صلح خبر – سهیل بالینی: شبکه‌های اجتماعی به عضوی جدایی‌ناپذیر از زندگی ما تبدیل شده‌اند. فیس‌بوک، اینستاگرام، توییتر و تلگرام در زندگی روزمره ما حضور دارند و حتی در تصمیم‌ها و برنامه‌ریزی‌های روزانه ما تأثیرگذارند. این اعضای جدید خانواده، اما می‌توانند سلامت جسمی و روانی انسان را تحت تأثیر قرار دهند.

آمار دقیقی از میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی در ایران وجود ندارد، اما در کشور آمریکا هفتاد و هفت درصد از جمعیت این کشور به‌صورت روزانه از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. تعداد تحقیقات و آزمایش‌هایی که تأثیر این شبکه‌های اجتماعی را بر سلامت روانی انسان بررسی کنند بسیار پایین است. در واقع ما اطلاعات چندانی از این پدیده تأثیر گذار اجتماعی و روانی در دست نداریم.

در همین تحقیقات محدود هم نتایج چندان امیدوارکننده نیست. استفاده از شبکه‌های اجتماعی ارتباطی مستقیم با افسردگی، اضطراب، بی‌خوابی، کاهش اعتماد به نفس و عدم فعالیت‌های جسمانی دارد. هرچند این تحقیقات فقط به نتایج استفاده از این شبکه‌ها پرداخته‌اند و دلایل خاصی را برای به وجود آمدن این مشکل بیان نکرده‌اند.

مخالفان این تحقیقات بر این باورند که شبکه‌های اجتماعی باعث افسردگی نمی‌شوند بلکه این افرادی با بیماری افسردگی هستند که علائمی از بیماری را در این شبکه‌ها از خود نشان می‌دهند. یعنی شبکه‌های اجتماعی بیماری روانی را تولید نکرده‌اند بلکه تنها راهی برای بروز دادن مشکلات روانی ما هستند.

آیا شبکه‌های اجتماعی باعث افسردگی می‌شوند؟

تحقیقات جدید ژورنال روانشناسی اجتماعی نشان‌دهنده این است که استفاده کمتر از شبکه‌های اجتماعی، شانس ابتلا به افسردگی و احساس تنهایی را به‌شدت کاهش می‌دهد. در این آزمایش که در دانشگاه پنسیلوانیا انجام شده، ۱۴۳ دانش‌آموز به دو گروه مختلف تقسیم شدند. یک گروه عادات همیشگی خود را در استفاده از شبکه‌های اجتماعی محدود کردند و گروه دوم نیز بدون هیچ تغییری از این شبکه‌ها استفاده کردند.

میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام و فیس‌بوک برای گروه اول به ۳۰ دقیقه در روز کاهش یافت. نتایج کاملاً مشخص بود. شرایط روحی و حتی فیزیکی گروه اول با کاهش زمان استفاده از شبکه‌های اجتماعی، بهبود پیدا کرد. در این آزمایش میزان ترس، احساس تنهایی، استرس، افسردگی و اعتماد به نفس افراد موردبررسی قرار گرفته است که در همه موارد می‌توان به تأثیر منفی استفاده بیش‌ازحد از شبکه‌های اجتماعی اعتراف کرد.

پرسش مهم این است که چرا شبکه‌های اجتماعی که قرار بود انسان‌ها را به هم نزدیک‌تر کند، چنین تأثیری بر سلامت روانی ما می‌گذارد؟ با تنها یک بررسی ساده از تعداد دفعاتی که از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنیم، متوجه خواهیم شد که اعتیاد به این سیستم جدید ارتباطی یک موضوع جدی است. نوجوانان آمریکایی روزانه به‌طور متوسط ۳۸۰ بار از گوشی همراه خود استفاده می‌کنند.

شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام با تأثیر مستقیم بر ذهن و روان انسان، تصویری فوق‌العاده را از زندگی دیگران به ما نشان می‌دهد. این موضوع را نه تنها در صفحه افراد مشهور، بلکه در صفحه دوستان و آشنایان نزدیک نیز مشاهده می‌کنیم. این کمال‌گرایی در نشان دادن زندگی، ناخودآگاه انسان را به سمت افسردگی و احساس عدم موفقیت پیش می‌برد.

فومو حقیقت دارد

فومو (FOMO) به احساس نیاز به حضور در مکان و جایگاهی خاص گفته می‌شود. این احساس درونی که به‌سرعت به افسردگی و عدم اعتماد به نفس تبدیل می‌شود، می‌تواند تأثیراتی منفی بر سلامت روانی انسان داشته باشد.

شرایطی را در نظر بگیرید که دوستان شما با هم به رستورانی خاص رفته‌اند و عکس‌های این دورهمی را در اینستاگرام به اشتراک می‌گذارند. شما به این دورهمی دعوت نشده‌اید و ممکن است احساسی شبیه به ناراحتی یا عدم اهمیت لازم را تجربه کنید. این احساس که در واقع همان فومو است می‌تواند در بلندمدت، روابط اجتماعی شما را تحت تأثیر قرار دهد.

موضوع مهم‌تر از اینکه آیا شبکه‌های اجتماعی با افسردگی ارتباط دارند این است که چگونه می‌توانیم اثرات منفی استفاده از شبکه‌های اجتماعی را کاهش دهیم و نکات مثبت را حفظ کنیم. حذف کامل شبکه‌های اجتماعی از زندگی ممکن است اثرات منفی بیشتری بر سلامت روح و روان ما داشته باشد. درست مثل فردی که قصد ترک اعتیاد دارد، حذف ناگهانی موضوع اعتیاد می‌تواند اشتباهی جبران‌ناپذیر باشد.

کاهش زمان استفاده از شبکه‌های اجتماعی اولین قدم در راستای بهبود سلامت روانی مرتبط با فناوری است. بهتر است یک بررسی ساده از مدت‌زمان و دفعات استفاده از تلفن همراه خود انجام دهید. در هر مرحله‌ای که از این اعتیاد باشیم، اعداد این بررسی ما را شگفت‌زده خواهد کرد.

محدود کردن زمان استفاده می‌تواند به‌صورت دستی یا با استفاده از برنامه‌های خاص در سیستم‌عامل‌های مختلف انجام شود. برنامه‌هایی هستند که پس از پایان زمان شما، اجازه استفاده از شبکه‌های اجتماعی را از کاربر سلب می‌کنند. برنامه‌های کنترل‌کننده کودکان و نوجوانان نیز باید توسط والدین و با بررسی دقیق رفتار اجتماعی این گروه سنی انجام شود.

دنبال نکردن صفحات و افراد خاص نیز می‌تواند در بهبود شرایط روحی و روانی ما تأثیر گذار باشد. خواندن اخبار منفی، تصاویر ناراحت‌کننده و دیدن صفحات افراد موفق که تصویری نادرست از زندگی خود را به نمایش می‌گذارند در بلندمدت ما را به یک کاراکتر افسرده و ناموفق تبدیل خواهد کرد. بسیاری از افراد مشهور در شبکه‌های اجتماعی با ساخت تصویری نادرست و غیرواقعی از زندگی، درامد زایی دارند و سهم ما نیز از این درامد، افسردگی و عدم اعتماد به نفس است.