روزنامه فرهیختگان – عاطفه جعفری، روزنامه‌نگار: از همان سال 61 که جشنواره فیلم فجر شروع شد و فرصتی برای گردهمایی ستاره ها و اهالی سینما فراهم شد تا فیلم‌ها در معرض دیدگان و داوری‌ها قرار گیرند، حرف و حدیث‌ها و حاشیه‌های تلخ و شیرین هم در کنارش شکل گرفت. یک بار داوری، یک بار انتخاب آثار و خیلی چیزهای دیگر که در سال‌های مختلف تکرار هم شده است، حالا در آستانه جشنواره سی‌وهفتم فیلم فجر که برخی مدعی‌اند با یکی از محافظه‌کارترین دوره‌های جشنواره‌ فیلم فجر روبه‌رو هستیم و با توجه به اسامی هفت نفر از داوران جشنواره فیلم فجر مروری داریم بر حواشی‌ای که در دوره‌های مختلف جشنواره از بطن همه حرف و حدیث‌های داوری و حتی جدل‌های رسانه‌ای شکل گرفته است.

دومین دوره

دومین دوره جشنواره فیلم فجر در بهمن ۱۳۶۲ برگزار شد. در این دوره جایی برای فیلم‌های خارجی وجود نداشت. مسابقه سینمای ایران در دوبخش حرفه‌ای و آماتور برگزار شد. هیات داوران در این دوره هیچ اثری را شایسته دریافت جایزه بهترین فیلم معرفی نکرد. حاشیه مهم این دوره لو رفتن نتایج داوری در شب آخر جشنواره بود که باعث شد همه در اختتامیه بدانند که چه کسانی جایزه را از آن خود می‌کنند.

نکته مهم اینجاست که در کارنامه هیچ یک از اعضای هیات داوری سابقه ساخت تعداد قابل توجهی فیلم حرفه‌ای و فعالیت سینمایی به چشم نمی‌خورد. سیدمحمد بهشتی، مهدی حجت، اکبر عالمی، منوچهر عسگری‌نسب، محمدعلی نجفی، سینا واحد و مهدی کلهر داوران این دوره از جشنواره بودند. هیات داوران در این دوره نگاهی ویژه به فیلم «دیار عاشقان» داشتند؛ فیلمی به کارگردانی حسن کاربخش که پرویز پرستویی و خسرو شکیبایی در آن بازی می‌کردند. «پرویز پرستویی» با دریافت دیپلم افتخار بهترین بازیگر مرد نقش دوم، به سینمای ایران معرفی شد. هیچ بازیگر زنی در این دوره برگزیده نشد.

سومین دوره

نکته‌ای که در سه دوره آغازین جشنواره فجر تکرار شد همین ترکیب هیات داوران بود که مورد اعتراض قرار گرفت چون معترضان معتقد بودند این ترکیب باعث می‌شود تا جایزه‌ها به یک روال ثابت اختصاص یابد. پروانه معصومی به دلیل بازی در فیلم «گل‌های داوودی» در این دوره جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن را دریافت کرد تا بعد از دو دوره به زنان بازیگر هم جایزه تعلق بگیرد.

چهارمین دوره

اعتراض‌ها در دوره چهارم جشنواره فیلم فجر به جایزه نگرفتن سوسن تسلیمی برای بازی در فیلم «مادیان» بر می‌گشت. فیلمی به نویسندگی و کارگردانی علی ژکان که سوسن تسلیمی در این فیلم بازی قابل توجهی ارائه داد اما هیات داوران مطابق با دوره‌های اول و دوم جشنواره فیلم فجر بازیگر نقش اول زن را انتخاب نکردند.

ششمین دوره

در این دوره داوران جشنواره یک نارضایتی از گفتار متن در بخش آنونس وپوستر داشتند و این نارضایتی منجر به صدور یک بیانیه شد و در این بیانیه نوشتند:«عنصر جذابیت در ساخت نمونه فیلم نمی‌بایست در محدوده کلیشه‌های تجاری تبلیغات اسیر بماند، بلکه باید با مدد جستن از ریتم متناسب با فیلم و همچنین تدوین به حسب مقصود، تبلیغاتی سالم را برای فیلم عرضه کند.

استفاده از عناصر گرافیکی در ساخت نمونه فیلم چندان مورد استفاده قرار نگرفته است، در زمینه گفتار فیلم نیز این مساله حائز اهمیت است که اکثر نمونه فیلم‌ها از نظر گفتار از شکلی تکراری و رایج استفاده می‌کنند که یا از جمله‌پردازی‌های ادبیات پلیسی حکایت می‌کند، یا شعر سپید شاعران. این امر متاسفانه در اکثر موارد عمومیت دارد.» داوران در این دوره از جشنواره فیلم فجر، هیچ فیلمی را به‌عنوان بهترین فیلم انتخاب نکردند.

