به گزارش صلح خبر، این در حالی بود که دیدگاه‌های استراتژیک مشاوران نظامی ایران در عراق نیز رویکرد و نتیجه خود را روشن کرد و هم زمان با حمله به سوی مواضع داعش در سوریه، عملیات مداوم علیه داعش در عراق نیز از سوی نیروهای مردمی حشد الشعبی و ارتش عراق اجرایی شد تا نیروهای عراق و سوریه بتوانند در یک زمان مشخص بر روی مرزهای بین‌المللی عراق با سوریه مستقر شوند.  

۳۸- به دلیل وحدت عمل مشترک نیروهای حشد الشعبی و ارتش عراق با ارتش سوریه و هم پیمانانش عملیت هم زمان در داخل خاک عراق علیه داعش صورت گرفت تا نقاط مرزی مشترک عراق با سوریه نیز از وجود تکفیری‌های داعشی پاکسازی شود. از همین رو عملیات بزرگی برای بازپس گیری موصل و سپس حرکت به سوی مرز آغاز و اجرایی شد. این عملیات، مکمل عملیات علیه داعش در خاک سوریه بود که کارشناسان نظامی ایران نقش بارزی در برنامه ریزی و طراحی آن ایفاء کردند.  

۳۹- ارتش آمریکا تحت عنوان ائتلاف بین‌المللی علیه داعش در عراق و سوریه، به سوی احزاب و سازمان‌های کردهای سوریه رفته و تلاش کرد تا آنها را وارد هم پیمانی نظامی و امنیتی با خود کند و در همین راستا موفق به سازماندهی وسیع این نیروها در شرق و شمال شرقی سوریه نمود. یکی از مهمترین اهداف امریکا از این استراتژی تسلط زودهنگام بر مرزهای مشترک سوریه بر عراق بود تا راه را بر نیروهای ارتش سوریه و هم پیمانانش ببندد. در اکتبر سال ۲۰۱۷ نیروهای دموکراتیک کرد سوریه با حمایت آمریکا موفق به بازپس گیری شهر رقه از دست نیروهای داعش می‌شوند و تلاش می‌کنند تا دامنه نفوذ خود را به دیرالزور و سپس مرز سوریه با عراق در البوکمال برسانند.

۴۰- ماه نوامبر سال ۲۰۱۷ یکی از سرنوشت سازترین سناریوهای جنگ در سوریه به شمار می‌رود. در این ماه ارتش سوریه و هم پیمانانش و تحت حمایت نیروی هوایی سوریه و روسیه پس از آزاد سازی شهر دیرالزور به سرعت به سوی البوکمال حرکت می‌کنند و موفق می‌شوند البوکمال را از دست نیروهای داعش آزاد و بر بخش مهمی از مرزهای شرقی مشترک سوریه با عراق مسلط شوند. این در حالی بود که در سایه سیاست گذاری مستشاران نظامی ایران، نیروهای حشد الشعبی و ارتش عراق هم زمان با استقرار نیروهای ارتش سوریه و هم پیمانانش بر روی مرزهای مشترک استقرار می‌یابند و عملا در همین ماه است که داعش به عنوان یک سازمان نظامی پرقدرت در داخل خاک عراق و سوریه فرو می ریزد. اقدام هماهنگ این دو نیرو در عراق و سوریه نقشه‌های آمریکا برای تسلط کامل بر مرز سوریه با عراق را نقش بر آب می‌کند.

۴۱- پس از آغاز بحران نظامی و بروز جنگ گسترده در سوریه، آمریکا بلافاصله با کمک هم پیمانانش در منطقه، مذاکرات ژنو را در سال ۲۰۱۲ پایه گذاری می‌کند تا هم زمان با تشدید فشارهای نظامی بر ارتش و دولت سوریه، مقدمات تغییرات سیاسی در سوریه در سایه جنگ را برنامه ریزی می کند. از سال ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۷ میلادی هشت کنفرانس و برنامه گفتگوهای سیاسی در ژنو تدارک دیده شد که تاکنون راه بجایی نبرده است و از سال ۲۰۱۲ تا کنون معادلات نیز به طور کلی بر هم خورده است و اکنون در سال ۲۰۱۸ دولت سوریه با کمک ایران، روسیه و هم پیمانان موفق شده است تا بر بخش اعظم خاک سوریه مسلط شده و داعش به عنوان بزرگترین مجموعه تروریستی مسلح در سوریه را تا حدود زیادی مضمحل کنند. با وجود تحولات تا سال ۲۰۱۸ دیگر بعید به نظر می‌رسد گفتگوهای ژنو مبنای ثابتی برای تحولات آینده سوریه شود و همین امر ناخشنودی شدید آمریکا و خروج این کشور از صحنه سوریه به عنوان ستاره مخرب اصلی را به دنبال داشته است.

