مجله همشهری دانستنیها – محمد حسین جهان پناه و خشایار مریدپور: می گویند که هر تکنولوژی مهم جدیدی همیشه در شروع داستان خود با یک رشد انفجاری بزرگ شروع می شود؛ انفجار بزرگی که موجب می شود در کوتاه مدت همه فکر کنند این همان راه حل افسانه ای همه چیز است که دنبالش بودند. این درست پیش از آن است که رفته رفته بفهمیم دقیقا مزایا، معایب و محدودیت های تکنولوژی جدید کجاست. حباب این روزهای بیت کوین که هر روز رکورد قیمت تازه ای را به نام خودش ثبت می کند، کم و بیش گویایی همین فاز انفجاری است. ارزهای سایبری و تکنولوژیک بلاک چینی که پشت سر آنهاست، در حال امتحان کردن شانس خود در فاز «پاسخی برای همه مشکلات» هستند. در حقیقت همین حالا هم شعار خیلی از فعالان اقتصادی حوزه سایبری به «پول های سایبری برای همه چیز» بدل شده است؛ بازار پر سودی که تا همین حالا به ارزش بیش از چهار میلیارد دلار رسیده است و رشد صعودی آن همچنان ادامه دارد.

 

تا همین چهار یا پنج سال پیش بیت کوین و به طور کلی پول های سایبری از نظر خیلی ها جاه طلبی احمقانه بودند. کمتر کسی بود که باور کند واحد پولی من در آوردی که نه کسی صاحبش است و نه هوای ارزشش را دارد، واقعا روزی بتواند بلند بلند به ریش ارزهای کلاسیک دنیای ما بخندد. بیت کوین و دیگر پول های دیجیتالی این روزها در حال تاب خوردن وسط ارزش های نجومی هستند که ارزهای واقعی و جا افتاده دنیا هیچ وقت جرأت فکر کردن به آن را نداشتند. قیمت های نجومی که احتمالا سوالات زیادی را برای تان ایجاد می کنند؛ این که اصلا بیت کوین ارزشش را از کجا می آورد؟ چرا مهم است و آیا اصلا سرمایه گذاری در این بلبشوی قیمت های رنگ و وارنگ و روی این ارز و ارزهای مشابه سایبری کاری عقلانی است؟

این که حباب بیت کوین کی خواهد ترکید و چه عوارضی خواهد داشت، در جای خود قابل بحث است. اما تا همین قرد قبول کنید که پول های سایبری واقعا آمده اند تا بمانند و بیت کوین تنها شروع ماجراست. اگر تا پایان با ما همراه باشید، در ادامه گزارش ضمن بررسی معایب و مشکلات پول های سایبری با تکنولوژی مولد پشت آن بیشتر آشنا می شویم و تلاش می کنیم تا به سوالات مهمی مثل این که آیا می شود روی پول های دیجیتالی سرمایه گذاری کرد و این که حباب فعلی این پول ها چرا به وجود آمده است، پاسخ دهیم.

فناوری که منجر به تعریف بیت کوین شد، ظاهرا برای حل مشکلات بنیادین اقتصاد ساخته شده بود، اما آیا ممکن است درمان تبدیل به درد شود؟

تب طلای قرن 21

مدیر بزرگ ترین بانک سرمایه گذاری ایالات متحده آمریکا، شهریور ماه امسال در سالنی لوکس در یکی از هتل های نیویورک یکی از مهم ترین رویدادهای اقتصادی چند سال اخیر را مورد حمله ای همه جانبه قرار داد. به گفته «جیمی دیمون»، مدیرعامل بانک «Chase JP Morgan»، بیت کوین یک نوع شیادی است که تنها به درد معامله مواد مخدر و طرح های شک شبه پولدار شدن می خورد. آقای دیمون همچنین گفته بود که واقعا از این که مردم قادر به دیدن ماهیت واقعی بیت کوین نیستند، شوکه شده است.

