروری مردان می‌توانستند طلاق بگیرند. اما الان این سوال پیش می‌آید:

آیا مردی که با اعمال جراحی مثل IVF یا لقاح خارج رحمی می‌تواند بچه‌دار شود هم شامل قانون اجازه طلاق از همسرش به دلیل بچه دار نشدن او می‌شود یا نه؟

دادگاه از ما سوال می‌کند آیا این فرد قابلیت باروری دارد یا نه و ما پاسخ می‌دهیم به صورت طبیعی، توانایی بارورسازی ندارد، ولی با اعمال جراحی امکان باروری برای او وجود دارد، فقط باید خرج کند، همت کند و همسرش را راضی کند تا این کار را انجام دهد.

اگر خانمی تخمک نداشت آیا امکان اهدا تخمک از فرد دیگری وجود دارد؟ آیا می‌شود مانند افرادی که کلیه اهدا می‌کنند تخمک هم اهدا کرد؟

اهدا تخمک، در بسیاری از نقاط جهان امکان‌پذیر است. برای مثال خانمی که دچار یائسگی زودرس شده یا اصلا تخمک ندارد می‌تواند از تخمک اهدایی استفاده کند. اینجاست که مادر «بیولوژیک» و مادر «قانونی» متفاوت می‌شوند، یعنی یک نفر نسخه ژنتیک و تخمک‌ها را می‌دهد و یک نفر دیگر مادر قانونی این کودک حساب می‌شود یا صاحب رحم، این مادر است و جالب است در شرع و قانون ما بسیاری از این مواد پیش‌بینی شده است، به‌خصوص در شرع.

آیا اهدای جنین امکان‌پذیر است؟

اگر مردی اسپرم نداشت و مایل هم نبود از اسپرم اهدایی استفاده کند، می‌تواند از جنین فرد دیگری استفاد کند.

در قدیم سنت براین بودکه اگر مردی صاحب فرزند نمی‌شد، برادر او فرزندی به دنیا می‌آورد و از همان بدو تولد، این نوزاد را به برادر بدون فرزند می‌داد تا پرورش دهد. این کار اکنون امکان‌پذیر شده با اهدا جنین، یعنی از زمان تشکیل جنین آن را اهدا می‌کنند. جنین در محیط آزمایشگاهی تشکیل و به بدن خانم منتقل می‌شود.

خانم‌های بارداری که سقط‌های مکرر دارند و امکان نگهداری جنین در بدن خود را ندارند، آیا می‌شود از مادر رضاعی برای آن‌ها استفاده کرد و رحمی را به عنوان نگهدارنده برای این چنین در نظر گرفت؟

بله، این امکان وجود دارد که یک جنین، حامل ژنتیک پدرومادر خودش باشد، ولی در رحم شخص دیگری پرورش یابد، یعنی از روش رحم جایگزین استفاده کرد اگر به این روش‌ها دقت کنیم به سوال ابتدایی بحث می‌توان پاسخ «آری» داد که بله، ناباروری از بین رفته است. ولی به شرط آن‌که مردم به استفاده از این روش‌ها راضی باشند و از آن‌ها استفاده کنند. مادر و پدر بیولوژیک و مادر و پدر قانونی ممکن است با هم متفاوت باشند.

حالا پیشرفت علم به اندازه‌ای است که می‌توانیم متوجه شویم جنینی که منتقل می‌شود، جنین دختر است یا پسر، حتی این امکان به والدین داده می‌شود که جنین منتقل شده را انتخاب کنند. اگرچه در اخلاق انتخاب جنسیت، موردبحث بسیار است، ولی از آنجاکه انتقال بعضی از بیماری‌های ژنتیک از طریق دخترهاست و انتقال بعضی از بیمار‌ی‌ها از طریق پسر‌ها ممکن است در زوج‌هایی که مستعد این بیماری باشند می‌توان با تشکیل جنین خارج از بدن و فرستادن یک سلول برای بررسی و تشخیص بیماری‌های ژنتیک یا دختر و پسر بودن آن، جنین دلخواه و سالم را منتقل کرد.

به شرط این‌که این کار مورد علمی یا قانونی برایش وجود داشته باشد. پس روش‌های جدید به حیطه‌ای از حیات وارد شده که قبلا ناشناخته بوده و می‌توان با مشاوره‌های پزشکی و موردی زوج‌های نابارور بتوان برای بچه‌دار شدن که حق طبیعی و الهی آن‌هاست، تلاشی انجام داد.

آیا رژیم غذایی خاصی وجود دارد که بر باروری تاثیر داشته باشد؟

دیده شده بعضی از موادغذایی که رادیکال‌های آزاد تولید می‌کنند بر باروری اثر منفی دارند و برعکس مواد غذایی که جلوی رادیکال‌های آزاد را می‌گیرند بر باروری اثر مثبت دارند. مثلا ویتامین E و C اثرات مثبتی بر اسپرم‌سازی دارند، آن هم به دلیل کنترل رادیکال‌های آزاد.

آیا استفاده مداوم از لوازم پیشگیری یا عمل وازکتومی بر توان جنسیتی تاثیر منفی دارد؟

از نظر جسمی خیر، ولی از نظر روحی چرا. افرادی که عمل وازکتومی انجام داده‌اند تصور می‌کنند توان جنسی‌شان کم شده است در حالی‌که این‌طور نیست! افرادی که از لوازم پیشگیری استفاده می‌کنند هم همین‌طور.

آیا رژیم غذایی ویژه‌ای برای تعیین جنسیت وجود دارد؟

ایجاد جنین دختر یا پسر، به کروموزوم X یا Y وابسته است. برررسی‌ها نشان داده در محیط‌های خاصی کروموزوم X بیشتر از بین می‌رود و در محیط‌های دیگری، کروموزوم‌های Y بیشتر از بین می‌رود. محیط اسیدی و استرس کروموزوم‌های Y را از بین می‌برد، چون ضعیف‌تر هستند.

به همین دلیل بعضی موادغذایی را برای ایجاد محیط قلیایی یا اسیدی توصیه می‌کنند، ولی هیچ‌کدام از این روش‌ها، روش‌های صددرصدی نیستند. در این مورد تجربه علمی مشخصی وجود ندارد و بیشترین عاملی که در تعیین جنسیت جنین نقش دارد، میزان کروموزوم‌های X و Y هنگام لقاح خارج از رحم و بیرون از محیط بدن است.