۴۲- مذاکرات آستانه در ژانویه سال ۲۰۱۷ به ابتکار ایران، روسیه و ترکیه با هماهنگی دولت سوریه در آستانه پایتخت قزاقستان با دعوت از طرف‌های متخاصم که جزو مجموعه‌های تروریستی محسوب نمی‌شدند، آغاز گشت. این مذاکرات پیرو توافقات بین وزاری خارجه ایران، روسیه و ترکیه و قطعنامه ۲۳۳۶ شورای امنیت آغاز گشت و توانست به عنوان یک مجموعه فعال و تاثیر گذار جای خود را در کنار مذاکرات ژنو تثبیت کند. مذاکرات آستانه که در غیاب آمریکا و طرف‌های منطقه‌ای همچون پادشاهی سعودی برگزار گردید عملا باعث شد تا صف بندی سیاسی بین‌المللی و منطقه‌ای جدیدی ایجاد کند و با تحولات نظامی که پس از آغاز مذاکرات آستانه صورت گرفت عملا نشان داد قادر به اجرای مصوبات سیاسی در سرزمین سوریه با تکیه بر همراهی دولت این کشور می باشد. این روندی بود که به مذاق آمریکایی‌ها و هم پیمانان منطقه‌ایش خوش نمی‌آمد.

۴۳- ژانویه ۲۰۱۸ میدان نبردهای نظامی سوریه شاهد سیطره کامل ارتش سوریه بر غوطه شرقی دمشق بود که به مثابه استخوانی در گلوی دمشق به مدت پنج سال (از ماه می ۲۰۱۳) امنیت پایتخت سوریه را به خطر انداخته بود. از این نقطه بارها تلاش شد تا طرح هجوم سراسری مجموعه‌های مسلح ضد نظام علیه دمشق اجرایی شود اما هر بار با پیش دستی ارتش سوریه به همراه هم پیمانانش خنثی شد. این تحول نظامی مقدمه‌ای برای شکست مجموعه های مسلح نظام در نقاط مختلف سوریه شد. با بازپس گیری غوطه شرقی مانور سیاسی نظام سوریه در مذاکرات احتمالی قوی تر شد و طرف های حاضر در مذاکرات آستانه به خصوص ایران و روسیه نقش فعال تری برای رسیدن به یک الگوی مذاکرات سیاسی پیدا کردند.      

۴۴- در پی ناکامی مجموعه‌های مسلح تروریستی علیه نظام سوریه، آمریکا از سال ۲۰۱۵ تحت لوای سیاست حمایت از کردهای سوریه تلاش کرد تا یا حمایت از گروه های کرد مسلح سوریه، از این مجموعه‌های کردی در جهت حضور در سوریه استفاده کند. گروه های کرد این کشور که تحت عنوان نیروهای سوریه دموکراتیک گرد هم آمده بودند در شمال شرقی سوریه و در استان حسکه و بخش هایی از توابع حلب، از سوی آمریکا حمایت لجستیک شده و توانستند با کنترل و بازپس گیری برخی مناطق تحت نفوذ داعش در شرق سوریه، مجموعه‌ای تاثیر گذار در معادلات نظامی و امنیتی در شرق و شمال شرقی سوریه شوند. با آن که نیروهای سوریه دموکراتیک منادی جدایی طلبی از سوریه نبوده و خواستار نظامی دموکراتیک با حفظ مصالح کردهای سوریه بودند و حتی در دوره‌ای از جنگ‌ها در کنار ارتش سوریه علیه داعشی‌ها جنگیدند اما تکیه زیاد نیروهای سوریه دموکراتیک بر آمریکا این فضا را برای واشنگتن ایجاد کرده است تا سیاست‌های خود را در شرق و شمال شرق سوریه دیکته کند، موضعی که به شدت از سوی دولت مرکزی دمشق محکوم و نیروهای آمریکایی مستقر در این منطقه از خاک سوریه را به عنوان نیروهای اشغالگر قلمداد کرد و از نیروهای کرد سوریه درخواست نمود که صف خود را از سیاست‌های آمریکا در سوریه جدا کنند. آمریکا تلاش گسترده‌ای نمود تا با تکیه بر همین نیروها زمام امور در مرزهای مشترک عراق با سوریه را به شکل کامل به دست گیرد اما با پیشروی سریع ارتش سوریه و هم پیمانانش به سوی مرزها و استقرار در البوکمال این نقشه آمریکا نیز به جایی نرسید.

