باقر قرمزچشمه، رییس گروه هیدرولوژی و توسعه منابع آب پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در گفت‌وگو با صلح خبر، دلایل اصلی وقوع سیل در استان‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان را تشریح کرد و گفت: یکی از دلایل اصلی وقوع سیل، میزان و شدت بارش در این مناطق است، زیرا شدت بارش در ضلع شرقی دریای عمان کم سابقه بوده است.
تبدیل اراضی حاشیه رودخانه‌ها به اراضی زراعی
وی با بیان اینکه عوامل انسانی و پوشش گیاهی نیز دلایل موثر دیگر در بروز سیل هستند، گفت: بارش شدید در ارتفاعات و بالادست باعث طغیان رودخانه‌های سدیج، گابریک، جگین و رودخانه‌های فرعی دیگر در استان هرمزگان شده است. علاوه براین کشاورزان به حریم این رودخانه‌ها تجاوز کرده‌اند و اراضی حاشیه رودخانه‌ها تبدیل به اراضی زراعی شده و تاحدودی مورفولوژی آنها را نیز تغییر داده‌اند. در حقیقت می‌توان گفت کاهش ظرفیت انتقال آب در بستر رودخانه‌ها یکی از عوامل طغیان و در نهایت وقوع سیل شده است. از طرفی طراحی نامناسب و کم دقت برخی پل‌هایی که روی رودخانه‌ها قرار گرفته بودند باعث شده بود این پل‌ها همچون سد عمل کرده و آب رودخانه را در پشت خود ذخیره کنند که در نهایت حجم ذخیره شده آب با فشار زیادی پل و مناطق اطراف را تخریب کرده بود. به‌طور مثال در دو پل سمت چپ و راست پل اصلی رودخانه سدیج در مسیر جاده ساحلی به دلیل طراحی نامناسب و طغیان رودخانه سدیج به سمت آنها، هر دو پل تخریب و خسارات زیادی به این جاده وارد شد.
خاک جنوب کشور حساس به فرسایش است
قرمز چشمه با اشاره به اینکه خاک مناطق جنوب کشور به فرسایش حساس است، گفت: خاک مناطق جنوبی کشور به ویژه مناطق سیل زده از نوع مارن (گونه‌ای از خاک) و لسی (بسیار حساس به فرسایش) است و به دلیل نفوذپذیری اندک و وجود املاح زیاد در آنها، در مقابل نیروی کنش آب با کمترین رواناب ایجاد شده به سرعت فرسایش می‌یابند؛ به طوری که در برخی مناطق به ویژه منطقه دشتیاری، خندق‌های بزرگی ایجاد شده و تصور نمی‌شود جریان آب در کمتر از ۲۴ ساعت توانسته باشد این خندق‌ها را ایجاد کند. حتی در برخی مزارع چندهکتاری تا حدود چهار متر خاک شسته شده و رودخانه و شالی پدید آورده است.
وی علت ایجاد خندق‌ها را نفوذ آب به شکاف خاک دانست و گفت: خاک مناطق جنوبی کشور دارای شکاف و پایپ است و آب ناشی از بارندگی در داخل این شکاف ها و پایپ‌ها قرار گرفته و خندق‌ها را ایجاد کرده است.
الگوی بارش در شمال و جنوب کشور متفاوت است
رییس گروه هیدرولوژی وتوسعه منابع آب پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری در پاسخ به اینکه آیا تجارب به دست آمده در سیل فروردین‌ماه در شمال کشور نتوانست به کنترل سیل و کاهش خسارات ناشی از آن در این مناطق کمک کند؟ اعلام نمود: رفتار سیل و نوع بارش در جنوب کشور متفاوت است. در جنوب کشور بارش‌ها به صورت کوتاه مدت (حدود ۲۴ ساعت) و با شدت بالا بود؛ در حالیکه در شمال و غرب کشور این بارش‌ها بعضا تا چند روز ادامه داشت. حتی نوع خاک در شمال و جنوب کشور تفاوت‌های زیادی دارد و این متغیرها و الگوی‌های بارش متفاوت باعث شد تجارب به دست آمده از سیل‌های فروردین سال جاری نتواند راهگشای کامل کاهش خسارت در مناطق جنوبی کشور باشد.
