هفته نامه سلامت: خشک و سفت شدن عضلات فک‌ها ناشی از استرس، اضطراب، التهاب یا آسیب‌های فیزیکی است. همچنین جویدن بیش از حد، مانند زمانی که آدامس می‌جویم می‌تواند از علل دیگر خشک و سفت شدن عضلات فک‌ها باشد. وظیفه این عضلات کنترل حرکات مفاصل فک‌هاست، مانند باز و بستن دهان، جویدن و خمیازه کشیدن. مفصل فک‌ها که آن را مفصل فکی–گیجگاهی می‌نامیم مانند یک کاسه و یک توپ درون کاسه است، درست مانند مفصل شانه.

گرفتگی عضلات فک‌ها ممکن است یکطرفه یا دوطرفه باشد، یا ناگهانی اتفاق بیفتد و تدریجی باشد و به مدت طولانی ادامه پیدا کند. همچنین ممکن است با درد همراه باشد.

استرس و اضطراب مهم‌ترین علل گرفتگی و سفت شدن عضلات است. وقتی که فرد مضطرب است، ناخودآگاه فک‌ها را به هم فشار می‌دهد یا دندان‌قروچه می‌کند. با تکرار این وضعیت عضلات فک‌ها دچار گرفتگی می‌شوند. درست به همان‌گونه که وقتی فردی دچار استرس می‌شود، دستان خود را محکم مشت کند، درنتیجه بر اثر گرفتگی عضلات بازو فرد در ناحیه شانه احساس درد می‌کند.

کزاز هم یک عفونت باکتریایی است. عامل آن باکتری «کلستریدیوم تتانی» است. این باکتری سمی تولید می‌کند که موجب انقباض دردناک عضلات ناحیه گردن و فک‌ها می‌شود. با توجه به شدت عفونت، فرد هنگام باز کردن دهان یا بلع دچار مشکل می‌شود. خوشبختانه کزاز با تزریق واکسن قابل‌پیشگیری است.  دندان‌قروچه علت دیگر این عارضه است که با گذاشتن محافظ دندانی می‌توان از عوارض آن پیشگیری کرد.

آرتریت‌روماتوئید هم بیماری مزمن سیستم ایمنی است که می‌تواند موجب التهاب مفاصل شود. تقریبا نیمی از افرادی که دچار این بیماری هستند علائم خشکی مفصل فک را تجربه کرده‌اند. علائم این بیماری به صورت سفتی فک‌ها، درد، خشکی و التهاب مفاصل، تب پایین، کاهش وزن ناخواسته و ظهور برجستگی زیرپوستی در ناحیه مفاصل انگشتان و آرنج نمایان می‌شود.

استئوآرتریت هم که بیماری مزمنی است، ممکن است روی مفصل فک تاثیر بگذارد. این بیماری معمولا افراد بالاتر از ۶۵ سال را مبتلا می‌کند. براساس مطالعات مرکز تحقیقات دندان‌پزشکی آمریکا، در کشور آمریکا ۱۰ میلیون نفر حداقل یک بار دچار اختلال مفصل گیجگاهی شده‌اند.

علائم و نشانه‌های خشکی مفصل فکی-گیجگاهی

با توجه به علت عارضه بیمار ممکن است شاهد علائم مختلفی باشد، از جمله: درد فک، گوش، صورت و گردن هنگام لمس؛ مشکل در باز کردن دهان و جویدن؛ ایجاد صدای کلیک هنگام جویدن و سردرد.

راه‌های درمان

در صورت مواجه شدن با این مشکل روش‌هایی وجود دارد که به کمک آن‌ها می‌توان تا حد زیادی گرفتگی عضلات فک‌ها را برطرف کرد.

تمرینات کششی

• کشش شل‌کننده فک‌ها: ابتدا نوک زبانتان را پشت دندان‌های فک بالا قرار دهید. فک پایین را طوری که از فک بالا فاصله بگیرد به سمت پایین بکشید. سعی کنید عضلات فک‌ها در حالت استراحت قرار بگیرند.
• تمرین Goldfish: با نوک زبان سقف دهانتان را فشار دهید. انگشت سبابه‌تان را روی مفصل فکی-گیجگاهی و انگشت دیگر را روی چانه قرار دهید و فک پایین را تا حدی که امکان دارد به کمک انگشت دوم پایین بکشید. دهانتان را ببندید و دوباره این ورزش را تکرار کنید.
• تمرین مقاومت دهان در مقابل باز شدن: چانه را در دست راستتان نگه دارید، به طوری که انگشت شست زیر چانه قرار بگیرد و انگشت سبابه بالای لب‌ها. با انگشت شست به آرامی به زیر چانه فشار بیاورید. در حالی که به زیر چانه فشار می‌آورید، سعی کنید دهانتان را باز کنید. چند ثانیه در این وضعیت باقی بمانید و بعد به آرامی دهانتان را ببندید.
• تغییر رژیم غذایی: فردی که دچار خشکی و گرفتگی عضلات فک شده باید رژیم غذایی مناسبی را انتخاب کند تا کمترین فشار به فک‌ها وارد شود. به عنوان مثال مواد غذایی‌ای را انتخاب کند که نرم هستند و برای جویدن نیاز به فشار زیاد فک‌ها ندارند.
• استفاده از وسیله محافظ دهان: این وسیله محافظت‌کننده فک از فشاری که روی فک‌ها وارد می‌شود به میزان قابل‌توجهی می‌کاهد. مزیت دیگر آن اینکه مانع دندان‌قروچه می‌شود.
• استفاده از دیاترمی موج کوتاه: در این روش با استفاده از امواج الکترومغناطیسی می‌توان درد و تورم ناحیه مبتلا را درمان کرد.

