روزنامه خراسان – نرگس عزیزی: وقتی حرف از خشونت علیه زنان به میان می‌آید، هر کسی ممکن است رفتار‌ها یا برخورد‌هایی را به خاطر بیاورد؛ از خشونت جسمی تا بددهنی، از توهین تا ایجاد محدودیت‌های شدید و …. واقعیت این است که درباره مصادیق خشونت علیه زنان، هنوز اتفاق نظر جامعی وجود نداشته و همین در برخی مواقع کار را دشوار کرده است.

اما هر چه هست خوشبختانه در بخش‌هایی اتفاق نظر بین فرهیختگان، قانون‌گذاران و البته عموم مردم در حال شکل‌گیری است. سال ۹۸ از نظر مبازره با خشونت علیه زنان تا به این‌جا سالی خاص بوده است؛ چرا که بالاخره بعد از چندین سال انتظار، کار روی لایحه صیانت، کرامت و تأمین امنیت بانوان در برابر خشونت از سوی قوه قضاییه نهایی و این لایحه اواخر شهریور امسال برای دولت ارسال شد.

هر چند برای اجرایی شدن این لایحه هنوز باید صبور بود، اما به هر صورت تدوین این لایحه به عنوان قدم اول، مهم و قابل تامل است. دوشنبه این هفته یعنی امروز به نام روز جهانی مبارزه با خشونت علیه زنان نام گذاری شده است. به این مناسبت به سراغ این لایحه رفته و بخش انواع جرایم علیه زنان را به صورتی مختصر مرور کرده‌ایم. در کنار آن به برخی انواع خشونت که بسیار مغفول است اشاره‌ای داشته‌ایم. در نهایت هم چهار توصیه به زنان داریم تا به کمک آن بتوانند میزان رفتار‌های خشن درباره خود را کاهش دهند.

لایحه‌ای که لازم است هر زنی آن را بخواند

لایحه «صیانت، کرامت و تأمین امنیت بانوان در برابر خشونت» شهریور امسال یک قدم به تصویب و اجرایی شدن نزدیک‌تر شد، اما چرا باید این موضوع را اتفاقی خوب در نظر بگیریم؟

شهریور امسال، بالاخره لایحه «صیانت، کرامت و تأمین امنیت بانوان در برابر خشونت» از قوه قضاییه به دولت فرستاده شد. لایحه‌ای که اکنون می‌توانیم آن را جزو نهایی‌ترین ایده‌ها در زمینه حمایت از زنان در برابر خشونت در نظر بگیریم. هر چند این لایحه تا تبدیل به قانون شود، مسیر نسبتا طولانی در پیش دارد و ممکن است تا به مرحله اجرا برسد، لازم باشد دست کم تا سال ۹۹ صبر کنیم، اما هرچه هست این لایحه نکات مثبتی دارد که خوب است همه به آن نگاهی بیندازیم.

مصادیق خشونت علیه زنان در این لایحه

این لایحه از فصول مختلفی تشکیل شده است، از مسائل اجرایی آن تا تعریف جرایم در این زمینه و البته رسیدگی به این موارد. در این بخش، نگاهی به فصل چهارم این لایحه انداخته‌ایم تا بتوانیم دیدی بهتر از مصادیق خشونت علیه زنان داشته باشیم.

در این لایحه، جرایم علیه زنان در چهار بخش دیده شده است؛ جرایم علیه تمامیت جسمانی، جرایم علیه حیثیت معنوی و روانی، جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی و جرایم علیه حقوق و تکالیف خانواده. در هر کدام از این چهار دسته، نکات مثبتی وجود دارد که اطلاع از آن‌ها می‌تواند به زنان کمک کند تا آگاهی بیشتری از حقوق خود داشته باشند.

خشونتی آشنا برای همه

زمانی که بحث خشونت مطرح می‌شود، اولین چیزی که به خاطر بسیاری می‌آید، خشونت جسمی است. در این لایحه نیز خشونت جسمی علیه زنان تا حد زیادی تحت پوشش قرار داده شده است.

