روزنامه شهروند: همین هفته پیش «اسکندر مومنی»، دبیرکل ستاد مبارزه با مواد آمار تازه اعتیاد در جمعیت دانش‌آموزی را ۲.۱‌درصد و ماده مصرفی شایع در بین این قشر از جامعه ایران را «گل» دانست. این عدد با توجه به جمعیت دانش‌آموزان متوسطه دوم در ایران و در ‌سال تحصیلی ۹۶ یعنی یک‌میلیون و ٩٤٤‌هزار و ٢٥٠ نفر، از اعتیاد دست‌کم۴۰‌هزار و ۸۲۹ دانش‌آموز ایرانی حکایت دارد؛ این درحالی است که بعضی از کارشناسان اجتماعی و مسئولان مرتبط با این موضوع، آمار اعتیاد دانش‌آموزی را چندین برابر این عدد می‌دانند.

مانند همین اختلاف‌نظر درباره آمار اعتیاد دانش‌آموزی، دلایل گرایش دانش‌آموزان و راه‌های مقابله هم محل اختلاف است، هرچند درباره امکان بحران‌سازبودن این اعتیاد حالا دیگر مسئولان و کارشناسان هم‌عقیده‌اند. این‌که چه عواملی سبب شد تا آمار نیم‌درصدی اعتیاد دانش‌آموزی در‌ سال ۸۰ به ١/٢درصد در‌ سال ۹۸ برسد؟

با «گل» بیشتر آشنا شوید

«گل»، یکی از خطرناک‌ترین مخدرهای شناخته‌شده این روزهاست. ماده‌ای که به محض مصرف، ضربان قلب را بالا می‌برد، احساس بی‌قراری ایجاد می‌کند و فرد را وارد چرخه توهم می‌کند. «گل» همان ماری‌جوانای تغییریافته است که از قسمت‌های مختلف گیاه شاهدانه هندی به دست می‌آید. نوع طبی آن به نام «گل» که وارد بازار شده، حداقل ٢٤‌درصد ماده مخدر تتراهیدروکانابینول و مواد شیمیایی دیگری دارد که اثرات اعتیادآوری برای مصرف‌کننده دارد.

درحالی ‌که ماری‌جوانای معمولی (غیرطبی) که از برگ گیاه شاهدانه به دست می‌آید، کمتر از ٨‌درصد ماده مخدر تتراهیدروکانابینول دارد، بنابراین اثرات سوء‌مصرف نوع طبی آن بیشتر از نوع غیرطبی است. این گیاه پس از خشک‌شدن، شبیه نعناع می‌شود. گل یکی از مواد دسته کانابیس‌ها است که اسم‌های دیگر آن حشیش، بنگ، گرس، سیگاری و… بوده که البته قوی‌ترین آن «سینسمیلا» است. گل اغلب تدخین می‌شود، یعنی آن را با کاغذی می‌پیچند و به صورت سیگار درمی‌آورند، در اصطلاح به آن «سیگاری» می‌گویند. ماری‌جوانا جزو دسته مواد توهم‌زا دسته‌بندی می‌شود و در این حالت، احساسات فرد به‌طور غیرطبیعی تغییر پیدا می‌کند.

بعضی دانش‌آموزان مصرف گل را افتخار می‌دانند

مصرف موادمخدر و در رأس آنها گل در بعضی مدارس به جایی رسیده که تعدادی از دانش‌آموزان ابایی از بیان مصرف آن ندارند و گاهی حتی سابقه و تجربه مصرف را با نوعی افتخار تعریف می‌کنند؛ این فصل ‌مشترک سخنان تعدادی از معلمان مدارس در گفت‌و‌گو با «شهروند» است. معلمی در یکی از شهرهای غربی کشور درباره میزان مصرف موادمخدر در مدرسه محل تدریسش به «شهروند» می‌گوید: «امسال من یک کلاس پنج نفره داشتم که سه نفر تمام موادمخدر ممکنه رو تست کرده بودند.