۴۵- به دنبال دستاوردهای نظامی نظام سوریه، برنامه جامع بازگشت آوارگان و پناهندگان سوری به کشورشان در دستور کار قرار گرفت.

طرح بازگشت آوارگان سوری که به کشورهای همسایه سوریه یعنی ترکیه، اردن و لبنان پناه برده اند همچون بقیه موضوعات مربوط به سوریه به عنوان اهرم فشار آمریکا و هم پیمانانش علیه نظام سوریه استفاده می‌شود. به رغم تلاش روسیه در سطح بین‌الملل و موافقت دولت سوریه اما این طرح همچنان به صورت معلق باقی مانده است که پشت این سناریو تلاش‌های آمریکا پنهان شده است که تلاش دارد تا آن چه را که در میدان‌های نظامی به دست نیاورده است با استفاده ار ورقه پناهندگان و آوارگان به دست آورد.

آمریکا عملا با بازگشت آوارگان تحت عنوان طرح فراگیر حل سیاسی در سوریه مخالفت کرده است و بازگشت آنها را منوط به یک طرح فراگیر می‌داند که منافع آمریکا نیز در آن دیده شده باشد. در حقیقت آمریکا و متحدانش در صدد هستند تا امتیازات لازم در آینده سیاسی سوریه را بگیرند و از این دیدگاه آنها تصور می‌کنند اگر نظام سوریه موفق به بازگرداندن آوارگان سوری به کشورشان شوند آنگاه آنها قادر نخواهند بود نیتهای خود را در آینده سیاسی سوریه ترجمه و عملیاتی کنند.  

۴۶ – دولت سوریه با کمک ایران و روسیه و دیگر هم پیمانان میدانی موفق شدد تا بر بخش اعظم سوریه تسلط یابد. از جمله مناطقی که باید به دایره دستاوردهای نظامی سوریه افزوده می‌شد استان و شهر ادلب بود. در راستای توافقات آستانه بین ایران، روسیه و ترکیه و با هماهنگی و موافقت دولت سوریه تصمیم گرفته می‌شود تا با مصالحه سیاسی استان ادلب به کنترل دولت سوریه بازگردد. به رغم همه ادعاهای بیراهه که در این باره صورت گرفت این دستاورد سیاسی محصول توافق چهار جانبه ایران، روسیه، ترکیه و دولت سوریه بوده است. براساس این طرح در یک دوره کوتاه مدت و شاید در یک دوره یکساله همه مجموعه های مسلح این منطقه باید سلاح را کنار گذارده و مناطق تحت اشغال را ترک کنند. ترکیه که در صورت بروز جنگ در ادلب می‌توانست مهمترین خسارت دیده آن باشد و مجبور بود حداقل یک میلیون پناهنده جدید را پذیرایی کند بر روی اجرای طرح مصالحه به جای عملیات نظامی بسیار اصرار دارد و تلاش می‌کند تا این پرونده براساس همان توافقات چهارجانبه صورت گرفته اجراء شود با آن که بسیاری نیز این اعتقاد را دارند که ترکیه ممکن است از موضوع ادلب به عنوان یک اهرم فشار برای رسیدن به خواسته‌های سیاسی اش در آینده سوریه استفاده کند.

در هر حال پرونده بازگشت استان ادلب به دامن دولت مرکزی سوریه، یک محک بزرگ برای تبیین نقش آینده ترکیه در تحولات سوریه است.

این در حالی است که تلاش شده است تا در پرونده ادلب دست آمریکا و هم پیمانانش کوتاه شود زیرا هرگونه دخالتی در این طرح از سوی آمریکا به منزله آتشی است که دود آن به چشمان چهار طرف حاضر در پرونده ادلب می‌رود.    