هفتمین دوره

در این دوره برای اولین بار عنوان «سیمرغ» جشنواره به صورت جدی مطرح شد و تا امروز ادامه دارد. نکته برگزاری این دوره اضافه شدن فیلم‌های انیمیشن و نیمه‌بلند به جوایز جشنواره بوده است. اما اعتراض به ترکیب هیات داوران همچنان وجود دارد و این اعتراض هم باز به خاطر ندادن سیمرغ به برخی از بخش‌ها به‌ویژه جایزه به بازیگر نقش اول زن است. فیلم «سرب» مسعود کیمیایی در این دوره از جشنواره حضور داشت. فیلمی خوش ساخت با مضمونی استراتژیک که به گفته برخی از منتقدان می‌توانست جایزه‌های بیشتری بگیرد. در این دوره فیلم سینمایی «دیده‌بان» ابراهیم حاتمی‌کیا با اینکه در 6 رشته کاندیدا شده بود، ولی فقط جایزه بهترین فیلم دوم را از آن خود کرد.

هشتمین دوره

حاشیه‌های این دوره از جشنواره هم مثل دوره قبل بود. فیلم «هامون» در این دوره از جشنواره اکران شد و چشم‌ها را خیره کرد. در کنار آن فیلم «مادر»، علی حاتمی هم توانست اقبال زیادی به دست بیاورد. جایزه بهترین بازیگر زن به رقیه چهره آزاد برای بازی در نقش «مادر» علی حاتمی رسید در حالی که همه منتظر بودند تا بیتا فرهی به خاطر بازی در «هامون» این جایزه را بگیرد. همه اینها حاشیه‌های هشتمین دوره جشنواره در دوره هشتم بود.

نهمین دوره

اعتراض‌هایی که در هشت دوره برای انتخاب داوران وجود داشت، باعث شد تغییری در ترکیب هیات داوران داده شود و در دوره نهم، تمام اعضای هیات داوران از میان چهره‌های سینمایی انتخاب شوند.

دهمین دوره

در این دوره از جشنواره هم فیلم‌های خوبی آمده بود؛ از «مسافران» تا «نرگس» و «ناصرالدین شاه آکتور سینما»، اما نکته این دوره از جشنواره و اعتراض به داوری‌ها برای این بود که انتخاب برای بهترین در همه بخش‌ها صورت گرفت و هیات داوران جایزه‌ها را به‌گونه‌ای تقسیم کرد که همه فیلم‌ها بالاخره جایزه‌ای بگیرند. یا به قول معروف نه سیخ بسوزد، نه کباب!

یازدهمین دوره

در این دوره از جشنواره به خاطر اعتراض‌هایی که از دوره‌های قبل وجود داشت، بالاخره و برای اولین بار یک بازیگر به جمع هیات داوران اضافه شد. در این دوره «عزت‌الله انتظامی» به جمع داوران پیوست. این دوره از جشنواره با حضور چهره‌های جدید زیاد قضاوت کردن داوران مشکل شده بود، «یکبار برای همیشه»، «سارا»، «ردپای گرگ»، «بازیگر»، «از کرخه تا راین» و «شرم» فیلم‌های مهمی برای جشنواره بودند. سیمرغ بهترین بازیگر نقش اول مرد حاشیه‌ساز می‌شود.

این جایزه به «فرامرز قریبیان» برای بازی در «بندر مه آلود» داده شد جایزه‌ای که خود قریبیان معتقد بود باید برای بازی در فیلم «رد پای گرگ» دریافت می‌کرد. خیلی از منتقدان معتقد بودند که جایزه بهترین بازیگر حق «اکبر عبدی» به خاطر بازی در فیلم «بازیگر» بود. نکته دیگر این دوره از جشنواره، حضور شهید مرتضی آوینی در ترکیب هیات داوران است.

دوازدهمین دوره

دوباره بعد از چند دوره، هیات داوران جایزه بهترین فیلم را انتخاب نمی‌کند و همین باعث اختلاف فیلمسازان با هیات داوران می‌شود. هیات داوران معتقد بودند که این دوره از جشنواره، داوری برای بهترین فیلم سخت بود و ترجیح دادن به جای مصلح خبرت‌اندیشی و فقط جایزه دادن به یک فیلم بد، جایزه بهترین فیلم جشنواره را ندهند.