نکته جالب این‌که در نگاه تدوین‌کنندگان این لایحه، نه فقط نقص و از کار افتادگی دایمی یا موقت عضو یا سایر انواع آسیب‌های جسمانی بلکه حتی آسیب به زیبایی زنان، چه به صورت موقت و چه دایمی، قابل شکایت و پیگیری است.

در نظر داشته باشیم آسیب به زیبایی افراد، بیشتر اوقات عوارضی جدی بر سلامت روان آن‌ها دارد و این‌که تدوین‌کنندگان این لایحه به این موضوع توجه داشته‌اند، وجه مثبت دیگری از ماجراست.

آزار به کمک زبان

اما همان‌طور که بسیاری از ما می‌دانیم، خشونت تنها آسیب جسمی نیست. خشونت کلامی و خشونت روانی، دسته دیگری از انواع خشونت است که این روز‌ها روان‌شناسان توجه زیادی به آن دارند. خوشبختانه در این لایحه، این موضوع در مبحث جرایم علیه حیثیت معنوی و روانی تا حد خوبی دیده شده است.

نکته قابل توجه در این بخش این است که استفاده از روش‌های جدید ارتباطی مانند بستر اینترنت به منظور مزاحمت برای بانوان و ابراز خشونت کلامی به آن‌ها نیز دیده شده است. در این خصوص ارسال پیام‌های مستهجن برای زنان یا پیام‌های نامتعارف هم قابلیت پیگیری حقوقی توسط زنان را دارد.

از سویی تهدید زنان به قتل یا ضرر جسمی، عرضی یا مالی، تهدید به افشای سر و پخش بدون اجازه تصاویر زنان یا عکس‌ها و فیلم‌های خانوادگی و خصوصی، همه از جمله مواردی است که به عنوان جرم دیده شده است. البته هم اکنون نیز زنان امکان شکایت از افراد بابت پخش بدون اجازه عکس و فیلم را دارند.

نکته مثبت دیگر در این لایحه، اشاره به رفتار همسر در این بخش است. در تبصره ماده ۳۶ این بخش آمده است: «هرکس همسر خود را به طور مکرر تحقیر کند به یکی از مجازات‌های درجه هفت محکوم می‌گردد».

هر چند آوردن قید «به طور مکرر» در این بند می‌تواند بحث‌هایی را به دنبال داشته باشد، اما توجه به این نکته مهم که مردان حق هر برخوردی را با همسران خود ندارند، نکته مثبتی است که لازم است هم مردان و هم حتی خود زنان به آن توجه داشته باشند.

رفتار‌هایی آزاردهنده در اماکن عمومی

در مبحث سوم جرایم، این لایحه به موضوع جرایم علیه عفت و اخلاق عمومی پرداخته است. تمرکز اصلی این بخش بر رابطه جنسی اجباری با زن، پیشنهاد رابطه یا درخواست رابطه است.

نکته مثبت این‌که اگر پیشنهاد یا درخواست رابطه در محیط کار به زن داده شود، حق زن برای پیگیری ماجرا دیده شده است، اما شاید یکی از فراگیرترین موارد در این بخش، ماده ۵۰ این مبحث باشد. آن‌جا که تدوین‌کنندگان لایحه آورده‌اند: «هرگاه در اماکن عمومی مردی عمداً بدن خود را به بدن زنی بزند یا به هر نحو باوی تماس ایجاد کند به شلاق درجه هشت محکوم می‌گردد.»

خشونت علیه زنان در خانه و محل کار

هر چند پیگیری خشونت جسمی و خشونت روانی از سوی اعضای خانواده، طبق موادی که پیش از این اشاره شده در این لایحه دیده شده است، اما جدای از آن، در مبحث چهارم این لایحه به موضوع جرایم علیه حقوق و تکالیف خانواده پرداخته شده است.

طبق مواد این مبحث «ازدواج و طلاق اجباری» زنان ممنوع است و کسی که مرتکب این موضوع شود (پدر، مادر یا هر فرد دیگری) به حبس یا جریمه نقدی محکوم خواهد شد. نکته دیگری که در این بخش آمده مربوط به زنان شاغل است.

