پایگاه تابناک باتو: بودیسم یا آیین بودایی برای مدّت زمانی طولانی یکی از مذهب‌های رسمی آسیای مرکزی و شبه قاره هند به شمار می‌رفت. بودیسم در قرن اول میلادی توسط امپراتوری کوشان در منطقه تاریخی باختر در آسیای مرکزی تأسیس شده و وارد افغانستان شد. از معروفترین امپراتور‌های کوشان، امپراتوری بودایی مذهب به نام (کانیشکای بزرگ) بود. او آیین بودایی را از قراقروم به هند و چین و بسیاری از کشور‌های آسیایی دیگر گسترش داد.

 

---

بامیان و پیکره‌های بزرگ بودا

منطقه بامیان مرکز آیین بودا بود. یک راهب چینی به نام (هوسان تسانگ) در قرن هفدهم میلادی بامیان را مرکز شکوفاییِ بودیسم با صد‌ها دیر و هزاران راهب توصیف کرد.

 

دو مجسمه ایستاده و مرتفع بودا از راست به چپ یکی به ارتفاع ۳۶ متر و دیگری ۵۳ متر قرار داشتند. مورّخان بر این باور بودند که این مجسمه‌ها که درون کوه حفر شده اند به قرن‌های سوم و ششم میلادی تعلّق داشته و از معروفترین آثار بوداییان به شمار می‌رفته اند که با تزیین‌های سنگی و درخشان مسافران زیادی را به این منطقه جذب می‌کردند. در سال ۲۰۰۱ میلادی طالبان دو مجسمه بودا در نزدیکی بامیان را منفجر و ویران کردند؛ جای خالی پیکره‌های بودایی بامیان در عکس‌ها دیده می‌شود.

 

پیکره بزرگ بودا با طول ۵۳ متر که در سال ۲۰۰۱ توسط طالبان ویران شد

---

تخت رستم سمنگان، سنگ تراشیده‌ای از معماری عصر بودا

شهر باستانی سمنگان یکی دیگر از مهمترین مراکز بودا بوده است. از جمله شاخص‌ترین آثار به جای مانده از عصر بودا در سمنگان (تخت رستم) است که در سه کیلومتری شهر سمنگان قرار گرفته است.

 

تخت رستم درون سنگی یکپارچه تراشیده شده و باستان شناسان آن را از شگفتی‌های معماری عصر بودایی در افغانستان می‌دانند. از آنجا که داستان‌های شاهنامه در میان مردم این منطقه از دیرباز تاکنون جایگاه ویژه‌ای داشته و برخی از داستان‌های شاهنامه در این منطقه رخ داده، می‌گویند رستم و تهمینه در اینجا با هم ازدواج کرده اند. تخت رستم در دوران تضعیف کوشان و احتمالاً بین قرن‌های چهارم و پنجم میلادی ساخته شده است. این طور که از کتب تاریخی برمی آید، امپراتوری کوشان در قرن پنجم پس از حمله هیاطله و هون‌ها از یک سو و شکل گیری امپراتوری گوپتا به عنوان یک قدرت جدید در این منطقه از سوی دیگر، کامل از بین رفت.

 

تخت رستم از نظر معماری به کلیسا‌های سنگی اتیوپی شبیه است. دلیل این معماری می‌تواند پنهان کردن تخت رستم از چشم مهاجمان و یا رهایی از گرمای گزنده آن منطقه باشد.

---

مس عینک، بوداییان و بهره برداری از منابع مس

مس عینک، یکی دیگر از آثار به جای مانده از بوداییان در افغانستان است. مس عینک در بازه زمانی قرن سوم تا هشتم میلادی مرکز معنوی بودیسم به شمار می‌رفت و از دیر‌های بودایی چند طبقه، ستون‌های محافظ، معابد و دیوار‌های بلند برخوردار بود. باستان شناسان درون این دیر‌ها و مناطق محافظت شده اش، صد‌ها مجسمه بودایی، مصنوعات باستانی، جواهرات و دست نوشته‌های قدیمی یافتند.

 

این آثار روی یکی از بزرگترین ذخایر مس خام جهان قرار گرفته است. برآورد‌ها نشان می‌دهد این منطقه دست کم ۱۲.۵ میلیون تن مس خام دارد که قیمت آن به ده‌ها میلیارد دلار می‌رسد. این معادن از قدیم بوده و راهبان بودایی از مس خام منطقه بهره برداری می‌کردند.

 

باستان شناسی افغانستانی به نام (زمریالی تارزی) در این باره می‌گوید: جایی دیگر از جهان را سراغ ندارم که صومعه‌ها و مراکز تولید و صنعت با چنین هماهنگی ایده آلی با هم زیست کنند. در تاریخ سابقه نداشته که بین صومعه هایِ بوداییان، صنعتگران و کاوشگران منابع طبیعی چنین ارتباطی باشد. موزه ملی افغانستان در کابل پر از آثاری است که در مس عینک کشف شده اند.