یک نفر در همین ‌سال تحصیلی زندان رفت و همچنان زندان است و دانش‌آموز دیگری هم سابقه زندان داشت که البته می‌گفت دیگر هر نوع موادی را کنار گذاشته است. دانش‌آموز سوم، تجربه مصرف هر نوع موادمخدری را دارد.» او درباره دیگر کلاس‌های محل تدریسش در این مدرسه هم می‌گوید: «یک کلاس ٩ نفره هم داشتم. یک نفر معتاد بود، سه نفر تجربه مصرف داشتند و جالب این‌که پدر یکی از این دانش‌آموزان هم فروشنده مواد بود، اما خودش حتی تجربه هم نکرده بود.

بقیه را اطلاع ندارم. یک کلاس ٣٠ نفره هم بود که بالای ١٠ نفرشان هر روز به اصطلاح خودشان سیگاری می‌کشیدند و گهگاهی هم مصرف تریاک داشتند. یک دانش‌آموز دیگر هم فروشنده مواد بود. کلا در مدرسه ما خیلی اوضاع خراب و اینها مواردی بود که من از زبان خود دانش‌آموزان شنیده بودم که به قطعیت، آمار بیشتر از این است. البته بقیه مدارس شرایط بهتری دارند.»

مدرسه محل تدریس این معلم، هنرستان است که در این شهر دانش‌آموزانی با معدل پایین در آن مشغول به تحصیل‌اند. «حسین» هم معلمی در دبیرستان متوسطه اول در منطقه ١١ تهران است و آن‌طور که می‌گوید میزان مصرف مواد دانش‌آموزان این مدرسه بیش از آمار رسمی اعلام شده است. او با این توضیح که تعداد زیادی از دانش‌آموزان این مدرسه شرایط اقتصادی مناسبی ندارند و حتی تعدادی از آنها به دست‌فروشی مشغول‌اند، می‌گوید: «اینجا متوسطه اول است، ولی با همین وجود تعداد زیادی تجربه مصرف ماری‌جوانا دارند.

مصارف دیگر را ندیدم داشته باشند، ولی سیگار و سیگاری زیاد مصرف می‌کنند.» او درباره آمار تقریبی تعداد دانش‌آموزان این مدرسه با سابقه استفاده از مواد هم می‌گوید: «فرض کن از ٣٠٠ دانش‌آموز، مثلا ١٥ تا ٢٠ نفر مصرف می‌کنند. درباره مصرف سیگار هم یک‌بار سرکلاس از دانش‌آموزان پرسیدم؛ از ٣٠نفر، بیشتر از ٢٠ نفر سابقه یکبار مصرف را داشتند.»

چرا «گل»؛ دانش‌آموزان چه می‌گویند؟

دبیرکل ستاد مبارزه با موادمخدر هفته پیش و در نشست خبری خود با اصحاب رسانه در آستانه روز جهانی مبارزه با موادمخدر، درباره دلیل گرایش دانش‌آموزان به ماده مخدر گل گفته بود: «متاسفانه قاچاقچیان بسته‌های جدید و رنگین را با تبلیغات گسترده تبلیغ می‌کنند و طبیعی است که هدف آنها نوجوانان هستند و قاچاقچیان با تأکید بر بی‌ضرربودن این کار را شروع می‌کنند.» گفته‌های تعدادی از دانش‌آموزان اما نشان می‌دهد که موضوع فراتر از جذابیت بسته‌های رنگین است.

«ایمان» دانش‌آموز پایه یازدهم در یکی از مدارس صادقیه تهران است که می‌گوید هفته‌ای چندبار و به صورت تفریحی با دوستانش گل می‌کشد. او در این‌باره می‌گوید: «اول این‌که همه ‌جا گل می‌کشن و فقط ایران نیست. ما در ترکیه و حتی کانادا و آمریکا فامیل داریم و اونجا هم توی مهمونی‌ها گل می‌کشند. فقط ما نیستیم که. بعد هم گل اینجور نیست که اعتیاد داشته باشه و جذابه خب. تفریحه برای ما.» آن‌طور که این نوجوان ۱۷ساله می‌گوید، یکی دیگر از دلایل گرایش دانش‌آموزان به گل، به الگوهای آنها برمی‌گردد: «ببین خیلی از رپرها گل می‌کشن دیگه. اصلا تکست‌شون رو روی چتی می‌نویسن و اصلا موزیک‌شون جوریه که اگه تجربه علف نداشته باشی، نمی‌دونه درباره چه حرف می‌زنه.»