 

البته این اظهار نظر با مخالفت بسیاری از شهروندان قانون مدار و مسئول مواجه شد و جالب آن که در آبان ماه این ارز رمزنگاری شده توانست برای اولین بار در تاریخ خود از مرز هشت هزار دلار عبور و سطح قیمت جدیدی را تجربه کند. اما نظرتان راجع به مشهورترین ارز رمزنگاری شده جهان هر چه باشد، قسمت آخر حرف های جیمی دیمون به نکته ای اشاره می کند که معمولا کسی به آن اشاره نمی کند؛ این که هیچ کس واقعا نمی داند بیت کوین دقیقا چیست یا قرار است در نهایت به چه چیزی تبدیل شود.

همین ناآگاهی درباره فناوری «Blockchain» هم وجود دارد که سنگ بنای بیت کوین است و برخی ها آن را هم سنگ اینترنت و یکی از پایه های آزادی بشر می دانند. به نظر مین رسد در بین مردم عادی هر کسی برداشت خود را از بیت کوین دارد، اما بین توسعه دهندگان نرم افزار و استخراج کنندگان بیت کوین که این سیستم را سرپا نگه داشته اند، یک جنگ داخلی در جریان است.

این نبرد بین ایدئولوژی های مختلفی است که درباره این ارز رمزنگاری شده وجود دارد و تا روشن شدن نتیجه آن زمان زیادی باقی مانده است. در همین حال بانک هایی که بیت کوین برای دور زدن آنها اختراع شده است، در حال رسیدن به این نتیجه هستند که فناوری زیرساخت ارزهای رمزنگاری شده می تواند برای آنها هم مفید باشد.

با توجه به وابستگی زندگی همه ما به سیستم اقتصادی، نتیجه این بازی می تواند برای همه ما عواقبی به دنبال داشته باشد. آیا بیت کوین می تواند ایده پول را از نو تعریف کند؟ آیا فناوری Blockchain می تواند تراکنش های اقتصادی را منصفانه تر کند و این که چه مشکلاتی ممکن است به وجود بیایند؟

بیت کوین، در میان ویرانه های بحران جهانی اقتصادی سال 2008 متولد شد. مخترع یا مخترعان مرموز بیت کوین که تنها با نام «ساتوشی ناکاموتو» شناخته می شود، نتوانست نقش بانک های بزرگ را در ایجاد آن بحران عظیم نادیده بگیرد و به این نتیجه رسید که باید کاری بکند. آنها تصمیم به خلق یک ارز دیجیتال کاملا نظیر به نظیر (peer to peer) گرفتند، راهی که با آن مردم بتوانند بدون نیاز به دخالت بانک ها یا هرگونه کنترل مرکزی سکه های دیجیتالی را ذخیره و مبادله کنند. پولی که ما به صورت روزمره خرج می کنیم، ارزش دارد، چون دولت ها ارزش آن را تضمین می کنند. اگر این تضمین نباشد، اسکناسی که در جیب شماست چیزی جز یک کاغذ یا نقاشی های قشنگ نیست و عملا هیچ می شود. این ارزش هم کاملا بر مبنای اطمینان مردم به نهاد حامی پول بنا شده است. اما همان طور که بحران سال 2008 نشان داد، ممکن است همین نهادهای مورد اطمینان ما باعث ایجاد مشکل شوند.

چالش اطمینان

ناکاموتو مشکل این گونه ارزها را که به «fiat» هم شهرت دارند، در سال 2009 همزمان با آغاز به کار بیت کوین در یک پست آنلاین کوتاه این طور بیان کرده است: «مشکل اصلی سیستم ارزی متعارف نیاز به اطمینان کامل مردم برای کارکرد آن است. باید به بانک های مرکزی اطمینان کنیم که ارزش پول را حفظ می کنند، اما تاریخ این ارزها سرشار از موارد نقض این اطمینان است.»

 

برای مثال به فرایند «تسهیل کمی» (QE) توجه کنید که در آن بانک های مرکزی با تولید نقدینگی و اختصاص آن به بانک ها برای وام سعی در تحریک اقتصاد می کنند. به گفته «نولان بایرل»، مدیر تحقیقات سایت اخبار ارزهای رمزنگاری شده Coindesk، برای بیشتر کردن شکاف بین فقیر و غنی، روشی بدتر از این وجود ندارد که مقداری پول بی صاحب را وارد سیستمی کنید که تنها متولین قادر به دسترسی و بهره برداری از آن هستند.

