روزنامه هفت صبح – فرید عطارزاده: در ماجرای مشکلات روز گذشته کدام سازمان مقصر است؟ وزارت راه، پلیس راه، سازمان مدیریت بحران یا هواشناسی و شهرداری؟

به شکلی باورنکردنی شهروندان ایرانی شبی ترسناک را در میان برف و کولاک سپری کردند. هزاران مسافر زمستانی که در جاده های مختلف از هراز و چالوس و رشت بگیرید تا اتوبان تهران کرج و تهران قم تا جاده ساوه به همدان با هیولای برف و یخ می جنگیدند. اتومبیل هایی که درجا ایستاده بودند و عقربه های باک بنزین که با بی رحمی به صفر نزدیک می شدند و بخاری هایی که امید سرنشینان بودند.

 

مقصر کیست؟ بی خیال! مگر تا حالا در بحرانی توانسته اید مقصر را پیدا کنید؟ سازمان هواشناسی می گوید از یک هفته قبل گفته ایم که برف و بوران می آید و هوا سرد می شود. به عنوان یک روزنامه نگار این مسئله را تصدیق می کنیم اما هیچ وقت خطر نزدیک شدن یک بحران بزرگ در پیام های هواشناسی به مخاطبان منتقل نشد.

 

پس هزاران اتومبیل با باک های نیمه خالی و بدون زنجیر چرخ وارد اتوبان ها و جاده ها شدند. چون نه خطر و بحران را درک کرده بودند و نه اصلا با این خبر مواجه شده بودند. شاید چون دسترس به رسانه های جمعی نداشتند. شاید چون تلویزیون نگاه نمی کنند. آری نگاه نمی کنند. بعید است که مخاطب برنامه های خبری باشند تا احیانا هشدارهای پیش بینی هوا را نیز ببینند.

 

و بعید است زیر برنامه های پربیننده تلویزیون مثل فوتبال ها و دورهمی و حالا خورشید با هشدارهای سازمان هواشناسی و راهداری مواجه شده باشند. وقتی رسانه ملی کم مخاطب می شود حکمرانی در چنین شرایطی با چالشی عینی رو به رو می شود. در شنبه و جمعه چند هزار خانواده مخاطب تلویزیون بودند و چند هزار خانواده مخاطب شبکه های ماهواره ای؟

 

 

 

پس فعلا تلویزیون، رادیو و مردم را به عنوان متهمان بالقوه در نظر داشته باشید. اما متهمان دیگری هم در این میان وجود دارند. متهمان سرگردانی هزاران خانواده در شب سرد بهمن ماه در جاده های کشور. سرگردانی غیرمنصفانه. اصولگرایان در انتقام داستان های سال پیش به شهرداری هجوم آورده اند. اما راستش ما که در مدیریت برف سنگین تهران، قصور عجیبی از شهردار ندیدیم.

 

پریشب بزرگراه ها و خیابان های اصلی تمیز شده و نمک پاشی شده بودند. و صبح یکشنبه هم همه جا باز بود. آری مشکلات همیشگی پابرجا بودند. کوچه های فرعی برف گرفته و ناز و عشوه راننده تاکسی ها و  هجوم مردم به مترو اما ما که سال هاست با این ماجرا خو گرفته ایم! شهرداری تهران دیروز مثل همیشه بود.

 

انگشت اتهام به سمت شهردار غیرمنصفانه بود چرا که حداقل در اندازه های استاندارد کار خود را انجام داد. شکستن درخت ها هم امری قابل سرزنش نبود. درخت های تکیده از ماه ها خشکسالی طبیعی است که در زیر این برف سنگین بشکنند. توقع دارید شهرداری چه عکس العملی نشان دهد؟ می گویند در مناطق غرب و جنوب غرب تهران خدمات کافی نبوده است.

 

در مناطق 21 و 22، چیتگر و آزادی و تهرانسر. که خب باید رسیدگی شود اما در بسیاری از مناطق تهران نمی توان قصور قابل توجهی را مشاهده کرد. وضعیت اتوبان ها و جاده ها غیرقابل دفاع بودند. حادثه ای که در اتوبان تهران قم رخ داد یا اتوبان تهران کرج و یا در جاده تهران رشت، باورنکردنی بود.

 

نمی شود برای سستی و عدم پیش بینی این بحران توجیهی دست و پا کرد. وزارت راه، سازمان راهداری و حتی پلیس راه باید پاسخگو باشند. از خشکسالی و آلودگی و زلزله ناگهان رسیدیم به برف و کولاک و بهمن. طبق معمول البته بخش هایی از مدیریت کشور غافلگیر شدند و با وجود هشدارهای قبلی اما جاده ها و برخی بزرگراه ها مانند تهران قم و تهران کرج از شدت بارش برف و ترافیک قفل شدند.

 

این اتفاق مخصوصا در بزرگراه هایی مانند کرج و قم به اندازه ای عجیب و دور از انتظار بود که برخی خودروها در حدود 12 ساعت در بزرگراه گیر کردند و امدادرسانی به آن ها صورت نگرفت. آن مردم و خودروها خیلی هم در جای دورافتاده ای نبودند (که اگر بودند نیز باز هم جای توجیه نداشت)، در همین نزدیکی های وردآورد و فرودگاه امام.