این‌که در محیط‌های کاری، کارفرما حق تعیین تکلیف برای ازدواج یا بارداری زنان شاغل را ندارد و نمی‌تواند به واسطه مواردی، چون بچه‌دار شدن، زن را از حقوق قانونی خود در محیط کار محروم کند. البته واقعیت این است که بحث حمایت از زنان شاغل، موضوعی است که هنوز جای کار بسیاری دارد و اختصاص چند ماده به آن کفایت نمی‌کند.

کلام پایانی آن‌که هرچند انتقاد‌هایی به این لایحه وارد است، اما غالب متخصصان معتقدند تصویب و اجرایی شدن این لایحه می‌تواند قدم مثبت قابل توجهی برای تحقق حقوق زنان باشد و از بخشی از رفتار‌های خشن علیه زنان به خوبی پیشگیری کند.

خشونت‌های پنهان علیه زنان

هنوز هم در خصوص برخی از انواع خشونت‌ها علیه زنان، کمتر صحبت شده و زنان حمایت کمتری برای دفاع از حقوق خود در این زمینه دارند.

این روز‌ها متخصصان، خشونت علیه زنان را به صورت عمومی در چهار دسته تقسیم بندی می‌کنند؛ خشونت جسمانی، خشونت روانی و کلامی، خشونت جنسی و خشونت مالی. در لایحه‌ای که توسط قوه قضاییه تهیه شده است، خوشبختانه دو دسته اول خشونت، دیده شده و تا حدی به مصادیق آن اشاره شده است.

هر چند در بخش خشونت روانی، هنوز موضوع جای کار دارد. درباره خشونت جنسی نیز به صورت خاص، این لایحه خشونت جنسی علیه زنان توسط افراد غریبه را تا حدی تحت پوشش قرار داده، اما در خصوص خشونت جنسی توسط اعضای خانواده سکوت کرده و البته دسته آخر، یعنی خشونت مالی، بخشی است که به میزان زیادی در این لایحه مغفول مانده است.

منظور از خشونت مالی چیست؟

ساده‌ترین تعریف خشونت مالی را می‌توان این طور در نظر گرفت: این‌که فردی به واسطه توان مالی و جایگاهی که دارد، امکان دسترسی زن به منابع مالی را محدود کند و از پول به عنوان ابزاری برای اعمال فشار بر او کمک بگیرد. البته این منابع مالی، گاهی منابع مشترک خانواده است و گاهی پول و دارایی خود زن.

چند مثال زیر می‌تواند منظور از خشونت مالی را روشن‌تر کند: پدری که به دختر نوجوان یا جوانش اجازه خرج کردن بدون دخالت مستقیم خودش را ولو به میزان اندکی نمی‌دهد، همسری که ارث رسیده به زنش را تصاحب کرده و اجازه نمی‌دهد او برای آن تصمیم بگیرد.

زن شاغلی که ناچار است هر ماه تمام درآمد خود را به حساب همسرش واریز و طی ماه تنها با اجازه و تایید همسر خرج کند، زنی که برای درمان بیماری نیاز به پول دارد، اما همسر یا پدرش با وجود توان مالی در این زمینه تعلل می‌کند و …. استفاده از ابزار توان مالی برای تحت فشار گذاشتن زنان، یکی از روش‌های قدیمی برای اعمال نظر و وادار کردن زنان برای همراهی است.

شاید اگر زنان آگاهی بیشتری از حقوق خود در این زمینه داشتند و البته قانون نیز حمایت صریح‌تری از زنان در این خصوص می‌کرد، زنان کمتری قربانی این سبک خشونت می‌شدند.

به خشونت نه بگویید!