در واقع بیت کوین برای پیشگیری از بروز همین مداخلات در ارزش پول اختراع شده است. روش ناکاموتو هم ایجاد این اطمینان نه از طریق ایمان قلبی بلکه با استفاده از یک نرم افزار جدید به نام Blockchain بود. این نرم افزار یک دفتر کل عمومی است که تمامی تراکنش های بیت کوین را ثبت می کند و بین تمامی کاربران این ارز رمزنگاری شده به اشتراک گذاشته می شود. پاک کردن یا ایجاد تغییر در معاملات ثبت شده در این دفتر کل به لطف فناوری های پیشرفته رمزنگاری، عملا غیرممکن است و عمومی بودن این اطلاعات به این معنی است که هر کس هر جا که بخواهد می تواند به آن دسترسی داشته باشد.

نتیجه، یک ارز مطمئن است که اعتبار خود را مدیون هیچ بانک مرکزی یا دولتی نیست. از سال 2009 تاکنون بیت کوین رشد کرده، نابود شده و دوباره رشد خود را از سر گرفته است. در آغاز کاربرد این ارز در دیپ وب و برای معاملات غیرقانونی اسلحه و مواد مخدر باعث ایجاد یک تصویر منفی درباره آن شد اما افزایش قابل توجه ارزش این ارز و البته کاربردهای احتمالی آن برای شهروندان معمولی و قانون مدار باعث تغییر این تصویر در سال های گذشته شده است. همچنین بیت کوین الهام بخش ایجاد تعداد بی شماری از ارزهای رمزنگاری شده در این سال ها شده است که هر یک به نحوی از فناوری Blockchain استفاده می کنند.

بیت کوین دقیقا چیست؟

در واقع به گفته «گریک هایلمن» از محققان ارزهای دیجیتال در دانشگاه کمبریج امروزه بیش از هزار ارز رمزنگاری شده وجود دارد اما با این حال هنوز هم مشخص نیست که بیت کوین دقیقا چیست؟ از نظر بسیاری این ارز بیشتر به طلا شبیه است تا پول، دارایی که خرید اجناس معمولی با آن می تواند سخت باشد، اما دارای ارزش ذاتی است. درست مانند طلا، استخراج بیت کوین نیازمند صرف هزینه و زمان است و کمیاب بودن آن تضمین شده است؛ چرا که سیستم به شکلی طراحی شده که تنها 21 میلیون سکه می تواند وجود داشته باشد.

 

اما یک چیز روشن است، بیت کوین هنوز پولی نیست که بیشتر ما توانایی خرج کردن آن را داشته باشیم. درست است که می توانید از بیت کوین برای خرید پیتزا، ماشین یا حتی بلیت سفرهای هوایی از فروشگاه های آنلاین بخصوص استفاده کنید اما کافی است با بیت کوین به سوپری محل یا رستوران ها بروید تا به جای غذا و خدمات با نگاه خیره فروشنده روبرو شوید. به گفته هایلمن واقعیت این است که بیت کوین تا زمانی که مردم حقوق شان را با آن دریافت نکنند، هرگز تبدیل به یک پول واقعی نخواهد شد و این به آن معنی است که دولت ها باید اول آن را به رسمیت بشناسند.

بنابراین در حال حاضر اگر هم قرار باشد بیت کوین بین عموم مردم رایج شود، در نهایت می تواند با امثال «Visa» و «PayPal» به عنوان یک سیستم پرداخت الکترونیکی رقابت کند که در آن به جای ارزهای رایج از بیت کوین استفاده شود. این یکی از طرز فکرهای رایج در بین جامعه کاربران و توسعه دهندگان بیت کوین است. به همین منظور آنها قصد دارند زیرساخت های نرم افزاری را به شکلی تغییر دهند که امکان تراکنش های بیشتر را فراهم کنند. البته دیگر اعضا نظر دیگری دارند و اصرار دارند چنین تغییراتی منجر به سخت شدن ورود به جامعه کاربران بیت کوین، انحصاری شدن قدرت در دستان چند گروه قدرتمند استخراج بیت کوین و در نتیجه خیانت به آرمان هایی می شود که این ارز دیجیتال برای تحقق آنها خلق شده است.

