به گزارش صلح خبر، از اوایل خرداد “سوسن چلچراغ” این عروس سربه زیر طبیعت زیبای داماش، دامن چاک چاکش را این سو و آن سو می‌کشاند و تماشاگران را به دیدن زیبایی‌های خود دعوت می‌کند. برخی بر این باورند که زیبایی این گل به چلچراغ می‌ماند و می‌گویند پرچم‌های سرخ “سوسن چلچراغ” دارای مواد فلوئورسانس است و از این رو در شب نورافشانی می‌کند.
اما این گل امروز روزگار خوشی ندارد و نفس‌های بقای آن به شماره افتاده است؛ چراکه به دلیل زینتی بودن و برداشت بی‌رویه، گونه این گل در حال انقراض است و تاکنون تلاش همه‌کسانی که خواسته‌اند آن را در مکان‌های دیگر پرورش دهند، بیهوده مانده‌است.
گل “سوسن چلچراغ” یکی از نادرترین گل‌های جهان است که سرزمین کهن ما را برای رویش انتخاب کرده است؛ از این رو این گونه نخستین گل ایرانی است که در فهرست آثار ملی طبیعی ایران قرار گرفته است. گل سوسن چلچراغ به دوران چهارم زمین‌شناسی تعلق دارد و از لحاظ ژنتیکی یکی از نوادر طبیعی جهان به شمار می رود، ضمن آنکه این گل “تکثیر گریز” است و علاقه‌ای به ازدیاد و تولید مثل ندارد و همین امر باعث شد تا هر روز بیش از پیش در معرض انقراض قرار گیرد.
این گیاه که نادرترین گونه سوسن به‌شمار می‌رود، در نواحی بسیار محدودی از استان‌های “اردبیل”، “مازندران” و “گیلان” می‌روید و گفته می‌شود در منطقه “لنکران” جمهوری آذربایجان دیده شده است. رویشگاه سوسن چلچراغ در روستای داماش به مساحت ۴ هکتار تحت حفاظت قرار گرفته است.
در تحقیقات اخیر محققان کشور رویشگاه جدیدی از این گونه نادر در روستای نوشای تنکابن استان مازندران شناسایی شده است.
شناسایی رویشگاه جدید سوسن چلچراغ
دکتر حامد یوسف‌زاده، استاد یار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس در گفت‌وگو با صلح خبر، “سوسن چلچراغ” را مروارید جنگل هیرکانی معرفی کرد و گفت: این گل اولین گونه گیاهی اثر طبیعی- ملی ایران است که از زمان شناسایی اولین رویشگاه آن در منطقه “عمارلو”ی استان گیلان، حدود نیم قرن می‌گذرد.
وی اضافه کرد: در گذشته تصور می‌شد که این رویشگاه شناسایی شده تنها رویشگاه باقی مانده از این گونه در شمال ایران باشد، اما خوشبختانه و در سالیان اخیر با آگاهی از اهمیت بوم‌شناختی این گونه و افزایش محققان حوزه علوم گیاهی، چندین رویشگاه جدید از این گونه در جنگل هیرکانی مورد شناسایی قرار گرفتند که از آن جمله می‌توان به منطقه داماش استان گیلان اشاره کرد.
یوسف‌زاده از شناسایی رویشگاه جدید سوسن چلچراغ خبر داد و یادآور شد: منطقه “دو هزار” تنکابن با درا بودن رودخانه پرآب، چشمه‌های انبوه و جنگل انبوه در دل صخره‌ها و مناطق کوهستانی پر شیب، مامن بسیاری از گونه‌های گیاهی دارویی به‌ویژه در ارتفاعات است که متاسفانه مطالعات چندانی در مورد تنوع گیاهی و وضعیت رویشگاهی آنها گزارش نشده است.
استادیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس خاطر نشان کرد: با پیگیری‌هایی که با همکاری دکتر ایوب گلیچ بلد محلی و کارشناس جنگل، از بیش از ۵ سال گذشته انجام دادیم، در حال تحقیق روی این گونه هستیم و در این مطالعات در ییلاق “نوشا” واقع در ۲۵ کیلومتری جنوب غربی شهرستان “تنکابن” یک رویشگاه جدید شناسایی کردیم.