روش‌های دیگر درمان خشکی مفاصل و عضلات فک

استفاده از کمپرس سرد و گرم، تزریق کورتیکواستروئید، استفاده از دارو‌های ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند آسپیرین و ایبوبروفن، استفاده از دارو‌های شل‌کننده عضلانی، استفاده از دارو‌های ضدافسردگی و استفاده از طب سوزنی

روش‌های پیشگیری از خشکی مفصل فک

کاهش سطح استرس و اضطراب و اجتناب از خوردن مواد غذایی سفت که نیاز به جویدن زیاد دارد یا فشار زیادی روی فک‌ها وارد می‌کند، مانند انواع آجیل.

تاثیر رادیوتراپی و روش‌های درمانی سرطان بر سلامت دهان و دندان

بسیاری از روش‌های درمانی سرطان تاثیرات سوئی روی سلامت دهان، دندان‌ها و غدد بزاقی می‌گذارد و جویدن، خوردن، آشامیدن و بلعیدن را دچار اشکال می‌کند. خوشبختانه با مراقبت می‌توان تا حد زیادی از بروز این عوارض ناخواسته جلوگیری کرد.

عوارض رادیوتراپی و سایر روش‌های درمانی سرطان

• خشکی دهان
• تغییر مزه دهان
• زخم دهان
• پوسیدگی دندان
• بلع همراه با مشکل
• غلیظ شدن بزاق
• اشکال در جویدن یا باز کردن دهان
• عفونت و التهاب و درد مخاط دهان و خطر بالاتر پوسیدگی دندان‌ها

علت ایجاد این عوارض چیست؟

تمامی روش‌های درمانی سرطان باعث بروز چنین عوارضی نخواهد شد، اما روش‌های درمانی زیر ممکن است با بروز چنین مشکلاتی همراه شود:

• رادیوتراپی در ناحیه سر و گردن؛ عوارض ناشی از رادیوتراپی در این ناحیه از بدن ممکن است موقت باشد یا سال‌ها ادامه پیدا کند. عوارض ناشی از رادیوتراپی در این بخش از بدن کاملا مشابه عوارض ذکرشده در بالاست.
• رادیوتراپی می‌تواند مقدار و تداوم ترشح بزاق را مختل کند. کم شدن ترشح بزاق زمینه را برای پوسیدگی دندان‌ها یا بیماری‌های لثه مهیا می‌کند. رعایت بهداشت دهان نقش مهمی در کاهش خطر بروز این مشکلات دارد. ممکن است دندان‌پزشک درمان با فلوراید را برای دوره پس از رادیوتراپی توصیه کند. کاهش مصرف قند و انجام تمرینات ورزشی خاص در ناحیه صورت برای جلوگیری از سفت شدن عضلات فک هم از دیگر اقداماتی است که تحمل شرایط را برای بیمار راحت‌تر می‌کند.
• شیمی‌درمانی؛ عوارض دندانی و دهانی ناشی از شیمی‌درمانی معمولا پیش از آنکه دوره درمان به پایان برسد، شروع می‌شود. زخم دهان، درد در ناحیه دهان و لثه‌ها، پوسته شدن یا احساس سوزش زبان، عفونت، تغییر مزه دهان و خونریزی لثه‌ها و عفونت‌های مکرر از عوارض ناشی از شیمی‌درمانی است.
• روش‌های دیگر درمان سرطان مانند پیوند مغز استخوان، مصرف دارو‌های ضدسرطان و ایمونوتراپی هم عوارضی مشابه روش‌های ذکرشده دارند.