در مرداد ماه امسال این اختلاف نظر تبدیل به یک جنگ داخلی تمام عیار و منجر به جدایی در میان جامعه کاربران بیت کوین شد. نتیجه این جدایی هم ایجاد یک نوع جدید ارز به نام «Bitcoin Cash» بود که از تراکنش های همزمان بیشتری پشتیبانی می کند. البته هنوز برای رسیدن به این نتیجه زود است و باید دید بیت کوین بیشتر از یک پدیده زودگذر خواهد بود یا نه.

جنگ قدرت

سناریوی دیگری وجود دارد که ممکن است زندگی تمامی ما را متحول کند و این تحول مثبت نخواهد بود. با ادامه جنگ داخلی بین حامیان بیت کوین، بانک هایی که این پول دیجیتال برای مبارزه با آنها خلق شده بود، در حال پیدا کردن دست و پای خود هستند. خرداد ماه امسال «کمیسیون تجارت آنلاین کالای آمریکا» به یک پلتفرم معاملات بیت کوین به نام «Ledger X» مجوز فعالیت به عنوان موسسه تهاتری برای قراردادهای مشتقات – که در آن ارزش با توجه به ارزش خدمات محصولات اقتصادی تعیین می شود – را صادر کرد. اعتبار فعالیت یک موسسه دارای مجوز باید باعث جذب دیگر سرمایه گذارانی شود که بیت کوین های شان را خرج نمی کنند. در اثر این خرج نکردن، آنها از چرخه فعالیت اقتصادی خارج و باعث کاهش نوسانات قیمت می شوند. حالت ممکن دیگر ایجاد حباب قیمتی است که همین الان هم آمادگی ترکیدن را دارد.

 

اما آنچه واقعا باعث نگرانی برخی از کارشناسان شده، احتمال این است که بیت کوین بدون سروصدا تبدیل به بخشی از شبکه پیچیده ای که بخش های مختلف سیستم اقتصادی را به هم متصل می کند، بشود. به گفته یکی از کارشناسان مالی، یکی از مشکلاتی که در وال استریت وجود دارد این موضوع است که نوآوران هر چیزی را که از ماهیتش سر در نمی آورند به عنوان مشتقات به سرمایه گذاران می فروشند. در ماه های منتهی به بحران مالی 2008، خریداران اوراق و بسته های مالی نوظهوری را با اشتیاق خرید و فروش می کردند که ارزش سرمایه پشت سر آنها به شکل خطرناکی در حال سقوط بود.

بلاک چین

به همین شکل تعیین ارزش خدمات مالی که بر اساس بیت کوین تعریف می شود تا وقتی که ارز رمزنگاری شده پشت آنها که نوسانات شدید قیمت هم دارد، مخفی باشد، بسیار دشوار است. یکی از دلایلی که باعث شد سقوط بازار وام های مسکن ایالات متحده آمریکا این قدر مخرب باشد، این موضوع بود که بخش های مختلف سیستم اقتصاد بهت هم متصل هستند و وام ها و بدهی های بانکی به شکل های مختلف و پیچیده جمع و با هم یکی شده بودند. «مت لین»، خبرنگار اقتصادی معتقد است این که بانک ها دقیقا چطور و با چه سازوکاری با فناوری Blockchain کنار می آیند، از اهمیت بالای برخوردار است. به همین دلیل هم ممکن است با ترکیدن یک حباب دیگر، حباب های متصل و مرتبط مهم در پس لرزه های ناشی از چنین اتفاقی بترکند.

 
اما مزایا و توانایی های بالقوه ارزهای رمزنگاری شده بسیار فراتر از اینهاست. خیلی ها معتقدند فناوری Blockchain باعث از دست رفتن انحصار در سیستم اقتصادی خواهد شد. نخستین تلاش برای نشان دادن توانایی های چند جانبه Blockchain را باید ارز «Ethereum» دانست که به کاربران اجازه می دهد تقریبا هر چیزی مبادله کنند. اکنون دیگر از این فناوری برای تجارت انرژی الکتریکی خورشیدی، کنترل پروانه تولید محصولات خوراکی و ایجاد یک سیستم جدید اخذ رأی هم استفاده شده است.