به عنوان یک خانم می‌توانید با توجه به این ۴ نکته، خشونت علیه خودتان را به کمترین میزان ممکن برسانید
خشونت علیه زنان، به هر شکلی که باشد و با هر توجیهی که همراه شود، محکوم است، اما واقعیت این است که محکوم کردن این رفتار‌های ناپسند در بسیاری از مواقع نمی‌تواند مانع تکرار آن شود. به راستی اگر قرار به توقف این رفتار‌ها از سوی زنان باشد، آن‌ها باید به چه نکاتی توجه داشته باشند؟

درباره حقوق خود اطلاعات کسب کنید

تا چند دهه قبل این‌که پدری برای ازدواج دخترش تصمیم بگیرد و حتی به عنوان ازدواج ناشی از خون‌بس او را به خانواده دیگری بدهد، امری شایع بود. اما حالا آرام آرام این موضوع در حال جا افتادن است که ازدواج یا طلاق اجباری، ممنوع است و خود دختر باید برای زندگی‌اش تصمیم بگیرد. اگر شما به عنوان یک زن تا به حال روی موضوع حقوق خود دقیق نشده‌اید، پیشنهاد اولیه ما مطالعه این پرونده و در کنار آن لایحه پیشنهادی قوه قضاییه در این زمینه است.

روی مهارت‌های ارتباطی خود کار کنید

این مشکل بسیاری از زنان است که با وجود آگاهی از حقوق خود، توان ایستادگی در برابر خشونت را ندارند. در این بین بسیاری جرئت مخالفت هم ندارند و می‌ترسند در صورت مخالفت، آسیب بیشتری ببینند یا این که در عین حال که قربانی ماجرا هستند، باز هم محکوم شوند. هر چند برای حل مشکلاتی، چون محکوم شدن قربانی یا پیشگیری از برخورد‌های نادرست دیگران، نیاز به فرهنگ سازی گسترده داریم، اما یادتان باشد در بسیاری از مواقع، آشنایی با مهارت بیان جرئت‌مندانه می‌تواند به شما کمک کند تا از حقوق خود به شکل کارآمدتری دفاع کنید.

خود را توانمند سازید

بسیاری از زنان قربانی خشونت، ناچار از ماندن در روابط آسیب‌زای خود هستند. این واقعیت تلخی است که پیدا کردن راه چاره برای آن نیز چندان آسان نیست. زنی که ناچار به تحمل شوهر بددهن و غیر قابل اصلاح خود است، چون امکان جدا شدن ندارد، زنی که بدرفتاری کارفرما را تحمل می‌کند، چون نیاز به آن شغل دارد و ….

در شرایطی از این دست، کسب مهارت برای درآمدزایی، گسترش دایره روابط اجتماعی، تقویت مهارت‌های اجتماعی و … می‌تواند به زنان کمک کند تا گزینه‌های جدیدی برای خود تعریف و امکان بیرون آمدن از روابط پرآسیب را در زمانی کوتاه‌تر فراهم کنند.

سکوت نکنید

شکایت از دیگران بابت رفتار‌های آزاردهنده، یکی دیگر از موضوعاتی است که به صورت معمول با اکراه زیادی از سوی زنان صورت می‌گیرد. آن‌ها می‌ترسند نتوانند شکایت خود را اثبات کنند، متحمل بدرفتاری مضاعف شوند و تنها هزینه زیادی روی دست‌شان بماند و شکایت، آورده‌ای برایشان نداشته باشد.

اگر شما هم چنین دغدغه‌هایی دارید، شاید بهتر باشد از موارد کم‌هزینه‌تر آغاز کنید. به عنوان مثال اگر در فضای شبکه‌های اجتماعی به شما توهین شده، موضوع را در همان شبکه اجتماعی گزارش دهید. اگر در فضایی مانند مترو یا اتوبوس هدف بدرفتاری قرار گرفته‌اید، به مسئول بخش مراجعه کنید و رفتار فرد خاطی را گزارش دهید

اگر در محیط کار قربانی بدرفتاری یکی از همکاران شده‌اید، برای مدیر خود نامه بنویسید و وضعیت را شرح دهید. اگر در خانه قربانی خشونت همسر خود هستید با شماره اورژانس اجتماعی (۱۲۳) تماس بگیرید و از آن‌ها کمک بخواهید. این رفتار‌ها هیچ‌کدام به منزله شکایت حقوقی نیست، اما تمرین خوبی برای دفاع از حقوق شماست و به شما کمک می‌کند تا در زمان لازم بتوانید اقدام قانونی موردنیاز را به عنوان یک گزینه در نظر داشته باشید.