 

آن ها در شب یخ زده شنبه شب تا صبح را در خودروهایشان سپری کردند. برخی هایشان بنزین تمام کردند، برخی غذا نداشتند و برخی هم نگران سرمازدگی و یخ زدگی. صورت مسئله ساده بود اما به یک بحران کامل تبدیل شد. از چند روز قبل سازمان هواشناسی هشدار داده بود برف و بارش ها شدید خواهدبود و این هفته سخت ترین زمستان را تجربه خواهیم کرد. نتیجه چه شد؟ رانندگانی که از بزرگراه های بین راهی اصلی کشور تردد می کردند هیچگاه فکر نمی کردند قرار است در بزرگراه کرج و قم گرفتار شوند، در نتیجه هم شبانه حرکت کردند و هم بیخیال زنجیر چرخ و تجهیزات شدند.

 

سازمان راهداری (که زیر نظر وزارت راه است) و همچنین پلیس راه نیز حتی یک درصد احتمال ندادند پیش بینی های سازمان هواشناسی به حقیقت بپیوندد و در نتیجه پیش از آغاز بارش ها تلاشی برای بستن راه ها یا اعزام خودروهای برف روب به بزرگراه های بین شهری انجام ندادند. نتیجه چه شد؟

 

یک اتفاق ساده که از قبل قابل پیش بینی بود به یک بحران تمام عیار تبدیل شد. اوضاع در جاده های بین شهری، فرودگاه ها، قطارها و… نیز بهتر از این نبود و سناریوهای مشابهی تکرار شد. در شهر تهران اما اوضاع حداقل بهتر از سایر بخش ها و سازمان ها بود. از همان نیمه های شب خودروهای شن پاش شهرداری و ماشین های برف روب در سطح شهر حرکت کردند و مشکلات کمتری در حوزه شهری دیده شد.

 

با این وجود اما باز هم برخی سایت ها و خبرگزاری ها حملات تندی به شهرداری کردند و از ناکارآمدی در حوزه های مختلف نوشتند. راستش هر چقدر جست و جو کردیم و عینک جناح بندی سیاسی را کنار گذاشتیم نفهمیدیم این حجم از انتقادها علیه شهرداری به چه دلیل است.

 

مانند همیشه مشکلاتی خصوصا در زمینه حمل و نقل عمومی وجود داشت اما خیابان های اصلی شهر نشان می داد مدیریت شهری برخلاف مدیریت دوره گذشته غافلگیر نشده بود… قرار دادن همه این پارامترها کنار یکدیگر ما را به این سمت برد که شاید عصبانیت و ناراحتی در حوزه های دیگر مدیریتی به صورت ناخودآگاه به سمت شهرداری سوق داده شده است! بنابراین تصمیم گرفتیم در این گزارش از نقش 5 سازمانی بنویسیم که در ماجراهای روز گذشته نقش داشتند.

 

 

نام این سازمان را در ماه های گذشته حتما زیاد شنیده اید؛ مخصوصا پس از زلزله کرمان. خیلی ها در این مواقع می پرسند اصولا نقش سازمان مدیریت بحران کشور چیست و چه وظایفی دارد در گام نخست باید گفت که این سازمان زیر نظر وزیر کشور فعالیت می کند و همان گونه که از نام آن پیداست در مواقع بحران وظیفه هماهنگی بین سازمان های مختلف را دارد. این سازمان سه معاونت دارد، معاونت آمادگی و مقابله، معاونت پیش بینی و پیشگیری و معاونت بازسازی و بازتوانی. آن گونه که از سایت این سازمان بر می آید نقش این سازمان بیشتر برای هماهنگی بین دستگاه های مختلف و برنامه های بلندمدت آموزشی و پژوهشی است.

 

مثلا اگر قرار است بارش باران و برف داشته باشیم این سازمان با توجه به اطلاعات دریافتی خود به راهداری (وزارت راه)، پلیس راه، شهرداری و… هشدارهای لازم را می دهد و هماهنگی ها را انجام می دهد. حالا در اتفاقات شنبه شب و یکشنبه این سازمان چه کاری انجام داده بود؟ توضیحات را از زبان معاون آمادگی و مقابله سازمان مدیریت بحران کشور می خوانیم. مرتضی اکبرپور می گوید: «از روز چهارشنبه با توجه به پیش بینی های سازمان هواشناسی درخصوص بارش برف در 20 استان کشور  از جمله تهران، سازمان مدیریت بحران هشدارهای لازم را به دستگاه های مربوطه داده و از آنها خواسته بود که در برابر برف آمادگی داشته باشند.

