جامعه > محیط زیست – روزنامه ایران نوشت: با گذشت نزدیک به یک دهه از تلاش محققان مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، برای شناسایی و ثبت درختان کهنسال کشور به عنوان یکی از ارزشمندترین اندوخته‌های ژنتیکی کشور، هنوز هم درختان بی‌شماری در گوشه و کنار این سرزمین هستند که هیچ پژوهشگری پرده از راز دیرزیستی شان برنداشته است. در

چنین شرایطی این درختان دیرزیست کشورمان است که با گذشت زمان در پیچ و تاب ناملایمات محیطی و طرح‌های عمرانی روز به روز فرسوده تر شده و قامتی که صدها و هزاران سال آنها را راست نگاه داشته حالا به خمودگی گراییده است. چنار کهنسال روستای شراکان پاوه نیز از معدود چنارهای تنومند کشور است که با وجودی‌که در یک روستای توریست پذیر واقع شده و تاکنون تلاش‌های زیادی از سوی طرفداران محیط زیست و مردم بومی محل برای ثبت آن در فهرست آثار طبیعی ملی کشور صورت گرفته، اما هنوز هم به ثبت میراث فرهنگی نرسیده است. در همین حال ساکنان روستا در گفت‌و‌گو با «ایران» خاطر نشان می‌کنند وضعیت این درخت به دلیل سوختگی که در بخشی از تنه آن اتفاق افتاده چندان مناسب نیست و اگر مراقبت‌های اصولی از آن صورت نگیرد احتمال سقوط بخشی از تنه درخت و آسیب دیدگی گردشگران وجود دارد. برخی دیگر نیز می‌گویند اگر میراث فرهنگی به داد این درخت نرسد شاید خودمان مجبور شویم بخشی از تنه را قطع کنیم تا هم از خطرات احتمالی اش جلوگیری کنیم و هم بخش باقیمانده را بتوانیم حفظ کنیم!

دیر زیستی درختان رازی است که اگرچه تا چند دهه پیش همچنان محفوظ مانده بود اما اکنون با مطالعات ژنتیکی و رمز گشایی از ژنوم این درختان توسط متخصصان ژنتیک گیاهی، این راز نیز بر ملا شده و بسیاری از محققان در گوشه و کنار جهان با شناسایی پایه‌های دیر زیست تلاش می‌کنند، نهال‌های جدیدی را از این پایه‌های مقاوم و ژن‌های برتر تهیه و در مناطق مختلف کشت کنند. کشور ایران نیز جزو آن دسته از کشورهایی است که تاکنون درختان دیرزیست زیادی در گوشه و کنار آن شناسایی شده اما به دلیل نبود برنامه‌های مدیریتی و حفاظتی اصولی و فقدان متولی، این درختان همچنان رها شده محسوب می‌شوند.
سرو ابرکوه، ارس سمنان، سرو منجیل، بلوط ویسر کجور نوشهر، چنار کتلی و انجیر معابد هرمزگان از جمله گونه‌های درختی دیر زیست شناسایی شده ایران است که همتایان دیگری در همین سرزمین و سرزمین‌های دیگر دارند. کاج ۴۸۰۰ ساله «متوسلاه» در نوادای امریکا، سرو «الرکه» در شیلی با قدمت ۳۶۰۰ سال، سرو «طاس» معروف به سناتور در فلوریدای امریکا با ۳۴۰۰ سال عمر، درختی موسوم به «پاتریارکا دفلورستا» در برزیل که عمر ۳۰۰۰ساله برایش تخمین زده‌اند تنها نمونه‌ای از همتایان چنار «گه وره» پاوه و سرو ابرکوه خودمان است که مدیریت‌شان زمین تا آسمان با مدیریت نمونه‌های داخلی متفاوت است.

