روزنامه صلح خبر: تعطیلات عید نزدیک است و شهر اصفهان مقصد مسافران بسیار. اصفهان را نه یک‌بار که هزار بار دیدن هم کم است. هر کوچه و گذرش یادگاری است از گذشته این سرزمین و ردپایی از تاریخ فرهنگ و هنر. به رسم یکشنبه‌های سبز بر آن شدیم تا این‌بار سراغ یکی از معروف‌ترین مساجد ایران و حتی جهان؛ یعنی مسجد امام برویم و راهنمای گشتی شویم برای اصفهان‌گردها.

در ضلع جنوبی میدان نقش‌جهان اصفهان، شاهکاری بی‌همتا از معماری دوره اسلامی در میان بناهای مذهبی جا خوش کرده؛ بنایی که روزگاری با نام‌های مسجد سلطانی، مسجد جامع عباسی، مسجد شاه و اینک مسجد امام شناخته می‌شود. ساخت این مسجد باعظمت در سال 1020 هجری قمری به دستور شاه عباس اول آغاز و طی دوران حکومت شاه صفی به پایان می‌رسد.

آغازگر ساخت مسجد، یعنی شاه‌عباس، هزینه ساخت را از ثروت شخصی خود تامین و ثواب آن را به پدرش هدیه کرده. معمار و ناظر ساخت علی‌اکبر اصفهانی و محب علی بیک‌ا… بودند، اما به نظر می‌آید که طراح اصلی و محاسبه‌گر مکان قبله، دانشمند معروف؛ شیخ بهایی بوده است.

مساحت مسجد حدود 12هزار و 264 متر مربع است که شامل ورودی اصلی، صحن اصلی، چهار مناره، گنبد، دو شبستان بزرگ و سنگ آب می‌شود.

شد در کعبه در صفاهان باز

در اصلی مسجد که نقره‌پوش است و تزئیناتی از طلا دارد، دارای تاریخ 1046 هجری است که تاریخ اتمام ساخت را بازگو می‌کند. اگر به در نگاه کنید شاید تاریخ را نبینید چون تاریخ به صورت حروف ابجد در متن یک شعر آمده که بسیار هم برازنده مسجد است. « شد در کعبه در صفاهان باز.»

درگاهی با کاشی‌های هفت‌رنگ

درگاه ورودی مسجد، نیم قوسی با بلندی 27 متر است که تماما با کاشی‌های هفت رنگ و منقوش به گل و بوته تزئین شده. در دو طرف درگاه هم دو نیمه ستون مارپیچ مانند ساقه نیلوفری که از گلدان بیرون آمده، قرار دارد. درگاه ورودی دارای دو مناره به ارتفاع حدود 24 متر است که از مناره‌های داخلی گنبد کوتاه‌تر است.

صحنی با سنگ‌های پارسی

کف صحن از سنگی به نام پارسی پوشانده شده و تمام حیاط دارای مقرنس کاری و کاشیکاری از نوع کاشی‌های هفت رنگ است. کاشی‌های هفت رنگ به کار رفته دارای سبک و شیوه خاص هنروران صفویه و طرح‌هایی است که معرف این دوران طلایی از هنر است. طرح اصلی مسجد نیز براساس مساجد چهار ایوانی ریخته شده است.

مدارس صفویه و قاجاریه

در دو گوشه جنوب غربی و جنوب شرقی صحن اصلی مسجد، دو مدرسه به نام‌های ناصری و سلیمانیه وجود دارد. مدارسی مذهبی که به دستور شاه سلیمان صفوی ساخته شدند و یکی به نام او و دیگری به نام ناصرالدین شاه قاجار که مرمت‌هایی در آن انجام داد و به نام ناصریه معروف شده است.

یک طراحی بی سابقه

با توجه به جهت قرار گرفتن مسجد در جنوب میدان نقش جهان، سمت قبله با ورودی و زاویه میدان در زمان ساخت، دچار تناقص بود. به همین دلیل، طراح مسجد با ایجاد یک چرخش 45 درجه نامحسوس به سمت جنوب غربی این نقص را از میان برد. این طراحی بی سابقه به شیخ بهایی نسبت داده شده است.

