۲۵ سال پیش حمامِ صفوی خسرو آقا که شاهکار حمام‌های ایران و جهان بود، برای ساخت خیابان حکیم با خاک یکسان شد و امروز بافت تاریخی خمینی‌شهر در چنین مهلکه‌ای افتاده، آن‌هم با مصوبۀ میراث فرهنگی؛ چراکه بنا به گفتۀ سعید حاج هاشمی، مدیر منطقه ۲ شهرداری خمینی‌شهر: «خیابان مرکزی در طرح تفصیلی تائید شده و آزادسازی‌ها هم بر همین مبنا بوده است. اجرای این خیابان به امضای بالاترین مقام میراث فرهنگی رسیده و اگر مخالفتی داشته باشند باید ببینیم طرح جامع را چطور امضا کردند.»
منظور حاج هاشمی، خیابانی شرقی غربی، با نام فعلی خیابان مرکزی است که تلاش شهرداری خمینی‌شهر برای احداث آن از حدود ۲۰ سال پیش آغاز شده و تا امروز ادامه دارد.
سال ۱۳۸۶، به دلیل بارندگی‌ها، حفره‌ای در محل احداث این خیابان ایجاد شد و از وجود عصارخانۀ صفوی ورنوسفادران در زیر زمین خبر داد؛ تنها بنای باقیمانده از مجموعۀ بازار قدیم ورنوسفادران که با تلاش یگان حفاظت میراث فرهنگی از محو شدنِ شبانه مصون ماند و سپس به ناچار از سوی شهرداری مرمت و تبدیل به سفره‌خانه شد. حالا و با ادامۀ خیابان‌کشی بنا به گفته دوستداران میراث فرهنگی، حیات این عصارخانه که در بافت تاریخی خمینی‌شهر قرار دارد در معرض تهدید است.
علی قربانیان، فعال میراث فرهنگی خمینی‌شهر دراین‌باره به صلح خبر می‌گوید: خیابان مرکزی از وسط بافت تاریخی خمینی‌شهر رد می‌شود و جای شگفتی است که یکبار در دهه هفتاد و بار دیگر دهه ۹۰ در طرح جامع شهری با احداث این خیابان موافقت شده است.
وی ادامه می‌دهد: در مسیر این خیابان عصارخانه‌ای از دوره صفویه وجود دارد که بعد از کشف ناگهانی آن به مدد ایجاد یک حفره، به شیوه‌ای غلط توسط شهرداری مرمت و به طرز ناشیانه‌ای تغییر کاربری داده شد. تنها تغییری که یافت این بنای وابسته به بازار تاریخی خمینی‌شهر در مسیر شهرداری ایجاد کرد، این بود که با مشورت میراث فرهنگی تصمیم گرفتند عصار خانه در مرکز یک میدان قرار بگیرد و خیابان به راه خودش ادامه بدهد اما بدیهی است که چنین کاری باعث نقض حریم این بنای صفوی و آسیب رسیدن به ساختمان اصلی آن که در زیر زمین قرار دارد و نیز خسارت غیر قابل جبران به ماهیت بنا به خاطر جدا شدن از بافت تاریخی و مجموعه بازار خواهد شد.
قربانیان تصریح می‌کند: همۀ شهرهای ایران عصارخانه ندارند. عصارخانه فقط در شهرهایی موجود است که رشد اقتصادی داشته‌اند، ضمن اینکه وجود آن نیز وابسته به بازار و کاروانسراست. در حال حاضر قسمتی از این عصارخانه که کاروانسرا بوده و دارای اتاقک‌های اسکان و اصطبل و… است، توسط شهرداری پر از خاک شده و دری که از عصارخانه به بازار باز می‌شده نیز مسدود شده، ورودی آن به آشپزخانه تبدیل‌شده و به جای این در، در دیگری در خیابان ایجادشده است.
او خاطرنشان می‌کند: شهرداری خمینی‌شهر قبلاً چند طاق به قصد احیای بازار خمینی‌شهر در این محدوده ایجاد کرده بود اما اکنون آن طاق‌های تازه‌ساز را هم خراب کرده و این حامل پیام‌های بدی برای دوستداران میراث فرهنگی این شهر است.