فناوری Blockchain می تواند زندگی همه ما را بهتر کند و باعث کاهش قیمت ها شود. اگر بتوانیم از این سیستم برای ایجاد قراردادهای الزام آور استفاده کنیم، شاید دیگر نیازی به وکیل و هزینه های قضایی و درگیر کردن ماموران دولتی نباشد. در واقع نخستین فروش بین المللی ملک با استفاده از Blockchain و ارز Ethereum شهریور امسال به انجام رسید. به علاوه دسترسی تمامی کاربران اینترنت به خدمات پیچیده حقوقی یا مالی و اعتباری می تواند به شکوفایی اقتصاد در مناطق کمتر توسعه یافته جهان کمک کند.

 

شفافیت

برخی معتقدند این فناوری با ایجاد شفافیت بیشتر در تراکنش های اقتصادی می تواند از بروز یک بحران اقتصادی دیگر جلوگیری کند یا دست کم وقوع آن را قابل پیش بینی کند. اگر با هر تراکنش مالی که انجام می شود، سند آن هم در یک دفتر کل ثبت شود، می توان به صورتی پیوسته وضعیت سلامت اقتصادی را پایش کرد و تاثیر سیاست های مالی را به صورت آنی ارزیابی کرد. به این شکل میزان خطر ورشکستگی بانک های بزرگ هم به صورت واضح تری قابل مشاهده خواهد بود. البته ممکن است بسیاری از این ایده ها خیالبافی باشند اما تفکر اصلی این است که دفتر کل تراکنش های مالی باید عمومی باشد یا دست کم به وسیله دولت ها قابل مشاهده باشد اما بسیاری از بانک ها همین الان هم از سیستم های مشابهی استفاده می کنند که البته به صورت عمومی قابل مشاهده نیستند.

در اصل قرار است سوابق تراکنش های ارزهای رمزنگاری شده برای همه در دسترس باشند اما بانک های بزرگ در حال ایجاد سیستم های بسته ای هستند (در واقع همان دیتابیس های مرکزی بزرگ) که همان کارهای همیشگی را انجام می دهند. بانکدارها با استفاده از سیستم Blockchain به نفع خود در حال دور کردن آن از هدف های اولیه اش هستند. برای مثال «بلایت مسترز» که از سازندگان محصولات اقتصادی بود که در بحران سال 2008 موثر بودند، اکنون یکی از فعالان گسترش فناوری Blockchain است.

این مدیر سابق بانک JP Morgan Chase، اکنون یک استارتاپ به نام «Digital Asset Holdings» تشکیل داده که نرم افزاری بر مبنای Blockchain را توسعه می دهد. این سیستم می تواند به بانک ها کمک کند به فرایند خرید و فروش وام ها، اوراق قرضه و بسته های مالی سرعت بدهند و از این طریق تا سالی 20 میلیارد دلار سود کسب کنند.

با این حساب جای تعجبی ندارد که دیگر موسسات مالی هم در حال تلاش برای پیدا کردن راهی برای سودآوری از این فناوری هستند. البته درست مانند بیت کوین، اینجا هم سوال های بسیاری وجود دارد. بازسازی سیستم مالی بر مبنای فناوری Blockchain می تواند منجر به عرضه و فروش محصولات اقتصادی شود که از طرف هیچ منبع معتبری تایید نشده اند و کنترل و سیاست گذاری مالی را به شدت دشوار خواهند کرد. همچنین خطرات بزرگ تری هم وجود دارند. برای مثال با حرکت شتابان دولت ها، بانک ها و دیگر موسسات برای استفاده از فناوری Blockchain، ممکن است بیت کوین و زیرساخت فنی آن تبدیل به متضاد آنچه باید می شدند، بشوند. به جای فناوری که به صورت جمعی به وسیله کاربرانش اداره می شود ممکن است با نسخه هایی اختصاصی از Blockchain مواجه شویم که باعث کنترل هر چه بیشتر مردم به وسیله دولت ها شوند. به گفته «آدام گرین فیلد»، نویسنده کتاب «فناوری های انقلابی» برخلاف رویاپردازی های مخالفان سیستم حاکم بر جهان فناوری Blockchain می تواند برخی از آرزوهای دور و دراز صاحبان قدرت و ثروت را برآورده کند.