ظهر حقیقی

در مدرسه جنوب غربی مسجد، قطعه سنگی ساده به شکل شاخص در پای یکی از درگاه‌ها نصب شده که نشان‌دهنده ظهر حقیقی اصفهان در چهار فصل است. این محاسبه را نیز به شیخ بهایی دانشمند و فقیه و ریاضیدان معروف عهد شاه عباس نسبت داده‌اند. سطح بالایی شاخص به شکل یک مثلث قائم‌الزاویه است و وتر مثلث در جهت طرفی است که ظهر را تعیین می‌کند و یک ضلع مجاور زاویه قائمه وصل به دیوار است و ضلع دیگر نماینده قبله مسجد. سنگ شاخص در تمام 365 روز سال هنگام ظهر کاملا سایه است که نشانه فرا رسیدن ظهر و زمان اذان است.

اعجاز انعکاس صدا در این گنبد

گنبد عظیم مسجد دارای 35 متر ارتفاع است و 5/23 متر قطر دارد و مناره‌های اطراف آن نیز دارای 48 متر ارتفاع است. این گنبد که از تمامی نقاط میدان نقش جهان دیده می‌شود، دارای معماری و طراحی خاصی است. این ویژگی آن است که فضای زیر گنبد به علت ساختار دو پوسته گنبد دارای خاصیت انعکاس صداست. در واقع با ایستادن در مرکز فضای داخلی گنبد و تولید صوت، صدا در شعاع بیش از 40 متری شنیده می‌شود. در روزگاری که بلندگو وجود نداشته، این روش باعث شنیده شدن صدای موذن می‌شده است.

شبستانی با محرابی از سنگ سماق

در دو طرف مسجد دو شبستان مستطیل‌شکل وجود دارد. شبستان شرقی بزرگ اما ساده است و شبستان غربی کوچک اما دارای تزئیناتی با کاشی‌های خشتی هفت‌رنگ. در این شبستان، منبری بسیار باارزش از سنگ سماق یکپارچه وجود دارد. منبر 14 پله دارد و پله آخر از همه پهن‌تر است. در نزدیکی منبر نیز محراب بسیار زیبایی قرار دارد که در بالای آن یک مخزن کوچک در دیوار تعبیه شده که سه متر طول و دو متر عرض دارد. این مخزن از چوب عود ساخته شده و با تیغه‌های طلا زینت یافته و دارای حلقه‌های زرین است.

و هفت سنگاب سنگی بزرگ

در مسجد امام هفت سنگاب سنگی و بزرگ قرار دارد که روزگاری برای وضو گرفتن و آب خوردن استفاده می‌شده. این سنگاب‌ها عبارتند از: سنگاب ورودی از سنگ یشم که دارای نقش برجسته و کنده‌کاری است. سنگاب شبستان غربی که آن هم از سنگ یشم است و روی یک پایه هشت‌ضلعی قرار دارد و بر آن ابیاتی در مدح حضرت علی(ع) حکاکی شده. سنگاب شبستان شرقی از جنس سنگ آهک با پایه‌ای هشت‌گوشه. سنگاب غربی گنبد از جنس مرمر با پایه چهارگوش. سنگاب شرقی گنبد که قرینه سنگاب غربی است. سنگاب موجود در دالان جنوب شرقی حیاط که وقف حضرت امام حسین(ع) است. سنگاب مدخل اصلی که دارای پایه گرد و برجستگی‌هایی برای قرار دادن کاسه آب است.

نگارنده‌ها و نقاشان

بیشتر کتیبه‌های مسجد اثر خطاط معروف دوره صفوی، علیرضای عباسی و پس از آن محمدرضای امامی و عبدالباقی تبریزی است.

این سازه باشکوه که در زمان خود جزو عجایب معماری بوده، همراه با مجموعه میدان نقش جهان در سال 1358 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسیده است.