پانزدهمین دوره

در این دوره حاشیه‌ها برای هیات داوران برای این است که همه می‌گویند اینکه ترکیب هیات 6 نفره باشد یا پنج نفره فرقی ندارد، فقط یک نفر است که تصمیم گیرنده است و همه باید به رای او احترام بگذارند. «مجید مجیدی» با فیلم «بچه‌های آسمان» اکثر جایزه‌ها را از آن خود کرد و همین هم باعث اعتراض خیلی‌ها شد. البته فیلم مجیدی به‌عنوان پنج نامزد نهایی جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی‌زبان در سال ۱۹۹۸ هم انتخاب شد.

شانزدهمین دوره

با توجه به اعتراض‌هایی که در دوره‌های قبل به ترکیب داوری بوده است که چرا از زنان سینماگر در داوری‌ها استفاده نمی‌شود، نام فرشته طائرپور به داوران جشنواره اضافه می‌شود. همچنین ترکیب سه کارگردان و فیلمنامه‌نویس که یکی از آنها تجربه بازیگری هم دارد، یک تهیه‌کننده و یک بازیگر حرفه‌ای به آرای هیات داوری اعتبار تازه‌ای بخشید. در این دوره از جشنواره «آژانس شیشه‌ای» اکثر جایزه‌ها را از آن خود کرد.

هفدهمین دوره

دوباره ترکیب هیات داوران عوض می‌شود، هر پنج عضو داوری کارگردان هستند. برخی این مساله را خوب می‌دانند و برخی دیگر می‌گویند نباید این نوع ترکیب باشد و باید از همه بخش‌ها در هیات داوران حضور داشته باشند. احمدرضا درویش، یدالله صمدی، کیانوش عیاری، فرهاد مهرانفر، داوود میرباقری داوران جشنواره هفدهم جایزه بهترین کارگردانی را به رسول ملاقلی‌پور برای فیلم سینمایی «هیوا» اهدا کردند.

هجدهمین دوره

این دوره از جشنواره نکات زیادی دارد، خیلی‌ها معتقد بودند ترکیب هیات داوران این دوره قبل از شروع جشنواره، جایزه‌ها را برای فیلم بهمن فرمان‌آرا «بوی کافور، عطر یاس» کنار گذاشته بود و این خیلی‌ها را ناراحت کرد. در این دوره از جشنواره فیلم‌های مهمی با مضمونی سیاسی حضور داشتند، «متولد ماه مهر» ساخته احمدرضا درویش و «اعتراض» ساخته مسعود کیمیایی ازجمله فیلم‌های سیاسی این دوره بودند.

نوزدهمین دوره

بعد از نوزده دوره اعتراض، بالاخره نام یک منتقد سینمایی در بین هیات داوران قرار می‌گیرد، «جواد طوسی» به ترکیب هیات داوران جشنواره اضافه شد. در این دوره اعتراض‌ها به داوری بین فیلم مجید مجیدی و بهرام بیضایی بود که جایزه به فیلم «باران» مجیدی اهدا شد. «سگ‌کشی» ساخته بهرام بیضایی توانست جایزه فیلم برگزیده تماشاگران را از آن خود کند.

بیستمین دوره

سیمرغ بازیگر بهترین نقش مکمل مرد به عزت‌الله انتظامی برای بازی در فیلم «خانه‌ای روی آب» تعلق گرفت، جایزه‌ای که کارشناسان و منتقدان معتقد بودند باید به حسین محجوب یا حبیب رضایی تعلق می‌گرفت چون بازی بهتری داشتند. بهمن فرمان‌آرا که به دعوت مهاجرانی وزیر وقت ارشاد به ایران آمده و با فیلمش در جشنواره شرکت کرده بود همه جایزه‌ها را دریافت کرد. مساله‌ای که حاشیه‌های زیادی ایجاد کرد و همه از دخالت مستقیم ارشاد در داوری‌ها گفتند.

بیست و یکمین دوره

«گلاب آدینه» دومین زنی است که به‌عنوان یکی از اعضای هیات داوران انتخاب شد. هیات داوران این بار جایزه بهترین بازیگر مرد را به «حبیب رضایی» برای بازی در فیلم «اینجا چراغی روشن است» می‌دهند که البته به قول منتقدان جایزه را به نقش دادند، نه به بازیگر و همین باعث اعتراض‌های زیادی به این انتخاب شد.