۴۷ – به رغم شکست برنامه‌های میدانی و نظامی آمریکا علیه نظام سوریه و ناکامی آن در تثبیت مجموعه های مسلح ضد نظام در سوریه اما همچنان تلاش دارد تا در پایان جنگ‌های داخلی سوریه از نقش جهانی خود برای تداوم سیاست‌هایش در سوریه بهره ببرد. هیچکس منکر این نیست که آمریکا از پتانسیل بین‌المللی و منطقه ای برای تخریب روند برنامه وصول به راه حل سیاسی در سوریه و کل منطقه خاورمیانه برخوردار است اما در عین حال برای اولین بار است که آمریکا به دلیل شکل گیری مثلث ایران، روسیه و ترکیه با کمک و همراهی دولت سوریه، نمی‌تواند نقشی مستقیم در طرح‌های مصالحه سیاسی در این کشور ایفاء کند. این امر هم می تواند نقطه قوتی برای آمریکا باشد و هم نقطه ضعفی بزرگ زیرا به این ترتیب آمریکا به راحتی می‌تواند برنامه‌های سیاسی مجموعه آستانه را تخریب کند و از یک سو به دلیل عدم حضور مستقیم در معادلات راه حل سیاسی نهایی، نمی‌تواند سکاندار تحولات سیاسی آتی سوریه باشد، این وضعیت آمریکا در باره تحولات سیاسی سوریه ناشی از سیاست آمریکا مبنی بر هرج و مرج هوشمندانه در خاورمیانه است که گام اول آن تخریب هرگونه همکاری‌های منطقه‌ای برای حل و فصل بحران‌های خاورمیانه و از جمله سوریه است.

۴۸- نقش بارز اسرائیل در جنگ سوریه و تلاش آن برای استقرار و ادامه حیات مجمو عه های مسلح ضد نظام در سوریه اکنون بر هیچ کس پوشیده نیست. در حالی که سوریه در طی هفت سال اخیر در آتش جنگهای داخلی می‌سوخت اسرائیل طلایی‌ترین دوران امنیت خود را در خاورمیانه سپری می‌کرد. به بیانی دیگر از جمله اهداف بزرگ امریکا در انداختن آتش هرج و مرج هوشمندانه در منطقه خاورمیانه تثبیت امنیت اسرائیل بوده است و طبیعی است هنگامی که سوریه و هم پیمانانش درگیر جنگی فرسایشی و بزرگ باشند برنده امنیتی این پروژه و سناریو اسرائیل است.

در همین راستا ما شاهد بودیم که در طی چهار سال اخیر مناطق اشغالی جولان سوریه، مرکز تاخت و تاز مجموعه‌های مسلح ضد نظام سوریه بودند و اسرائیل تحت عنوان کمکهای بشر دوستانه، مجروحان آنها را مداوا و آنها را تحت پوشش لجستیکی خود قرار می‌داد. اما این روند در سایه پیروزی‌های نظامی ارتش سوریه و هم پیمانانش نمی‌توانست ادامه یابد. با آن که ما شاهد بودیم که تاکنون ده ها بار اسرائیل با عناوین مختلف به سوریه و مواضع هم پیمانان ارتش سوریه از جمله حزب‌الله حمله کرده است اما این رژیم غاصب به خوبی می‌داند که این سیاستی قابل استمرار نیست و این احتمال قوی وجود دارد که تهاجم‌های احتمالی آینده منجر به درگیری مستقیم با ارتش سوریه و هم پیمانانش شود.

مجهز ساختن ارتش سوریه به سامانه‌های اس ۳۰۰ پس از سقوط هواپیمای روسی در منطقه لاذقیه، عملا نشان داد که تهاجم بیشتر اسرائیل واکنش دفاعی بیشتری را در داخل سوریه ایجاد می‌کند که موازنه‌ها را علیه اسرائیل دگرگون می‌کند.  

و بالاخره ما شاهد بودیم که چگونه ارتش سوریه موفق شد تا پرچم خود را در منطقه قنیطره به اهتزاز درآورد و همه مجموعه‌های تروریستی را در این مناطق سرکوب کند، این امر باعث گردید تا دست مستقیم ارتش اسرائیل در حمایت از مجموعه‌های مسلح تروریستی ضد نظام در سوریه قطع شود، با این حال به نظر می رسد اسرائیل هم چنان با چشمانی باز درصدد پیدا کردن حفره ای در امنیت داخلی سوریه است تا بتواند برنامه‌های مخرب خود را در این حفره‌ها جاسازی کند.