مشابه این سخنان را دانش‌آموزان دیگری هم مطرح می‌کنند هرچند که بعضی از دلایل آنها هم متفاوت است. «محسن» دانش‌آموز دیگری در منطقه ۱۲ تهران است که می‌گوید برای تمرکز به سمت گل رفته است. او که کلاس دهم است، در این‌باره می‌گوید: «من بیش‌فعالم. از بچگی بودم. به همین خاطر اصلا نمی‌تونم تمرکز کنم. اولین‌بار که گل کشیدم، انگار رها شده بودم، همه چی آروم بود و روی هر موضوعی می‌تونستم فکر کنم. بعضیا فاز رو خراب می‌کنن و می‌افتن رو دور خنده اما برای همه که این‌طور نیست.

نمی‌خوام توجیه کنم ولی جریان خود من اینه.» توضیحات دانش‌آموزان به همین‌جا ختم نمی‌شود و تعدادی دیگر هم از مضرات این ماده سخن می‌گویند و توجیهی برای مصرف خود ندارند. «علی» دانش‌آموز یکی از مدارس غیرانتفاعی تهران است و در این‌باره می‌گوید: «آقا در این‌که بده شکی نیست، اینو می‌دونم اما باز سراغش می‌رم. یه وقتایی حس خوبی می‌ده. خودم فکر می‌کنم به دلیلی که ما می‌ریم سراغش، راحتی کاره. خیلی راحت می‌شه خرید و خیلی راحت هم می‌شه کشید. کسی هم نمی‌فهمه.» می‌خندد و می‌گوید: «البته جدی‌جدی می‌خوام دیگه نکشم. فقط نمی‌دونم برای اون فاز آهنگ‌گوش‌کردنش چه کار کنم.»

آمار مصرف واقعی چقدر است؟

آمار رسمی می‌گوید، ١/٢‌درصد دانش‌آموزان متوسطه دوم در ایران معتاد‌ند اما بعضی کارشناسان و مسئولان اعتقاد دارند که عدد واقعی فراتر از چنین آماری است. در این‌باره یکی از مدیران مرتبط با موسسات نظرسنجی که نمی‌خواهد نامی از او در این گزارش منتشر شود، می‌گوید: «آمار در این زمینه محرمانه است اما به طورکلی می‌توان گفت که عدد اعتیاد دانش‌آموزی بیشتر از آمار اعلام شده است.» پیش از این «رسول خضری»، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی هم چنین موضوعی را مطرح کرده بود. او در چندین مصاحبه گفته بود که «آمارهایی ارایه شده در رابطه با اعتیاد که به هیچ‌وجه درست و قابل اعتماد نیستند و در واقع تنها یک‌پنجم آمار واقعی اعتیاد ارایه می‌شود.

این درحالی است که باید با مردم به صورت شفاف صحبت کرد و آمارها به صورت درست و واقعی به جامعه ارایه شود.» موضوع دیگر هم اما به نحوه به دست‌آوردن آمار دانش‌آموزان معتاد برمی‌گردد؛ به‌عنوان مثال پیش از این «سعید صفاتیان» رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد کمیته مبارزه با موادمخدر مجمع تشخیص نظام در گفت‌و‌گویی درباره آمار اعتیاد ١/٢درصدی دانش‌آموزان گفته بود: «آمارهای ثبت‌شده فقط شامل آمار دانش‌آموزانی می‌شود که به مراکزدرمانی مراجعه کرده‌اند و بسیاری از کسانی که اقدام به ترک نکرده‌اند، در این آمار لحاظ نشده‌اند.» به عبارت دیگر و براساس توضیح رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد کمیته مبارزه با موادمخدر مجمع تشخیص نظام، سالانه حدود ۴۰‌هزار و ۸۲۹ نفر از دانش‌آموزان ایرانی برای ترک موادمخدر به مراکزدرمانی مراجعه می‌کنند.