بیست‌وچهارمین دوره

در این دوره از جشنواره، حاتمی‌کیا با فیلم «به نام پدر» می‌آید، فیلمی که خیلی‌ها معتقدند، تکرار کارهای اوست اما باز هم جایزه می‌گیرد و همین جایزه گرفتن واکنش منفی منتقدان سینما را در پی دارد. اما در سیمرغ‌های بهترین بازیگر نقش دوم مرد هم اعتراض‌هایی صورت گرفت. «بیژن امکانیان» برای فیلم «تقاطع» و «حسن پورشیرازی» برای فیلم «به آهستگی» با توجه به بازی‌های خوبی که داشتند می‌توانستند جایزه بگیرند اما جایزه به حمید لولایی برای فیلم «چند می‌گری گریه کنی» تعلق گرفت.

بیست‌وهفتمین دوره

حاشیه پررنگ جشنواره بیست‌وهفتم، اعتراض علی وزیریان بود، کارگردان فیلم سینمایی «یک وجب از آسمان» با اشاره به ویژگی‌های معنایی و ساختاری فیلمش، قرار گرفتن آن را در بخش خارج از مسابقه جشنواره فجر از طرف هیات انتخاب مغرضانه توصیف کرد.

بیست‌وهشتمین دوره

سه فیلم «هیچ»، «آتشکار» و «زمهریر» به دلایل برخی مشکلات نظارتی فرصت نمایش نداشتند ولی با نامه شمقدری این سه فیلم به جشنواره فیلم فجر راه یافتند. از بین این سه فیلم،‌ «زمهریر» با حواشی بسیاری در خود جشنواره مواجه شد و دیگر هیچ‌گاه فرصت اکران را نیافت. فیلم سینمایی «آتشکار» هم چند سال بعد به صورت محدود اکران شد.

سی‌ودومین دوره

«عصبانی نیستم» فیلم حاشیه‌ساز سی‌ودومین جشنواره فیلم فجر بود، اسامی نامزدهای دریافت سیمرغ اعلام شد، این فیلم هم چند سهم ازجمله نامزد شدن در بخش بهترین بازیگر نقش اصلی مرد نصیبش شد اما در کمال تعجب کارگردان به دلایلی نامعلوم، فیلم را از لیست نامزدهای سیمرغ بیرون کشید! بعدها در مورد جایزه بهترین بازیگر مرد جشنواره گفته شد که داوران تصمیم داشتند جایزه را به نوید محمدزاده برای این فیلم بدهند که جایزه به رضا عطاران برای فیلم «طبقه حساس» رسید.

در این دوره از جشنواره هم، ابتدا هیات انتخاب با ورود فیلم سینمایی «شیار 143» به جشنواره مخالفت کرده بودند اما بعد از فشارهای رسانه‌ای به جمع فیلم‌های جشنواره اضافه شد. فیلمی که به‌عنوان پدیده سینمای دهه 90 در حوزه دفاع مقدس مشهور شد.

سی‌وسومین دوره

یادتان هست که گفتیم در دومین جشنواره فیلم فجر نتایج جشنواره دقیقا شب قبل از اختتامیه لو رفت اما در دوره سی‌وسوم اتفاق دیگری افتاد. در زمان برگزاری مراسم اختتامیه و قبل از رسیدن به بخش بهترین بازیگر و بهترین فیلم و بهترین کارگردان، در یک لحظه سایت جشنواره اسامی برگزیده‌ها را روی خروجی خود قرار داد و یکی از خبرگزاری‌ها به سرعت اسامی برگزیدگان را منتشر کرد. همین باعث شد که مراسم اختتامیه که قرار بود با اجرای مهران مدیری، رخ‌نمایی کند، به حاشیه کشیده شود. اعتراض‌ها در مورد اعلام زودهنگام برگزیدگان جشنواره بود.

سی‌وپنجمین دوره

در این دوره از جشنواره، برگزارکنندگان تلاش کردند تا جشنواره را کم سروصداتر برگزار اما اتفاق‌هایی افتاد که وضعیت بدتر شد. سی‌وپنجمین دوره جشنواره فیلم فجر، پرحاشیه‌ترین دوره را از سر گذراند. حاشیه‌ها از هیات انتخاب جشنواره آغاز شد اما علنی شدن اسامی هیات داوران، دامنه آن را امتداد بیشتری داد و به انصراف انجمن منتقدان خانه سینما از برگزاری نشست‌های خبری کشاند. در دوره‌های مختلف این مثال باب شده بود که «هیات‌های انتخاب و داوری هرچه کنند سلیقه‌شان است و باید احترام گذاشت.» در این دوره از جشنواره برای بخش فیلم کوتاه فجر پنج داور انتخاب شدند که آیدا پناهنده، یعنی یکی از شرکت‌کنندگان در بخش مسابقه بلند داستانی، جزء آنها بود.