۴۹- آمریکا به عنوان مسبب اصلی بروز و تولد مجموعه‌های مسلح تروریستی در منطقه و سوریه، اکنون تلاش گسترده‌ای دارد تا بتواند یک یا دو ضلع توافقات سه جانبه آستانه را از هم جدا کند. به همین دلیل است که بارها شاهد بودیم که اخبار متناقض و جعلی اختلافات ایران و روسیه از یک سو و ایران و ترکیه را از سویی دیگر تبلیغ و ترویج می‌کنند. از یک سو می‌گویند که روسیه موافق و خواستار خروج ایران از سوریه است و از سوی دیگر می‌گویند که توافق بر سر ادلب که از سوی روسای جمهور ترکیه و روسیه اعلام شد نتیجه اختلاف نظر ترکیه با ایران بوده است. این تحلیل‌های غیر منطبق با توافق سه جانبه استانه، گویای آن است که آمریکا با تمام توان خواستار فروپاشی این توافق سه جانبه است.

از سویی دیگر با پیروزی‌های ارتش سوریه و هم پیماناش در شرق سوریه و جنوب این کشور و مناطق اشغالی جولان، به سرعت این زمزمه‌ها به گوش رسید که نیروهای حزب‌الله لبنان به زودی خاک این کشور را ترک خواهند کرد. این زمزمه‌ها در حالی به گوش می‌رسید که ماشین رسانه‌های کشورهای مخالف دولت سوریه، با شایعه پراکنی این گونه اعلام می‌کردند که خروج نیروهای حزب‌الله از سوریه ناشی از توافق مسکو با دمشق است. این جنگ رسانه‌ای نیز به سرعت با واکنش دبیرکل حزب‌الله لبنان روبرو و خنثی شد چه آن که سید حسن نصرالله اعلام کرد که نیروهای حزب‌الله لبنان در توافق کامل با رییس جمهور و دولت سوریه همچنان تا زمان نیاز و ضرورت در این کشور باقی خواهند ماند و هیچگونه بحث اضافی و حاشیه‌ای در این باره وجود ندارد.

۵۰- نظام سیاسی سوریه اکنون پرونده‌های بزرگی همچون بازگشت آوارگان، تدوین قانون اساسی جدید، بازسازی سوریه، برگزاری انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری و بازسازی ارتش پیش رویش قرار دارد. سه کشور تاثیر گذار تحولات سوریه یعنی ایران، روسیه و ترکیه در قالب توافقات آستانه تلاش دارند تا این پرونده‌های مهم به شکل طبیعی و آرام و بدون دخالت‌های مخرب آمریکا پیگیری و حل و فصل گردد. بدون تردید حفظ استقرار امنیتی سوریه که در سایه بازگشت کامل استان ادلب به دامن دولت مرکزی امکان پذیر می‌شود از یک سو  و از سوی دیگر بقای توافق سه جانبه آستانه می‌تواند دو ضامن مهم به ثمر رسیدن این پرونده‌های سنگین برای دولت سوریه به شمار می‌رود. این در حالی است که مجموعه‌های متلاشی شده داعش در شرق رود فرات باید به شکل کامل نیز پاکسازی شوند تا آمریکا نتواند از این مجموعه‌های متلاشی استخوانی جدید در گلوی سوریه درست کند. گمانه زنی‌های امنیتی و نظامی در شرق سوریه نشان می‌دهد که آمریکا همچنان امیدوار است تا باقیمانده نیروهای داعش بتوانند در هرگونه عبور و مرور طبیعی بین عراق و سوریه در مرزهای شرقی این کشور اخلال دایمی ایجاد کنند و این بخش حیاتی سوریه و عراق را از کارکرد اقتصادی و تبادل تجاری بیاندازند، این سیاست آمریکا در آستانه موضوع بازسازی سوریه می‌تواند معانی خطرناکی در پیش داشته باشد که بر حیات اقتصادی، امنیتی و نظامی چهار کشور ایران، عراق، سوریه و لبنان تاثیرات مخرب و ویران کننده‌ای در بر خواهد داشت.   

گزارش‌ها از خبرنگار صلح خبر: علی منتظری

انتهای پیام