چگونه می‌توان از بروز عوارض جانبی این روش‌ها جلوگیری کرد؟

افرادی که وضعیت سلامت دهان و دندان‌هایشان مطلوب است، احتمال اینکه پس از درمان رادیوتراپی یا سایر روش‌های درمانی سرطان به این عوارض دچار شوند، بسیار کمتر است بنابراین بهتر است بیماران ۴ هفته پیش از آنکه روند درمان سرطان را شروع کنند از سلامت کامل دندان‌هایشان مطمئن شوند. در معاینه، دندان‌پزشک دندان‌های پوسیده و خراب را ترمیم می‌کند و در صورتی که فرد دندان مصنوعی دارد، مطمئن می‌شود که کاملا روی لثه قرار گرفته باشد و لثه‌ها را تحریک نکند. اگر بیمار براکت داشته باشد، آن را برمی‌دارد تا به گونه و زبان او آسیب نزند.

برای ترمیم زخم ناشی از جراحی دندان باید فاصله زمانی بین جراحی دندان تا روند درمان سرطان حداقل ۲ هفته باشد. بهتر است دندان‌پزشک و پزشک درمانگر بیماری سرطان با یکدیگر در مورد سیر درمان بیمار تبادل نظر داشته باشند.

بیمار طی دوره درمان سرطان باید چه نکاتی را رعایت کند؟

روزی ۲ بار دندان‌های خود را با مسواک نرم و نخ دندان تمیز کند. برای شستشوی دندان‌ها بهتر است مسواک را در آب گرم قرار دهد تا مسواک نرم‌تر شود. اگر استفاده از مسواک خود بیمار برایش راحت نیست، بهتر است از مسواک کودکان استفاده کند. ممکن است دندان‌پزشک برای جلوگیری از خونریزی و عفونت توصیه‌هایی برای بیمار داشته باشد. بیمار نظر پزشک خود را در مورد استفاده از دهانشویه و ژل فلوراید جویا شود و در صورتی که هنگام نخ کشیدن دندان‌ها دچار خونریزی شدید می‌شود حتما موضوع را با دندان‌پزشک در میان بگذارد.

از مصرف الکل و مواد و ادویه‌های تند در رژیم غذایی خود اجتناب کند. حس چشایی بیماری که تحت درمان سرطان قرار دارد، تغییر می‌کند. بهتر است خود بیمار دقت کند که با چه مواد غذایی‌ای حس بهتری دارد، ولی در هر حال ماده غذایی‌ای که میل می‌کند باید نرم و ولرم باشد. مواد غذایی داغ، سرد، تند، اسیدی و برشته ممکن است موجب تحریک بافت دهان شوند. بیمار باید از مصرف این مواد و همچنین شکر خودداری کند. باکتری‌های داخل دهان برای رشد نیاز به قند دارند و در صورتی که قند کافی در اختیارشان قرار بگیرد، اسید تولید می‌کنند که موجب پوسیدگی دندان‌ها می‌شود.

سلامت استخوان‌های خود را حفظ کند. مصرف روزانه ویتامین D و کلسیم موجب حفظ سلامت فک‌ها و تقویت دندان‌ها می‌شود. مواد لبنی، خصوصا اگر با ویتامین D غنی شده باشند، مقادیر زیادی کلسیم دارند. آبمیوه و حبوبات غنی‌شده نیز منابع خوب کلسیم هستند.

کنترل و درمان عوارض روش‌های درمانی سرطان

درمان عوارض جانبی ناشی از روش‌های درمان‌های سرطان بخش مهمی از روند درمانی است و آن را «درمان‌های محافظتی» می‌نامیم.

درمان‌های خاصی که پزشک برای بیمار در نظر می‌گیرد، بر اساس علائمی است که مشاهده می‌کند. معمولا چند روش درمانی کلی برای درمان عوارض جانبی دهانی و دندانی توصیه می‌شود:

• دهانتان را با محلول آب و نمک و جوش شیرین بشویید. این محلول در بهبود زخم‌های دهان موثر است. اگر فشارخون بالا دارید و داروی فشارخون مصرف می‌کنید نباید از دهانشویه استفاده کنید. دهانشویه‌های دیگری هم در بازار وجود دارد که به ترمیم زخم‌های دهان کمک می‌کند.
• در صورت بروز زخم‌های دهان پزشک داروی مسکن تجویز می‌کند که ممکن است مستقیم روی زخم قرار داده شود یا به صورت خوراکی و تزریقی مورد استفاده قرار بگیرد.
• برای درمان عفونت‌های داخل دهان دارو‌های ضدویروسی، ضدقارچی یا آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود.
• نوشیدن آب و نوشیدنی‌های بدون قند در بهبود خشکی دهان موثر است. مکیدن حبه‌های یخ یا جویدن آدامس بدون قند هم به حل این مشکل کمک می‌کنند. بیمار باید از نوشیدن موادی که بیشتر موجب خشکی دهان می‌شود، مانند نوشابه‌های گازدار، آبمیوه‌ها، الکل و جویدن توتون و کشیدن سیگار جدا خودداری کند.
• مصرف دارو‌های افزاینده بزاق می‌تواند خشکی دهان را تا حدی برطرف کند.