به گفته وی برخی از این مناطق جنوبی کشور تاکنون چنین بارش‌هایی را تجربه نکرده بودند.
در کل کشور حدود ۱۰ درصد آبخیرداری انجام شده
وی در پاسخ به اینکه آیا در مناطق جنوبی کشور اقدامات آبخیزداری و آبخوان‌داری انجام شده است؟ اظهار کرد: براساس اعلام سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری، عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری در حدود ۱۰ درصد از حوضه‌ها انجام شده است. به طور کلی می‌توان گفت که این علم هنوز در کشور جوان است و شاید دولت باید اهتمام ویژه‌ای در این زمینه داشته باشد، زیرا اگر آبخیزداری و آبخوان‌داری به موقع و مناسب انجام می‌شد، روان‌آبها در سرشاخه ها با عملیات مکانیکی، بیولوژیکی و به ویژه بایومکانیکی مدیریت می‌شدند و همین امر می‌توانست در کاهش خسارات ناشی از سیل بسیارموثر باشد و باعث تغذیه آبخوان و تقویت آبهای زیر زمینی شود.
استفاده ازحوضچه‌های سنتی یادگار برای مهار سیل
این پژوهشگر منابع آب در پاسخ به اینکه در جنوب کشور از چه شیوه‌های برای مهار سیل استفاده می‌شود؟ گفت: مردم به صورت سنتی برای مهار سیل از دگارها یا دیگر روش‌های سنتی استفاده می‌کنند. این دگارها علاوه بر پخش سیلاب، کابردهای دیگری نیز دارند؛ به طوری که با ایجاد آنها به نوعی آب در محفظه‌های استخر مانندی ذخیره و بعد از فروکش کردن سیل، از آب باران برای مصارف کشاورزی استفاده می‌شود.
قرمز چشمه در ادامه صحبت‌هایش با اشاره به اینکه مارن (گونه‌ای خاک) به شدت قابل شست وشو بوده و حجم رسوب بالایی دارد، اظهار کرد: آبخیرداری دراین مناطق از اهمیت بالایی برخوردار است. البته این کار بایستی با مشارکت مردم صورت گیرد، زیرا بومیان منطقه تجربیات خوبی دارند که گاهی نیاز است این تجربیات به روز شوند. از طرفی دگارها نیز تجارب موفقی هستند که قرن‌هاست در این مناطق مورداستفاده قرار می‌گیرند و با روان آبهای شدید سازگاری دارند اما بایستی احیا شوند، زیرا بعضا در برخی مناطق این دگارها به علل مختلف تخریب شده‌اند.
وی اضافه کرد: در حقیقت باید گفت علاوه برآبخیرداری و افزایش بودجه آن، بایستی وام‌های کم بهره یا بدون بهره برای احیای دگارها به این مناطق تعلق گیرد و به مردم نیز آموزش‌های لازم داده شود. همچنین تجربیات خوبی توسط ادارات کل منابع طبیعی و آبخیزداری در هر دو استان به دست آمده است. نمونه‌های آنها نیز بندهای سیل‌گیر در برخی مناطق است که این سازه‌ها توانسته بودند نقش بسیار مناسبی در مدیریت سیلاب داشته باشند. به عنوان نمونه می‌توان به بند خاکی نزدیک دیرمان یا بند خاکی خارک اشاره کرد.
فرسایش ۱۰ میلیون مترمکعب خاک در بخشی از استان هرمزگان
قرمز چشمه در پایان تصریح کرد: برآورد اولیه که در حاشیه رودخانه سدیج استان هرمزگان در بازدید صحرایی صورت گرفت، مشخص شد که سیل حدود ۱۰ میلیون مترمکعب خاک را فرسایش داده است و اگر ارزش اقتصادی خاک در کشور ۱۴ هزار تومان در نظر گرفته شود، در یک منطقه کوچک فقط ۱۴۰ میلیارد تومان خاک از دست رفته است و این موضوع از دید مسئولان کشور غافل مانده؛ در حالی که آنها باید بدانند خاک ازدست رفته قابل ترمیم نیست.
انتهای پیام
