روزنامه جام‌جم – یاسمین مشرف: ما از نظر فناوری در دوران شگفت‌انگیزی به سر می‌بریم. اکنون این امکان برای همه ما وجود دارد که ارتباط لحظه‌ای با سراسر جهان برقرار کنیم، هرچیزی را که بخواهیم ثبت کنیم و هرزمان که بخواهیم آن را به نمایش بگذاریم، انبوهی از گزینه‌های فناورانه برای سرگرمی در اختیار داشته باشیم و با قطار‌هایی با سرعت باد از نقطه‌ای به نقطه دیگر منتقل شویم.

واقعیت این است که در همین حال به سرعت به سمت پایان دوره شگفت‌انگیز فناوری در حرکت هستیم. شرایط محیط زیست درحال بدتر شدن است، بحران مهاجرت در سراسر جهان مشکل‌ساز شده و شیوه تولید بسیاری از فناوری‌های پیشرفته، تجدیدناپذیر است. این‌ها و دلایل دیگری که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود باعث خواهد شد به زودی مجبور شویم گام‌های بزرگی رو به عقب برداریم.

کمبود مواد لازم برای ساخت گوشی‌های هوشمند

در اوایل سال ۱۳۷۹/ ۲۰۰۰ گوشی‌های هوشمند، نوآوری تازه و شگفت‌انگیزی بودند که نمایشی دیدنی روی صحنه آورده و انسان‌های زیادی را شیفته خود کرده بودند. از آن زمان تاکنون ارتباط ما با این گوشی‌ها محکم‌تر شده، اما انحصارگرایی، وسواس و تمایل به استفاده از گوشی‌های جدید و مدل‌های بالاتر کم‌کم به آفت‌های این ارتباط تبدیل شده‌اند. مشکل اینجاست که قطعات هرچه پیشرفته‌تر در گوشی‌های هوشمند که تعداد آن‌ها نیز درحال افزایش است از فلزاتی مثل کروم، تنگستن، مولیبدن، گالیم و سلنیوم که صرفا محصولات جانبی استخراج معادن هستند ساخته می‌شوند.

طبق تحقیقات دانشمندان دانشگاه ییل، معادن این فلزات درحال پایان یافتن هستند و جایگزینی نیز برای آن‌ها وجود ندارد. تنها راه حل، بازیافت است، اما مشکل اینجاست که قطعات ریزی که این فلزات در آن‌ها به کار رفته‌اند با این دیدگاه که بتوان به منظور بازیافت، آن‌ها را از دستگاه اصلی جدا کرد ساخته نشده‌اند. دیری نخواهد گذشت که ما مجبور می‌شویم به ساخت گوشی‌های هوشمند ابتدایی‌تر روی بیاوریم مگر این‌که کسی بتواند با شیوه‌ای نوآورانه فلزات نایاب به کاررفته در گوشی‌های قدیمی را به شکل کارآمدی از آن‌ها جدا کند.

کاهش تعداد افرادی که قابلیت ساخت یک فناوری کامل را دارند

در گذشته افرادی که در یک زمینه خاص تخصص داشتند، می‌توانستند به تنهایی و به شکل فراگیری در رشته تحصصی خود کار کنند، اما امروزه تعداد افراد دارای تخصص در یک حرفه به‌ویژه در زمینه‌هایی که با ساخت و طراحی مرتبط هستند، بسیار کاهش یافته است. به عبارت دیگر امروزه مهندسان یا طراحان شرکت‌ها قطعه کوچکی از پازل هستند و صلاحیت، قابلیت و منابع لازم برای پرداختن به یک کار خاص را در اختیار ندارند.

در فناوری‌های نوین ما دیگر نمی‌توانیم یک اختراع و نوآوری را به یک فرد نسبت بدهیم. بلکه با گروهی از افراد مواجه‌ایم که هرکدام مسؤول بخش کوچکی از آنچه در جریان است، هستند. این شرایط می‌تواند مشکلی جدی باشد و در زیرساخت‌ها و اندوخته‌های علمی جهان اختلال ایجاد کند.