آمار بالاتر اعتیاد دانش‌آموزی درخانواده‌های آسیب‌دیده و کم‌بضاعت

«تغییر جهت مصرف گل از شمال به جنوب پایتخت»؛ این خبر که در ماه‌های گذشته و از زبان مسئولان مختلف بیان شده است، مدارس و دانش‌آموزان را هم در برمی‌گیرد و حالا مصرف گل در مدارس مناطق محل زندگی اقشار کم‌درآمد بیشتر شده است. پیش از این «حسین اردلان» رئیس پایگاه نهم مبارزه با موادمخدر تهران در این‌باره گفته ‌بود: «دامنه اعتیاد به مصرف ماده مخدر صنعتی گل در گذشته شمال پایتخت را شامل می‌شد ولی امروزه مصرف این ماده مخدر در جنوب تهران رو به افزایش است و مصرف این ماده صنعتی امسال در جنوب پایتخت ۱۰‌درصد افزایش یافته است.»

«سعید منتظرالمهدی» سخنگو و معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با موادمخدر ریاست‌جمهوری هم پیش از این، تغییر جهت را مربوط به سراسر ایران و نه فقط پایتخت دانسته بود: «در جامعه کارگری و محیط‌های دانش‌آموزی مصرف ماده مخدر گل بیشتر گزارش شده، بنابراین مصرف جوانان جنوب پایتخت نیز از این قاعده مستثنی نیست.» در این‌باره «محمدحسن داوودی‌شمسی»، معلم و مدیر مدرسه «صبح رویش»، اولین مدرسه تخصصی کودکان کار در ایران به «شهروند» می‌گوید: «در بین بچه‌های کار و به‌طورکلی اقشار آسیب‌دیده جامعه آمار اعتیاد بیشتر است.

موضوع مثل این است که بگوییم با مصرف چربی اضافه‌وزن پیدا می‌کنیم و اگر این را بگویم حرف تازه‌ای نیست. کودکان کار به این دلیل که از خانواده‌های آسیب‌دیده می‌آیند و در برخی موارد خانواده کودکان کار مواد مصرف می‌کنند، آمار اعتیاد بالاتری نسبت به میانگین رسمی اعلام‌شده دارند.» او ادامه می‌دهد: «دقیق‌تر این‌که بگوییم بیشتر کودکان کار معتاد نیستند ولی آمار اعتیاد در بین کودکان کار نسبت به آمار رسمی درباره آمار دانش‌آموزان عادی بیشتر است.»

آموزش پرهیز از موادمخدر چه جایگاهی در مدارس دارد؟

سال ۹۵ با همکاری قوه‌قضائیه، بهزیستی و ستاد مبارزه با مواد‌مخدر و چندین نهاد دیگر طرح نماد «نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان» به ‌صورت پایلوت در نظرآباد استان البرز آغاز شد و در ‌سال سوم طرح یعنی ١٣٩٧، ٢٧میلیارد تومان برای اجرای «نماد» به آموزش و پرورش اختصاص دادند. نتایج حاصل از این طرح درخصوص اعتیاد دانش‌آموزان و براساس گفته‌های «منصور کیایی»، مدیرکل دفتر مراقبت از آسیب‌های اجتماعی وزارت آموزش و پرورش به این صورت بود که «حدود ۱۰۰هزار نفر از دانش‌آموزان کشور در معرض خطر اعتیاد هستند؛ به‌طوری که برخی از این دانش‌آموزان یا تجربه مصرف را داشته یا در معرض این آسیب قرار دارند، اما حدود ۱۰هزار نفر از دانش‌آموزان کشور از نظر اعتیاد در مرحله‌ای قرار دارند که پس از تجربه مصرف اولیه به مصرف خود ادامه داده و امروزه نیازمند درمان هستند.»

براساس گفته‌های مدیران آموزش و پرورش، این طرح و موارد مشابه از ضرورت آموزش بیشتر حکایت دارد؛ هرچند که درباره نوع این آموزش‌ها اختلاف‌نظر وجود دارد. داوودی‌شمسی که مدیریت مدارس «صبح رویش» مختص به کودکان کار را برعهده دارد، در این‌باره می‌گوید: «تجربه می‌گوید این آموزش باید فراتر از کتاب درسی و به صورت آموزش زندگی باشد. خیلی از موارد مطرح‌شده در کتاب درسی ممکن است حالت درسی و تکلیف به خود بگیرد که تکلیف هم معمولا جنبه تاثیرگذاری روی زندگی نخواهد داشت.» مشابه این سخنان را معلمان دیگری هم مطرح می‌کنند و از لزوم آموزش‌های جدی‌تر هم برای خانواده‌ها و هم معلمان می‌گویند.