 

اقدامات تمامی دستگاه ها و سازمان ها در این زمینه بررسی خواهدشد. تمامی دستگاه ها باید درباره اقدامات و عملکرد خود درخصوص برف پاسخگو بوده و گزارشی از آنچه انجام داده اند و دلایل اقداماتی که منجر شده تا نتوانند یکسری کارها را انجام دهند، تشریح کنند.» خب با توجه به این صحبت ها از سازمان عریض و طویلی مانند مدیریت بحران نباید انتظار بیشتری داشت باشیم و وظایف خود را به خوبی انجام داده اند؛ هم از قبل اخطار داده بودند و هم بعدا عملکرد دستگاه ها را بررسی خواهندکرد.

2. وزارت راه

شنبه شب و یکشنبه فرودگاه ها، ایستگاه های قطار، جاده ها و بزرگراه ها ساعات عجیبی را سپری کردند. سازمان هواپیمایی کشوری، شرکت راه آهن و راهداری که وظیفه کنترل و نظارت بر آن ها را داشتند زیر نظر وزارت راه فعالیت می کردند. تجهیزات مناسب برای آماده سازی فرودگاهی مهرآباد و امام نبود، ایستگاه های راه آهن به مشکل خوردند و جاده ها و بزرگراه های بین شهری نیز در برخی مناطق اوضاع ترسناکی را سپری کردند. با این وجود سخنگوی راهداری روز گذشته پاسخ های قانع کننده ای به مجری شبکه خبر نمی داد و مشخص نبود از ساعت 12 نیمه شب تا 7 صبح دقیقا چه فعالیتی برای بهبود اوضاع انجام داده اند.

 
خالدی سخنگوی راهداری نه توضیح داد که چرا با وجود پیش بینی ها بزرگراه ها را از نیمه شب نبسته بودند و نه توضیح داد که چرا جلسه فوری این سازمان در صبح برگزار شده و شب تا صبح این سازمان چه فعالیتی انجام داده است. در نهایت روز گذشته پس از حدود 12 ساعت راهداری توانست نقاط قفل شده در بزرگراه های قم و کرج را باز کند. در بزرگراه های قم نیز نهایتا توانستند با بریدن گاردیل وسط اتوبان و هدایت خودروهای گیر کرده به لاین دیگر، آن جا را باز کنند.

سخنگوی راهداری البته به صورت مدام تاکید می کرد که از قبل به مردم هشدار داده بودند و شن پاشی هم انجام داده بودند… در آخر نیز مشخص نشد چرا راه را از قبل نبسته بودند و چرا جلسه ویژه در نیمه شب برگزار نشده بود؟ شبیه این سوال ها هم در مورد عملکرد سازمان هواپیمایی و شرکت راه آهن نیز پرسیده می شود. بسیاری از پروازها نه به دلیل کاهش دید بلکه به دلیل نبود دستگاه های برف روب در فرودگاه و گیر کردن هواپیماها در باند فرودگاه انجام نشد.

3. پلیس راه

پلیس راه زیر نظر سازمان راهنمایی و رانندگی فعالیت می کند. پلیس راه وظیفه دارد با هماهنگی سازمان راهداری و سایر ارگان ها اقدام به کنترل جاده و بزرگراه ها و بستن احتمالی آن ها انجام دهد. در شنبه شب اما چنین اتفاقی رخ نداده بود و پس از شدت گرفتن مشکلات برخی جاده ها بسته شد.

 
 

 همان طور که گفتیم به جز بخش حمل و نقل عمومی که روز گذشته وضعیت نسبتا بحرانی را سپری کرد (و همچنین وضعیت هرس درختان) اما به نظر می رسد سایر دستگاه های شهرداری عملکرد نسبتا قابل قبولی داشتند. نجفی در توضیحات اقدامات شهرداری گفته بود: «از روز شنبه در ارتباط با گرمخانه شهرداری و برخی محلات دیگر که می شد به عنوان گرمخانه استفاده کنیم، به همه مناطق آماده باش اعلام کرده بودیم تا به خاطر سرمای شب، کسی در بیرون از منزل و در خیابان ها به عنوان کارتن خواب یا هر عنوان دیگر، حضور نداشته باشد.

 

حدود 1200 خودروی برف روب و دو هزار  کارگر و 163 سایت برف روبی و 3 هزار و 500 مخزن مخصوص شن داریم که همه این ها خوشبختانه آماده باش کامل بوده و به خاطر پیش بینی های هواشناسی از ساعت 20:30 شنبه که برف آغاز شد، آماده بودند و کار خودشان را در کنار پلیس راهور آغاز کردند. از قبل هواشناسی بارش شدید برف را اعلام کرده بود و به همین جهت نیز من هم دستور آماده باش کامل را داده بودم. بخشی از مشکلات پیش آمده در پی بارش شدید برف طبیعی است و بخشی دیگر به ضعف امکانات باز می گردد.»

5. هواشناسی

سازمان هواشناسی نقش اصلی در این ماجراها را به عهده دارد. این سازمان باید موارد بحرانی را از قبل پیش بینی کند و به سازمان و دستگاه های مختلف اطلاع دهد. این بار این سازمان از هفته گذشته بارها و بارها در مورد برف و برودت هوا در این هفته هشدار داده بود و هیچ سازمان و ارگانی نتوانست مشکلات را به گردن سازمان هواشناسی بیندازد.