2 سال تلاش نافرجام برای ثبت چنار «گه وره»
حالا اما موضوع ثبت ملی چنار گه وره شهرستان پاوه به یکی از دغدغه‌های دوستداران محیط زیست تبدیل شده و کارزار برای ثبت این درخت تشکیل داده‌اند که مختار هاشمی، عضو هیأت علمی دانشگاه کردستان و همکار پژوهشی دانشگاه نیوکاسل انگلستان نیز از اعضای اصلی این فراخوان است.
بشیر قانع، فعال محیط زیست و یکی از ساکنان روستای «شرکان» از توابع بخش نوسود شهرستان پاوه به «ایران» می‌گوید: از حدود 2 سال قبل به همراه چند نفر از اهالی روستا درخواستی را به اداره میراث فرهنگی شهرستان پاوه بردیم مبنی بر اینکه درخت چنار کهنسال روستایمان را به ثبت رسانده و تحت مدیریت و حفاظت قرار دهند. این پیشنهاد بعد از بررسی‌های اولیه در شهرستان به سازمان مرکزی در تهران نیز ارجاع شد و حتی کارشناسانی برای بررسی وضعیت درخت از پاوه و کرمانشاه و سازمان مرکزی در تهران به روستا آمدنداما بعداز گذشت دو سال هنوز هم این درخت به ثبت نرسیده است.
به گفته او درخت چنار، 20 سال قبل در اثر بی‌مبالاتی برخی گردشگران سوخت اما با وجود این هنوز سبز است حالا اخیراً آقای هادی شریفی، مسئول اداره میراث فرهنگی شهرستان پاوه به صورت شفاهی به ما گفتند که میراث فرهنگی حاضر به تأمین هزینه‌های مدیریت و مراقبت از این درخت نیست و به همین دلیل تاکنون ثبت نشده است. مصطفی محمودی، جامعه شناس و مدرس دانشگاه که نسبش به این روستا بر می‌گردد به «ایران» می‌گوید: چنار کهنسال روستای شرکان یک میراث زنده و ارزشمند طبیعی کشورمان است که به گفته دکتر اسماعیل شمس مدیر بخش کردپژوهی مرکز دایرئ‌المعارف بزرگ اسلامی بیش از 4000 سال عمر دارد و ایشان به این نکته در کتاب «فولکلور و تاریخ کرد» هم اشاره داشتند. او می‌افزاید: اما این درخت در شرایط خوبی قرار ندارد و باید به آن رسیدگی شود و اگر امکان ثبت ملی آن فراهم شود می‌توان امیدوار بود که این مراقبت‌ها هم صورت گیرد.