این فعال میراث فرهنگی با تأکید بر اینکه تاریخ و فرهنگ اجتماعی خمینی‌شهر در معرض تهدید جدی قرارگرفته، با اظهار تأسف اعلام می‌کند: اکنون چند ماه است که شهرستان خمینی‌شهر با وسعت بسیارش، گنجینه‌ی ارزشمند میراث تاریخی و مسائل بسیار در حوزه میراث فرهنگی، تنها یک رئیس یگان حفاظت و یک مسئول حوزه صنایع‌دستی دارد و از داشتن مدیر در اداره میراث فرهنگی خود محروم است.
ناصر طاهری، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان اما با بیان اینکه سال ۱۳۹۴ میراث فرهنگی به احداث این خیابان اعتراض و شهرداری خمینی‌شهر نیز مصوبۀ ۲۰ سال پیش را ارائه کرده است، ماجرا را این‌گونه برای صلح خبر روایت می‌کند: مصوبه خیابانی که امروز صحبت آن به میان آمده مربوط به بیست سال پیش است و شهرداری هم در این مدت بیکار نبوده و طی این سال‌ها آزادسازی‌های لازم را انجام داده است؛ آزادسازی‌هایی که به‌هرحال بر اساس این مصوبه حق‌وحقوقی را برای مالکان و فروشندگان ایجاد کرده و نمی‌توان آن را نادیده گرفت.
او با اشاره به اینکه بضاعت میراث فرهنگی، شهرداری و کمیسیون ماده پنج در آن زمان همین مقدار بوده می‌گوید: اکنون گروهی نگران بافت تاریخی خمینی‌شهر هستند و ما نیز اذعان داریم که این خیابان از بافت تاریخی عبور می‌کند اما به‌هرحال دارای مصوبه است.
طاهری یادآور می‌شود: شهرداری در جریان احداث این خیابان عصارخانه مدفون شهر را کشف می‌کند، به درخواست میراث برای حفظ و نگهداری این اثر پاسخ مثبت می‌دهد و اکنون نیز این عصارخانه که با هزینه هنگفتی توسط شهرداری خمینی‌شهر مرمت و احیا شده در حال بهره‌برداری است اما به این دلیل که باید احداث خیابان را ادامه بدهد، طراحی به شکلی انجام‌شده که عصارخانه در وسط یک میدان قرارگرفته و از تخریب مصون بماند.
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان، با بیان اینکه باید بین بد و بدتر یکی انتخاب می‌شد، ادامه می‌دهد: به‌هرحال این تصمیم قبلاً گرفته‌شده و یا باید عصارخانه تخریب می‌شد و خیابان‌کشی ادامه پیدا می‌کرد و یا باید همین طرح فعلی که همراه با حفظ توأمان خیابان و عصارخانه است، پیاده شود که همین کار انجام‌شده.
او تصریح می‌کند که میراث فرهنگی با خیابان‌کشی در بافت تاریخی مخالف است و در صورت بروز شرایطی مشابه در زمان کنونی، حتماً باید مطالعات لازم انجام و مسیر قانون طی شود.
طاهری در خصوص نقض حریم عصارخانۀ صفوی نیز می‌گوید: نگرانی دوستداران میراث فرهنگی دراین‌باره قابل‌تقدیر است اما باید بدانند که خیابان مرکزی خمینی‌شهر آسفالت شده و به بهره‌برداری رسیده. شهرداری نیز قبلاً بنای عصارخانه را طی مرمت مقاوم‌سازی کرده است. اکنون باید با روش‌های مدیریتی برای مثال مانع عبور ماشین‌های سنگین از این محدوده شود و یا فاصله عبور ماشین‌ها را از میدان بیشتر کند تا خطری این عصارخانه را که در زیر زمین قرار دارد، تهدید نکند.
او در پاسخ به سؤال خبرنگار صلح خبر مبنی بر چرایی تعیین نکردن مدیر میراث فرهنگی برای خمینی‌شهر، با اشاره به اینکه این یک بحث مدیریتی است، اظهار می‌کند: سرپرست اداره میراث خمینی‌شهر اکنون برعهده آقای حبیبی است که هم‌زمان سرپرستی اداره میراث نجف‌آباد را هم برعهده دارد و این‌گونه نیست که خمینی‌شهر بدون مسئول باشد بلکه پاسخ استعلامات داده می‌شود و مکاتبات اداری نیز در جریان است.