به گفته وی، ییلاق نوشا، ارتفاعات دو هزار تنکابن، رویشگاه جدید مروارید هیرکانی (سوسن چلچراغ) است.
یوسف‌زاده، مساحات این رویشگاه شناسایی شده را کمتر از ۳ هزار متر ذکر کرد و افزود: در این رویشگاه سوسن چلچراغ به همراه گونه‌های دارویی دیگر از جمله “گل ماهور”، “سیر وحشی” و … شناسایی شد.
به گفته این محقق حوزه تنوع زیستی، وجود همزمان گونه‌های مختلف درختی از جنس “افرا” در بالای اشکوب این گونه به همراه دو گونه “بارانک” رشد یافته در دل صخره‌ها و یخچال طبیعی کنار رویشگاه، بر زیبایی این رویشگاه صد چندان افزوده است.
گونه نادر سوسن ایرانی که لگدمال می‌شوند
عضو هیات علمی گروه تنوع زیستی دانشگاه تربیت مدرس در عین حال تاکید کرد: متاسفانه به دلیل تراکم بسیار بالای دام در منطقه بسیاری از اندک پایه‌های باقیمانده از این گونه، “سرچر” یا “لگدمال” شده‌اند. بنابراین توصیه می‌شود که بلافاصله منطقه مذکور توسط اداره محیط زیست شهرستان تنکابن محصور شود تا از حذف این گونه در منطقه سریعا جلوگیری شود.
یوسف‌زاده خاطر نشان کرد: البته با توجه به قرارگیری روستای “نوشا” در دل جنگل‌های شمال، دارا بودن آبشارهای بلند و چشمه‌های فراوان و دارا بودن سوسن چلچراغ می‌تواند یک جاذبه بالا برای گردشگران طبیعت و بوم‌گردان فراهم کند.
این محقق حوزه بوم‌شناسی مولکولی- تنوع زیستی همچنین گفت: متاسفانه در برخی از رویشگاه‌ها چون منطقه کلاردشت شاهد بودیم که از پایه‌های این گونه دچار بیماری و پژمردگی شدند و پیش از موعد، خشک شده‌اند که به نظر می‌رسد به نوعی بیماری قارچی مبتلا شده‌اند که نیاز به مطالعات بیشتر داریم.
مشاهده پژمردگی پایه سوسن چلچراغ
پیاده‌روی ۶ ساعته برای رؤیت نادرترین گل دنیا
استادیار دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس، رویشگاه اصلی گل سوسن چلچراغ را عموما در بالای مرزهای درختان جنگلی شمال کشور یعنی در ارتفاعات بالاتر از ۲ تا ۲۱۰۰ متر دانست و یادآور شد: این گیاه از گونه‌های علفی است و تنها در اوایل خرداد تا اوایل تیر گل دارد و به دلیل اینکه این گونه زمان بسیار کوتاهی گل‌دهی دارد، بسیاری با این گل آشنایی ندارند، ضمن آنکه رویشگاه آن نیز در مناطق صعب‌العبور است.
پایه سوسن چلچراغ که اغلب مردم با آن آشنایی ندارند
یوسف‌زاده با اشاره به رویشگاه جدید شناسایی شده این گیاه، اظهار کرد: به منظور شناسایی رویشگاه جدید حدود ۶ ساعت پیاده‌روی کردیم و پس از عبور از جنگل انبوه در کنار رودخانه “دو هزار” به این رویشگاه رسیدیم.
مناطقی که پتانسیل پرورش مروارید جنگل هیرکانی را دارند
استادیار دانشگاه تربیت مدرس با بیان اینکه برخی از مناطق کشور پتانسیل پرورش این گیاه را دارند، توضیح داد: کنار جاده اسالم- خلخال در منطقه‌ای به وسعت حدود ۲ هزار متر منطقه مناسبی برای پرورش این گونه گل است و اگر سازمان محیط زیست این منطقه را محصور کند، می توان انتظار داشت که در ۳ تا ۴ سال‌آینده این ناحیه به رویشگاه سوسن چلچراغ تبدیل شود.
وی تاکید کرد: این منطقه بر خلاف رویشگاه داماش که در ارتفاع ۲ هزار متر قرار دارد، در کنار جاده است و می‌تواند تبدیل به منطقه اکوتوریسم شود.
انتهای پیام