عبور فیلم پناهنده از فیلتر هیات انتخابی که فیلم‌هایی بهتر از این را با بهانه‌هایی فنی رد کرده بودند، شائبه لابی را در فضای رسانه‌ای مطرح کرد. همان‌طور که مسئولیت اجرایی مهتاب کرامتی در این دوره از جشـــــنواره و حضور یک مستند به تهیه‌کنندگی او در بخش حقیقت جشنواره هم، چنین زمزمه‌هایی را به دنبال داشت. اما مهم‌تر از همه اینها، بحث حضور یک داور دیگر در جمع پنج نفره کسانی است که فیلم‌های کوتاه این دوره را به قضاوت نشستند؛ محمد شیروانی.

محمد شیروانی از مستندسازان نسبتا قدیمی کشور است که تعدادی فیلم کوتاه دیده شده هم در کارنامه‌اش دارد و جزء جنجالی‌ترین آدم‌های این عرصه در سینمای ایران بود. او هم مثل خیلی از ستاره ها دیگر ایران، در فضای مجازی یک صفحه شخصی یا به عبارتی رسانه‌ای شخصی دارد و دیدگاه‌ها و مسائل مربوط به خودش را آنجا منتشر می‌کند. او در مطلبی درباره یکی از اشعار مذهبی، مضمون یکی از پست‌هایی است که در صفحه اینستاگرام محمد شیروانی، همزمان با عاشورای همین سال بارگزاری شد و انتخاب چنین فردی با چنین دیدگاهی که موضع‌گیری‌های شبیه به این از طرف او بی‌سابقه هم نبوده، باز پای مسئولان برگزار‌کننده جشنواره فیلم فجر را به میان کشید. اما مساله دیگری که در این دوره وجود داشت بحث دو تابعیتی‌هاست.

فیلم «ماجرای نیمروز» ساخته محمدحسین مهدویان در این دوره از جشنواره اکران شد فیلمی که به بحث منافقین پرداخت اما جایزه چندانی دریافت نکرد. بهروز افخمی در گفت‌وگویی که با حجت‌الله ایوبی، رئیس سازمان سینمایی داشت به این موضوع اشاره کرد و گفت برخی از داوران جشنواره چون از بحث ممنوع‌الورود شدن‌شان به کشورهای دیگر می‌ترسیدند به این فیلم توجه نکردند.

سی‌وششمین دوره

دو سال قبل انیمیشن سینمایی «شاهزاده روم» با اقبال بسیاری در اکران مواجه شده بود. تیم تولید این انیمیشن با کار جدیدی به نام «فیلشاه» به جشنواره آمده بودند. در سال‌های اخیر، دیگر انیمیشن‌ها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های جشنواره تبدیل شده‌اند، اما امسال بی‌توجهی به «فیلشاه» در داوری‌ها و ندیدن آن بسیار چشمگیر بود، به صورتی که رسول صدرعاملی یکی از داوران جشنواره سی‌وششم درباره این انیمیشن‌ها گفت: «هیات داوران انیمیشن‌ها را ندیده است.» اما بعد از جشنواره دوباره گفت‌وگویی کرد و گفت از حرف‌هایش برداشت‌های اشتباه شده است و افزود: «فیلم‌ها دیده نشده‌اند نه از این جهت که در هیات داوری به نمایش درنیامدند بلکه به دلیل سیاست‌های غلط شورای سیاستگذاری جشنواره فیلم فجر و تاکید دبیر جشنواره روی این سیاست‌ها، این فیلم‌ها آن‌گونه که شایسته‌شان هست، دیده نشدند.»

سی‌وهفتمین دوره

تا برگزاری جشنواره سی‌وهفتم چند روزی باقی مانده است اما حاشیه‌هایش از زمانی شروع شد که اسامی داوران بخش نگاه نو معرفی شدند و اسم محمد آفریده در بین داوران بخش نگاه نو بود. برخی از رسانه‌ها با اشاره به سوابق آفریده در ساخت فیلم حاشیه‌ساز و موهن «یک خانواده محترم» به حضور او در جمع داوران جشنواره فیلم فجر اعتراض کردند. ضمن اینکه امسال مسعود بخشی کارگردان «یک خانواده محترم» هم در بخش نگاه نو فیلمی را در معرض داوری دارد. باید دید تا روز اختتامیه و انتخاب‌های هیات داوران چه حواشی دیگری نصیب این دوره از جشنواره می‌شود.