تاثیر دیابت نوع‌۲ بر سلامت دهان و دندان

بیماری دیابت روی توانایی بدن برای مصرف قند تاثیر می‌گذارد. این بیماری عوارض بی‌شماری دارد، از جمله آسیب عصبی، بیماری قلبی، سکته مغزی، بیماری‌های کلیوی و حتی نابینایی. یکی دیگر از عوارض دیابت بیماری‌های لثه و دهان است.

بیمارانی که مبتلا به دیابت هستند در معرض خطر بالای ژنژیویت، بیماری‌های لثه و التهاب پریودنتال (عفونت شدید لثه و تخریب استخوان) قرار دارند. تضعیف سیستم دفاعی بدن در برابر باکتری‌ها در اثر ابتلا به بیماری دیابت زمینه را برای عفونت لثه‌ها فراهم می‌کند. از سوی دیگر، بیماری لثه می‌تواند روی تنظیم قندخون تاثیر بگذارد. بیماری دیابت زمینه بروز عفونت‌های قارچی، خشکی دهان و درنتیجه زخم‌های دهان و پوسیدگی دندان‌ها را فراهم می‌کند.

در یک مطالعه محققان ۱۲۵ بیمار دیابتیک را مورد معاینه قرار دادند. نتیجه بررسی‌ها نشان داد بین معیار‌های قند خون مانند بالاتر بودن قندخون ناشتا، طولانی‌تر بودن زمان ابتلا به بیماری دیابت و بالاتر بودن هموگلوبین A۱C از یک سو و میزان بروز بیماری‌های دهان و دندان رابطه مستقیم وجود دارد. همچنین افرادی که کمتر بهداشت دهان و دندان خود را رعایت کرده بودند دچار عوارض بیشتری شدند.

عوامل خطر کدامند؟

افراد مبتلا به دیابت در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به بیماری‌های دهان هستند. همچنین اگر فردی دیابتیک است و سیگار مصرف می‌کند، نسبت به فرد بیماری که سیگار مصرف نمی‌کند در معرض خطر بالاتری برای بیماری‌های دهان قرار دارد.

براساس گزارش انجمن ملی سلامت آمریکا، بیش از ۴۰۰ دارو که برای درمان عوارض بیماری دیابت مانند درد‌های عصبی و نوروپاتی ناشی از دیابت تجویز می‌شوند موجب خشکی دهان خواهند شد. در این صورت باید از دندان‌پزشک بخواهید دهانشویه‌های مناسب را برایتان تجویز کند.

علائم هشداردهنده

بیماری‌های لثه‌ای که با دیابت ارتباط دارند، معمولا اوایل بیماری علائم بارزی ندارند. به همین دلیل فرد دیابتیک باید به صورت منظم مورد معاینات دندان‌پزشکی قرار بگیرد. با پیشرفت بیماری فرد علائمی را مشاهده می‌کند که نشان‌دهنده بیماری لثه در او است، از جمله: خونریزی لثه به‌خصوص هنگام مسواک زدن، عدم تطابق فک‌ها، بوی بد تنفس، حتی بعد از مسواک زدن، بالاتر و پایین‌تر کشیده شدن لثه‌ها، به طوری که طول دندان‌ها بیشتر از طول معمولی به نظر می‌رسد، لق شدن دندان‌ها و قرمزی و تورم لثه‌ها

راه‌های پیشگیری

بهترین اقدام برای پیشگیری از بیماری‌های لثه این است که قندخونتان را کنترل کنید. میزان قندخون را مرتب اندازه‌گیری کنید و در صورتی که با کنترل رژیم غذایی نتوانستید میزان آن را در حد طبیعی نگه دارید، حتما به پزشک مراجعه کنید. بهداشت دهان و دندانتان را رعایت کنید و حداقل سالی ۲ بار برای معاینه نزد دندان‌پزشک بروید.

دهانتان را مرتب بررسی کنید و اگر لک‌های سفید یا نقاط خونریزی‌کننده مشاهده کردید، حتما به دندان‌پزشک مراجعه کنید.

درمان

درمان بیماری‌های دهان بر اساس میزان و شدت بیماری متفاوت است. به عنوان مثال بیماری‌های پریودنتال را دندان‌پزشک با ترمیم ریشه و جرمگیری درمان می‌کند یا ممکن است برای بیمار آنتی‌بیوتیک تجویز کند. در مواردی هم بیمار نیاز به جراحی لثه خواهد داشت.

اگر فردی دیابتیک هستید، فقط با رعایت بهداشت دهان و دندان و معاینات منظم می‌توانید از بروز عوارض ناشی از بیماری‌تان جلوگیری کنید.

منابع: Health Line, Cancer ne, Medica- News Today