پرونده‌ای از این چنار به کمیته ثبت آثار طبیعی ملی نرسیده است
اما مصطفی خوشنویس، عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور و مدیر «طرح ملی شناسایی درختان کهنسال ایران» در گفت‌و‌گو با «ایران» با اظهار بی‌اطلاعی از وجود این درخت می‌گوید: از سال 1376 من و خانم دکتر کروری در قالب این طرح، شناسایی درختان کهنسال ایران را آغاز کردیم اما این پروژه به دلیل کمبود اعتبارات به کندی پیش رفت تا اینکه از سال 1388 تا حدی جدی تر شد و اکنون «طرح شناسایی، معرفی، تکثیر و ایجاد ذخیره گاه و فرهنگنامه درختان کهنسال ایران» به عنوان یک طرح ملی مطرح است.
این کارشناس برجسته که سابقه طولانی در مطالعه و بررسی درختان کهنسال دارد به «ایران» می‌گوید: میراث فرهنگی متعهد شده که همه درختان دیرزیست ایران را به ثبت برساند و من نیز که خودم عضو کمیته ثبت ملی آثار طبیعی ملی کشور در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری هم هستم تاکنون با پرونده این درخت چنار مواجه نشده‌ام و حداقل چنین پرونده‌ای تاکنون به دست ما در کمیته تهران نرسیده است. وی افزود: اخیراً برای 16 استان باقیمانده کشور که هنوز مطالعاتی در آنجا نداشتیم یک کارشناس رابط انتخاب شده که مسئولیت شناسایی و پیگیری وضعیت این درختان را عهده دار شده و در استان کردستان نیز یکی از بهترین گیاه‌شناسان کشور کارشناس این امر شده است و حالا که از طریق شما مطلع شدم، می‌توانم از ایشان بخواهم که این موضوع را هم با توجه به نزدیکی به منطقه مزبور پیگیری کنند. اما یادآوری می‌کنم برای ثبت درختان کهنسال مردم و دستگاه‌های مربوطه، هر دو می‌توانند پیشنهاد را به طور درست از طریق میراث فرهنگی مطرح کرده و پیگیری کنند و اگر تا امروز این درخت ثبت نشده شاید به این دلیل است که مجرای اداری درستی را دوستان مان در پاوه طی نکرده‌اند.
او می‌گوید: الان 5 سال است که من عضو این کمیته ثبت ملی هستم و به جز من نیز آقای دکتر شیروانی که از کارشناسان مطرح این رشته هستند در کمیته حضور دارند و در 5 سال گذشته نیز تاکنون 132 درخت دیرزیست را به عنوان اثر طبیعی ملی به ثبت میراث فرهنگی رساندیم و اخیراً نیز هفته گذشته 8 درخت دیگر شامل گردو، چنار و سرو خمره‌ای تنومند خراسان جنوبی را به این فهرست افزوده و ثبت کرده ایم. بدین ترتیب تا به امروز حدود 140 درخت دیرزیست در کشور به ثبت رسیده که هزینه ثبت و کارشناسی‌های اولیه، چیزی حدود 500 تا یک میلیون تومان است که اصلاً به چشم نمی‌آید و این رقم اینقدر نیست که میراث فرهنگی نخواهد درختی را ثبت کند و از زیر بار مسئولیت آن شانه خالی کند. ما نیز همه تلاش مان این است که این ذخایر ارزشمند ژنتیکی کشورمان را شناسایی، ثبت و مراقبت کنیم.
خوشنویس درباره اقدامات حفاظتی بعد از ثبت درخت می‌گوید: تأمین خاک مورد نیاز بستر درخت، سکوبندی و خشکه چینی بدون ملات اطراف درخت و ترمیم نهر پیرامون آن بخشی از اقدامات مراقبتی برای این گونه درختان است که اصولاً بعد از ثبت انجام می‌شود و گاهی هم چون درختان دیرزیست در محوطه امامزاده‌ها واقع شده خود متولی امامزاده مسئولیت نگهداری درخت را به عهده گرفته و هزینه‌هایش را تأمین می‌کند.

هنوز در ایران درخت 4000 ساله شناسایی نکرده‌ایم
این عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در رابطه با 4هزار ساله بودن درخت چنار روستای شرکان پاوه می‌گوید: ببینید تعیین سن و قطر و محیط درخت به همین راحتی و با چشم امکان پذیر نیست، باید کار علمی دقیق انجام شود. چه بسیار درختانی که در کشورمان، مردم و مسئولان محلی گفتند سن 4هزار ساله دارند اما بعداً که من خودم شخصاً مته زدم یا توسط تیم مطالعاتی مورد بررسی قرار گرفت مشخص شد این طور نبوده است. به گفته او دیر زیست ترین درخت ایران یک درخت ارس 3هزار ساله در خراسان و یک درخت سرو موسوم به سرو دهبانی در سیستان و بلوچستان است که این نیز حدود 3هزار سال قدمت دارد. حتی درخت سرو ابرکوه که گفته می‌شود چهار هزار سال عمر دارد این طور نیست اما چون این درخت در دنیا از شهرت برخوردار است و حالا به واسطه این سن اهمیتی برایش قائل می‌شوند چیزی نمی‌گوییم تا این تابویی که برای این درخت همیشه وجود داشته شکسته نشود.
او می‌گوید: توجه داشته باشید که هر درخت یک میزان رشد قطر سالیانه دارد بعضی از درختان مثل درخت ارس، در سال فقط یک میلی متر رشد می‌کند و بعضی دیگر مثل درخت بید در سال حدود 25 تا 30 میلی متر رشد قطری دارند. رشد قطر تنه درخت چنار هم در بهترین شرایط ممکن حدود 4 تا 5/4 میلی متر در سال است. بنابراین اگر قرار باشد درخت چنار این روستا حدود 4هزار سال سن داشته باشد پس اکنون باید قطر تنه اش حدود 160 متر باشد که اصلاً امکان پذیر نیست.