علیرضا اشرفی، کارشناس ارشد مرمت و احیای آثار باستانی با توضیح مفهوم عرصه و حریم در میراث فرهنگی به صلح خبر می‌گوید: در بناهای تاریخی بحث عرصه و حریم مطرح می‌شود که برای حفظ آن مقررات و ضوابطی وجود دارد به‌طوری‌که هر اقدامی در این محدوده باید با مجوز میراث فرهنگی باشد.
او ادامه می‌دهد: عرصه محدوده‌ای است که خود بنای تاریخی در آن قرار دارد و حریم نیز شعاع اطراف آن را شکل می‌دهد که به سه نوع حریم حفاظتی، کاربردی و بصری تقسیم می‌شود. کارکرد حریم حفاظتی جلوگیری از فروریختن بنا، کارکرد حریم بصری ایجاد ارتباط دیداری بین بیننده و بناست و حریم کاربردی نیز باعث حفظ پیوستگی اثر تاریخی و محدودۀ پیرامون آن می‌شود.
اشرفی با بیان اینکه هر اثر تاریخی دارای حریم درجه‌یک و دو است، توضیح می‌دهد: ضوابط میراث فرهنگی در حریم درجه‌یک با حریم درجه‌دو متفاوت است، برای مثال در حریم درجه‌یک، ساخت بنایی با بیش از ۴ و نیم متر ارتفاع، مجاز نیست و این ارتفاع در حریم درجه‌دو تا هفت و نیم متر افزایش پیدا می‌کند.
این کارشناس ارشد مرمت و احیای آثار باستانی تصریح می‌کند: متأسفانه در استان اصفهان محوریت روی حفظ تک بناهاست و بنابراین می‌بینیم که کنار یک عصار خانه مجوز احداث خیابان و یا کنار یک اثر تاریخی دیگر مجوز احداث پارک داده می‌شود؛ درحالی‌که بنای تاریخی هویت خود را از محوطه پیرامونی می‌گیرد.
او یادآور می‌شود: در بافت تاریخی قبلاً مسجد و بازار و کاروانسرا و حمام و مکتب‌خانه و عصارخانه در امتداد هم قرار داشته و امروز اگر همۀ آن بافت را از بین ببریم و برای مثال یک عصارخانه را نگهداریم و دور آن را خیابان بکشیم هویت این بنا را از آن گرفته‌ایم و به آن آسیب‌زده‌ایم. کسی که ۳۰۰ سال بعد یک عصارخانه زیرزمینی را در میدانی وسط خیابان مرکزی خمینی‌شهر می‌بیند، نمی‌تواند پیوند آن را با بازار و کاروانسرایی که از بین رفته درک کند.
اشرفی خاطرنشان می‌کند: گردشگر داخلی و خارجی‌ای که به یزد سفر می‌کند، پول خرج می‌کند تا در بافت تاریخی آن قدم بزند اما ما با استان اصفهان چه کرده‌ایم؟ بافت را خراب کرده‌ایم و به حفظ تک بناها افتخار می‌کنیم؟
این کارشناس ارشد مرمت و احیای آثار باستانی که در جلسات ابتدایی احداث خیابان مرکزی خمینی‌شهر حضور داشته، با بیان اینکه کشف عصارخانه صفوی مدفون در خاک خمینی‌شهر نیز مرهون بارش باران بود می‌گوید، با طرح فعلی و در صورت عبور و مرور ماشین‌ها همین تک بنای باقیمانده نیز آسیب خواهد دید.
اشرفی می‌افزاید: عصارخانۀ صفوی ورنوسفادران یکی از بناهای شاخص خمینی‌شهر است که با مرمت غیراصولی و استفاده از سیمان و سنگ در کف آن، اکنون رطوبت پایه این بنا را گرفته و با همکاری احداث خیابان و عبور ماشین‌ها در آینده‌ای نزدیک از بین خواهد رفت.
به گزارش صلح خبر، در آرمان‌شهر دوستداران میراث فرهنگی، بشر به حدی از بلوغ رسیده که بتواند تاریخ و توسعه را توأمان گرامی بدارد اما با حجم زیاد و سرعت تخریب‌هایی که اکنون در حال رخ دادن است، بعید نیست که تا آن روز از میراث تاریخی، چیزی جز خاطره‌ای تلخ در سینه‌ها باقی نماند.
انتهای پیام