از آن به‌عنوان دومین ماده مخدر در ایران یاد می‌شود. پلیس موادمخدر بارها نسبت به مصرفش هشدار داده اما به نظر می‌رسد میزان شیوع آن درحال افزایش است؛ هرچند که آمار جدیدی از مصرف آن وجود ندارد. ماده مخدر «گل»، بیش از همه در میان دانش‌آموزان و دانشجویان مصرف می‌شود. اسکندر مومنی، دبیر ستاد مبارزه با موادمخدر، اخیرا اعلام کرده که میزان شیوع مصرف این ماده مخدر در میان دانش‌آموزان ٢,١‌درصد است. مسئولان می‌گویند آمارها تغییری نکرده، اما این به معنی انجام مطالعه جدیدی نیست. استنادها به همان آمارهای قبلی است.

باورهای اشتباه درباره ماده مخدر «گل»

• منشأ گیاهی دارد و بی‌ضرر است
• اعتیادآور نیست
• کم‌خطرتر از حشیش و ماری‌جواناست
• آرامش‌بخش است
• برای مغز مخرب و آسیب‌زا نیست

واقعیت چیست؟

• ماده گل می‌تواند آن‌قدر خطرناک باشد که با یک‌بار مصرف، فرد را معتاد ‌کند
• مصرف گل به‌طور مستقیم بخش‌های مسئول آرامش‌بخشی را در مغز فلج کرده و خود جایگزین آن می‌شود
• فرد درصورت مصرف‌نکردن گل، دچار اضطراب شدید، بی‌قراری، وحشت‌زدگی، تپش قلب شدید، خشک‌شدن دهان و گلو، قرمزشدن چشم، خنده‌های بی‌مورد، گیجی و نداشتن تمرکز و افزایش اشتها و توهم می‌شود
• گل دارای اثرات توهم‌زای گسترده‌ای‌ است
• مخدر گل روی گروه‌های خونی +A و +O اثر توهم‌زای بیشتری دارد
• مخدر گل بر سیستم اعصاب مرکزی تأثیر می‌گذارد و در طولانی‌مدت علایم مختلفی را به همراه دارد
• مصرف گل منجر به کاهش حافظه کوتاه‌مدت می‌شود
• مشکلات ریوی و سرطانی از آثار طولانی‌مدت مصرف گل است
• مصرف گل در طولانی‌مدت، منجر به گوشه‌گیری و انزوای فرد مصرف‌کننده می‌شود. فرد را دچار افسردگی می‌کند و منجر به افت شدید تحصیلی در میان دانش‌آموزان و دانشجویان می‌شود
• مصرف گل منجر به ازدست‌رفتن انگیزه در افراد می‌شود و زندگی‌شان را بشدت تحت‌تأثیر قرار می‌دهد
• اختلالات رفتاری رانندگی‌های بی‌پروا و مصرف همزمان گل با مواد دیگر به‌ویژه الکل، باعث افزایش میزان خشونت بین مصرف‌کنندگان نسبت به سایرین می‌شود
• گل را مثل هرویین یا تریاک نمی‌توان درمان کرد. درمان اصلی گل «روان‌درمانی» است و دارودرمانی فقط برای عوارض جانبی آن ارایه می‌شود
• مصرف این ماده اغلب به شکل تدخینی است اما اخیرا مصرف خوراکی آن هم رواج پیدا کرده و برخی آن را در کیک و شیرینی به کار می‌برند که در این صورت عوارض بیشتری را هم برجا می‌گذارد
• اثرات مصرف گل تا ۳۰دقیقه بعد از مصرف به اوج می‌رسد و ۲ تا ۳ساعت بعد از آن نیز ادامه دارد
• توهم و هذیان از شایع‌ترین مصرف آن است، به‌طوری که فرد دچار توهم شنوایی، دیداری و هذیان‌گویی می‌شود