گرین فیلد هشدار می دهد: «ما همین الان هم دیده ایم که از این فناوری می توان برای هر کاری از فروش خانه تا دادن رأی استفاده کرد اما در صورتی که کنترل این دفتر کل ها در اختیار دولت ها یا موسسات خصوصی باشد، آنها را تبدیل به حاکمان مطلق خواهد کرد. برای دسترسی به اطلاعات مالی یا برای اتصال پرونده پزشکی به شماره شناسایی Blockchain ای که با آن خانه خریده ایم چقدر حاضر به هزینه خواهیم بود؟ پیش بینی دقیق آینده از الان ممکن نیست، اما مسلم است دیگر نمی توان ارزهای رمزنگاری شده و تاثیر آنها بر زندگی مان را نادیده گرفت.»

بیت کوین ها چطور استخراج می شوند؟

یکی از نقاط اشتراک بیت کوین با فلزات گران بها این موضوع است که استخراج آنها نیازمند صرف انرژی است. معدنچیانی که اقدام به استخراج یک بیت کوین جدید می کنند، این کار را با محاسبات پیچیده ای انجام می دهند که نیازمند مقادیر زیادی انرژی است. بیت کوین ها نشان های دیجیتالی هستند؛ کدهای رمزنگاری شده ای که بین صاحبان آن رد و بدل می شوند. با هر تغییر مالکیت بیت کوین، سند این تراکنش در یک دفتر کل عمومی که Blockchain نامیده می شود، ثبت می شود اما قبل از آن که بتوان بلوک جدیدی به زنجیره اضافه کرد، محتوای بلوک قبلی – که شامل فهرست طویلی از اعداد است که تراکنش آخرین بلوک و تمام تراکنش های قبلی را در خود دارد – برای حل محاسبات بسیار پیچیده رمزنگاری به کار می رود.

 

این یک صنعت رقابتی است از اولین معدنچی که موفق به حل معادلات و افزودن آخرین بلوک به زنجیره شود با بیت کوین های جدید قدردانی می شود. در اصل هر کسی که یک کامپیوتر داشته باشد می تواند اقدام به استخراج بیت کوین کند. با وجود ده ها هزار کاربر، سیستمی واقعا غیرمتمرکز ایجاد می شد اما طولی نکشید که تنها کسانی قادر به استخراج سکه بودند که بتوانند با گروه های بزرگی رقابت کنند که از سخت افزار قدرتمند و تجاری استفاده می کردند.

امروزه استخراج بیت کوین تنها در انحصار شرکت های بزرگ است که سوله های بزرگ مملو از کامپیوتر دارند و شبانه روز مشغول فعالیت هستند. بیشتر استخراج بیت کوین در چین انجام می شود که قیمت انرژی الکتریکی پایین تر است. حتی برخی نگران این موضوع هستند که این تمرکز استخراج باعث ایجاد قدرت بیشتر برای چین در معادلات ژئوپلتیکی شود. این اواخر شایعاتی مبنی بر تصمیم دولت چین بر ملی کردن استخراج بیت کوین منتشر شده است. در این صورت اگر چین تصمیم به قطع شبکه اش بگیرد، کل سیستم متوقف خواهد شد.

ارزش بیت کوین چگونه ممکن است بیشتر شود؟

 

تقاضا

با توجه به ارزش رو به افزایشش، بیت کوین به مرور توانست به عنوان واحد پولی با ارزش برای داد و ستد استفاده شود.

امید به آینده

مثل طلا، باور به این که ارزش بیت کوین در آینده بیشتر می شود، به مرور موجب افزایش ارزش آن شده است.

هزینه های پایین

سرعت نقل و انتقال بالا، هزینه های اضافی پایین و عدم وابستگی به کشور یا سازمانی خاص از مهم ترین مزایای بیت کوین است.

عرضه

کلا 21 میلیون بیت کوین داریم و این یعنی حجم قابل داد و ستد بیت کوین محدود است که طبیعتا موجب افزایش تقاضا می شود.

اعتماد

هعر چه تعداد بیشتری از مردم با این پول و پول های مشابه داد و ستد کنند میزان اعتماد عمومی به آن نیز بیشتر می شود.

گسترش مصرف

افزایش به کارگیری بیت کوین در حوزه های مختلف خود به خود ارزش آن را اضافه می کند.