احتمال افزایش درختان کهنسال ایران تا هزار پایه
مصطفی خوشنویس در ادامه خاطر نشان می‌کند: تا به امروز حدود 570 درخت دیرزیست در کشور از 41 گونه شناسایی شده که پیش‌بینی می‌شود تعداد این درختان به هزار درخت هم در سال‌های آتی برسد. از این تعداد درختان شناسایی شده، موفق شدیم از حدود 50 پایه، پایه‌های جدید تکثیر کنیم و در همین رابطه تاکنون 3هزار نهال جدید از این پایه‌ها کاشتیم. خوشنویس خاطر نشان می‌کند: بیشترین محیط تنه درخت دیرزیست شناسایی شده در کشور متعلق به یک درخت انجیر معابد در یکی از روستاهای میناب بوده که از محیطی حدود 80/18 متر برخوردار است. قطر تنه درخت سرو ابرکوه نیز 3 متر و 14 سانتی متر است. در همین حال بزرگترین تاج درخت دیرزیست کشورمان متعلق به یک درخت گردو در یکی از روستاهای الموت قزوین است که در مجموع مساحتی در حدود هزار و 200 متر دارد چرا که فقط طول تاج این درخت نزدیک به 40 متر است. «انوشیروان شیروانی» استادیار رشته ژنتیک جنگل دانشگاه تهران نیز می‌گوید: تخریب و تبدیل عرصه‌های طبیعی از جمله عواملی است که درختان کهنسال کشور را تهدید می‌کند. این در حالیست که گونه‌های دیرزی حامل ژن‌های خوبی بوده بنابراین وظیفه ما است که در حفظ این درختان تلاش کنیم و به اعتقاد من ثبت درختان دیرزیست به عنوان اثرهای ملی و طبیعی، شمار آسیب به این گونه‌های طبیعی را کاهش می‌دهد.
عدم مراقبت اصولی و ترمیم به موقع زخم‌های درخت چنار تنومند روستای «شرکان» پاوه در حال حاضر این درخت را در معرض زوال تدریجی قرار داده است. ایرج کرمی از دیگر ساکنان روستای شرکان می‌گوید: مردم روستا به نوعی هویت خود و روستایشان را به این چنار پیوند زده و برای نجات آن به فکر چاره افتاده‌اند. اما درخواست‌هایشان در پیچ و خم بوروکراسی اداری مانده و تاکنون حرکتی حیات بخش انجام نشده است. بیش از یک سال است که پرونده چنار برای ثبت در فهرست آثار طبیعی ملی در میراث فرهنگی از این اتاق به آن اتاق و از این جلسه به آن جلسه می‌رود.
وی در ادامه گفت: ما بیم آن داریم زمانی درخت ثبت شود که از آن اثری باقی نمانده باشد. از طرف دیگر تأمین هزینه‌های مرمت و نگهداری درخت برای مردم محلی که از راه باغداری و دامداری امرار معاش می‌کنند، غیرممکن است. بنابراین ما تصمیم گرفتیم کارزاری برای نجات‌بخشی درخت راه‌اندازی کنیم و از فعالان محیط زیست و دوستداران میراث طبیعی طلب کمک کنیم.

۴۲۴۲

Let’s block ads! (Why?)

RSS