تمرکز بر موضوعات دیگری غیر از فناوری

تغییرات سریع آب‌وهوایی، محدودیت روزافزون منابع و تلاش جمعیت‌های انسانی برای مهاجرت به مناطق بهتری از جهان باعث می‌شود کشور‌ها بیش از آن‌که انرژی خود را صرف پیشرفت فناوری‌های فانتزی و تجملی کنند، روی بقای خود تمرکز داشته باشند. نتیجه این خواهد شد که توجه کشور‌ها از ابزار‌هایی مانند گوشی‌های هوشمند صرفا به پیشبرد امور داخلی و رسیدگی کافی به جمعیتی که در داخل مرزهایشان ساکن هستند معطوف شود.

واقعیت این است در هر صورت جریان کنونی گسترش فناوری در آینده به پایان خود نزدیک خواهد شد. حتی اگر ما ظرفیت ادامه روند کنونی گسترش فناوری را داشته باشیم، توجه ما به زودی به سمت و سوی دیگری معطوف خواهد شد و نوآوری در فناوری‌های پیشرفته به حداقل خود خواهد رسید.

پیچیده‌تر شدن لایه‌های فناوری

با پیشرفت روزافزون فناوری، درحال ورود به تنگنایی هستیم که بیرون آمدن از آن بسیار دشوار است. مشکل این است که بسیاری از فناوری‌های امروز آن‌قدر پیچیده‌اند که ساخت آن‌ها نیازمند فناوری‌های پیشرفته دیگری است و خود آن فناوری‌های پیشرفته نیز نیازمند فناوری‌های پیشرفته‌ترند. در پایان این زنجیره فقط افراد محدودی خواهند ماند که توانایی درک قطعه ریز پازل را داشته باشند. برای مثال پیشرفت‌ها در فناوری نانو پیچیدگی‌هایی را ایجاد کرده که به شکل فزاینده‌ای نیازمند دستگاه‌هایی پیچیده برای ساخت دستگاه‌های پیچیده‌تری است.

اگر هر عاملی در این روند اختلال ایجاد کند، برای بازگشت به جایگاه اولیه به دهه‌ها زمان نیاز خواهد بود. درواقع در بسیاری از فناوری‌ها لایه‌های پیچیده‌ای از دستگاه‌ها دست‌اندرکار هستند که برای رسیدن به سطحی از فناوری ابتدا باید طراحی و ساخته شوند. این شرایط در نهایت ما را در موقعیت دشواری قرار خواهد داد.

ذخیره داده‌ها به شیوه‌های کاملا برگشت‌ناپذیر

بخش عمده‌ای از دانش امروزی جهان در یکی از اشکال دیجیتال ذخیره شده‌اند. نه تنها ممکن است این اشکال دیجیتال هم مثل هر شکل دیگری از ذخیره‌سازی ارزش خود را از دست بدهند بلکه نگرانی عمده این‌که ممکن است شرایطی ایجاد شود که هرگز نتوانیم به این ذخایر اطلاعاتی دسترسی پیدا کنیم. اگر یکی از انواع بلایای طبیعی باعث شود امکان تولید رایانه‌های بیشتر را نداشته باشیم، این احتمال وجود دارد که توانایی دسترسی به تمام حافظه‌های فلش، سرور‌ها و دیگر رسانه‌های فیزیکی و سخت‌افزاری را از دست بدهیم. چیزی که شرایط را بدتر می‌کند این است که همه دانش لازم برای ساختن رایانه‌ها و ابزار‌هایی را که امکان دسترسی به اطلاعات ذخیره شده فراهم می‌کند در فلش‌درایوها، سرور‌ها و ابزار‌های دیگری وجود دارد که در آن شرایط دیگر فناوری مورد نیاز برای دسترسی به آن‌ها را در اختیار نداریم.

