هامون نیمه جان برای که مرثیه بخواند، برای خودش یا برای نی‌زار. هامون نشینان این مرثیه را بهتر از هر کسی می‌دانند، آنها که تمامی زندگی‌شان با نیمه جان شدن هامون دگرگون شد. پیش از اینکه هامون ذره ذره خشک شود نی‌زارهایش را از دست داد. نی‌زارهایی که نه تنها شکم دام‌هایشان را سیر می‌کرد بلکه منبع درآمدی برای آنان بود. نی‌ها حصیر می‌شد و پولش به جیب هامون نشینان می‌رفت تا اینکه طمع صید و فروش ماهی چاق و چله‌ نی‌ها را به باد داد. حالا اما جمعی از مردم با همکاری سازمان حفاظت از محیط زیست استان و سازمان‌های مردم‌نهاد حامی محیط زیست، اقدام به کاشت نی در تالاب می‌کنند و دلیل این کار را احیای تالاب بین‌المللی هامون بیان کرد‌ه‌اند اما اسماعیل کهرم می‌گوید کاشت نی در این تالاب هدف اقتصادی را دنبال می‌کند. 

گرمای نی در خانه سیستانی‌ها

تالاب را با آب، خاک، نی‌زا و ماهی‌هایش می‌شناسند. جایی که زیستگاه‌هایی طبیعی بسیاری از آبزیان و پرندگان است. نی‌زارها انواع گوناگونی دارند و ایران نیز در مناطق مختلفی از جمله مناطق معتدل، گرم و خشک و کوهستانی نی زارهای متفاوتی را در خود جای داده است. از جمله می‌توان به نی خیزران، نی هفت بند، نی قلم، گل نی و نی‌های بلند بومی در اصطلاح محلی به آن (کرله له) می‌گویند، اشاره کرد.که قطر و طول آن با نی خیزران برابری می‌کند.

نی زارهای متعدد بخش مهمی از ثروت ملی محسوب می‌شود که جز در موارد معدود از این گونه گیاهی آنچنان که باید و شاید بهره گرفته نمی‌شود. شکارچیان وروستائیان از این نی‌ها برای ساختن کلبه‌های شکاری، یا دیدبان‌های مردابی، وسیله‌ای برای کشیدن آب از چاه، ابزاری برای تمیز دادن جو از ساقه برنج، دام شکاری پرندگان، حصارهای مختلف نظیر پرچین برای باغ و خانه، دروازه‌های خانه‌های روستایی، ساختن سبدهای مختلف و راویز سقف ساختمان استفاده می‌کنند و از خشک شده آن برای سوخت بخاری‌های هیزمی بهره می‌گیرند. مردمان سیستان یکی از همان‌هایی بودند که از این نی‌ها بهره می‌بردند اما سال‌هاست که این مردمان نی‌زاری در تالاب بین المللی هامون ندیده‌اند. حالا اما آنها دست به دست هم داده‌اند که در این تالاب نیمه جان نی‌ بکارند تا شاید به جان بخشیدن به هامون کمکی کرده باشد.

افتادن ماهی آمور به جان هامون

شاید برای شما هم جذاب باشد که بدانید چگونه هامون نی‌زارهایش را از دست داد؟ اسماعیل کهرم، مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با «ابتکار» می‌گوید یک ماهی مسبب نابودی این نی‌زارها شد. نوعی ماهی آب شیرین گیاهخوار از خانواده کپورها که بومی شرق آسیا از شمال ویتنام تا رود آمور در مرز چین و سیبری بود.

او می‌گوید: در تالاب هامون ما نی‌زارهای بسیار وسیع و متراکم داشتیم که روستانشین‌های اطراف این تالاب از آن استفاده می‌کردند و از آن حصیر می‌بافند. این نی‌ها به نوعی در اقتصاد این مردمان نیز تاثیر گذار بود. سال‌ها پیش کامیون‌هایی دیده بودم که نی‌ها را جمع می‌کردند و آن را به استان‌های مختلف می‌بردند.

مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید: نزدیک 20 سال پیش یک ماهی به نام آمور توسط شیلات به این تالاب ریخته شد و نتیجه آن از بین رفتن نی‌زار بود. او درباره علت ریختن این نوع ماهی به تالاب هامون می‌گوید: تالاب هامون دو نوع ماهی داشت یکی کپور خالدار و دیگری کپور نقره‌ای که بیش از یک تا 2 کیلو وزن داشتند ولی ماهی آمور نزدیک به 18 کیلو وزن داشت و برای اینکه بتوانند از صید این ماهی سود ببرند و از گوشت آن استفاده کنند بچه‌های ماهی جدید را به تالاب ریختند. آنها رشد کردند ولی نی‌زار را از بین بردند و تمامی نی‌زارها را خوردند. خیلی تلاش کردند که با فنس کشی کنترل کنند ولی این نی‌زارها از بین رفتند. کهرم درباره ویژگی‌های این ماهی می‌گوید: به دلیل اینکه این ماهی دستگاه هاضمه‌ کوتاه دارد حجم زیادی از نی‌ها را می‌خوردند و هضم نشده دفع می‌شد و به صورت لجن کف تالاب باقی می‌ماند.

به گفته این فعال محیط زیست، ریختن ماهی آمور به تالاب هامون نه تنها نی‌زارها را از بین برد بلکه سبب شد که کفورهای خالدار و نقره‌ای نتوانند در آب‌های هامون رشد کنند و آنها هم از بین رفتند.

تاثیر کاشت نی بر اکوسیستم هامون

او در پاسخ به این سوال که آیاکاشت نی تاثیری در اکوسیستم این تالاب دارد یا خیر، می‌گوید: ریشه‌های این نی‌ها علاوه بر اینکه سبب حفظ خاک می‌شود رطوبت را در خاک نگه می‌دارد. ریشه و ساقه نی سبب می‌شود که آب در خاک فرو نرود.

حالا پس از 20 سال این تالاب نیمه جان تلاش می‌کند که زنده بماند و مردم سیستان برایش می‌جنگند و سعی دارند با کاشت نی‌ در آب‌های آن به احیای آن کمکی کنند. با این حال اسماعیل کهرم معتقد است که هدف اصلی از کاشت دوباره نی‌‌ها بهره برداری صنعتی بوده یا ایجاد منبع غذایی برای گاو‌ها است.

۴۷۲۳۵