تاثیر بدتر شدن شرایط اقلیمی بر زیرساخت‌ها

در سال‌های اخیر شرایط محیط‌زیست بسیار بدتر شده و ما به سختی می‌توانیم این موضوع را که آب و هوای زمین درحال بدتر شدن است، نادیده بگیریم. توفان‌های فصلی بسیار وحشتناکی که تا امروز رخ داده بسیاری از زیرساخت‌ها را از بین برده‌اند و به نظر می‌رسد برخی مناطق باید هرساله منتظر چنین حوادث وحشتناکی باشند. تعمیر و بازسازی زیرساخت‌های الکتریکی بسیار هزینه‌بر است و فقط برخی مناطق می‌توانند به‌سرعت به تعمیر زیرساخت‌ها اقدام کنند، اما برای برخی دیگر از مناطق این کار بسیار چالش‌برانگیز است.

در نواحی‌ای که در نزدیکی سواحل واقع شده‌اند و به زودی باید به شکل سالانه با چنین حوادث و بلایای طبیعی دست و پنجه نرم کنند حفظ فناوری‌های پیشرفته به شکلی قاعده‌مند کار مشکلی خواهد بود. برای مثال پورتریکو ماه‌ها بعد از توفان فصلی سال ۱۳۹۶/ ۲۰۱۷ در این منطقه برای مرمت زیرساخت‌ها و شبکه برق خود در تقلا بود و در قطعی کامل به سر می‌برد. این مجمع الجزایر در نهایت با تلاش بسیار توانست به شرایط قبل از توفان برگردد؛ این درحالی است که در آینده نزدیک باید باز هم منتظر وقوع چنین توفان‌های شدیدی باشید. ارتباطات جهانی ما نیز تا حد زیادی به کابل‌هایی که در زیر اقیانوس‌ها قرار دارند وابسته است و یک فاجعه زیست‌محیطی می‌تواند ارتباط ما را با کل جهان قطع کند. اگر شرایط نامساعد آب و هوایی مانع مرمت این فناوری شود ما باید یک بار دیگر به شیوه‌های ارتباطی گذشته برگردیم.

تهدید جهانی سندرم کسلر

امروزه بخش عمده‌ای از زیرساخت‌های ارتباطی به ماهواره‌ها متکی است و این موضوع می‌تواند ما را در موقعیت بسیار خطرناکی قرار دهد. ماهواره‌ها فناوری بسیار آسیب‌پذیری هستند. براساس سناریویی به نام «سندرم کسلر» ارتفاع مدار ماهواره‌ها و اشیای بیشتری که ما آن‌ها را به شکل فزاینده‌ای در مدار زمین قرار می‌دهیم، به تدریج کاهش می‌یابد و در نهایت مدار متلاشی می‌شود. سرانجام ماهواره‌ها تکه‌تکه می‌شوند و به داخل لایه‌های پایین‌تر جو زمین می‌افتند و این کار بار‌ها تکرار می‌شود.

این قطعات هرچقدر هم کوچک باشند به هرچیزی که برخورد کنند به شکل غیرقابل باوری به آن آسیب می‌رسانند. سازمان فضانوردی آمریکا (ناسا) اعلام کرده است درحال حاضر در فضای بالای جو زمین حدود ۵۰۰ هزار قطعه زباله مربوط به مصنوعات ساخت بشر وجود دارد که مهار آن‌ها از کنترل خارج و به تهدیدی جدی در سطح بین‌المللی تبدیل شده است. این پدیده می‌تواند باعث شود ما بخش عمده‌ای از زیرساخت‌های ماهواره‌ای را در مدت‌زمان کوتاهی از دست بدهیم. اگر چنین چیزی اتفاق بیفتد ما یکشبه بخش زیادی از ارتباطات جهانی‌مان را از دست خواهیم داد و شاید لازم باشد بار دیگر برای مسیریابی، دقت بیشتری به علائم خیابانی داشته باشیم.

منبع: toptenz.net