به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین؛ در جهان امروز، بیماری‌های غیرواگیر، عامل اصلی مرگ و ناتوانی در تمامی کشورهای جهان از جمله ایران است که پیشگیری و کنترل آن، فرهنگسازی و تلاش جمعی دست اندرکاران حوزه سلامت و مسؤولان سایر سازمان‌های کشور که به طور مستقیم و غیرمستقیم با سلامت افراد جامعه در ارتباط هستند را می‌طلبد. 

دکتر باقر لاریجانی، معاون آموزشی وزیر بهداشت و نائب رئیس کمیته‌ملی کنترل و پیشگیری بیماری‌های غیرواگیر در گفتگو با خبرآنلاین، مهمترین عواقب شیوع بیماری‌های غیرواگیر را فقر می‌داند. به گفته او «اساس پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر، شناسایی عوامل خطر این بیماریها و کنترل آنهاست. مهمترین عوامل خطر قابل اصلاح، تغذیه ناسالم، نبود فعالیت بدنی یا فعالیت بدنی کم، مصرف الکل و استعمال دخانیات است.»

مشروح گفتگوی خبرآنلاین با نائب رئیس کمیته‌ملی کنترل و پیشگیری بیماری‌های غیرواگیر را در ادامه می‌خوانید؛

بیماریهای غیرواگیر چه نوع بیماری‌هایی هستند؟

بیماری‌های غیرواگیر که با عنوان بیمارهای مزمن نیز شناخته می‌شوند؛ مسری نیستند و از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شوند ولی این بیماری‌ها به مدت طولانی یا حتی مادام‌العمر در بدن باقی می‌مانند و در صورت عدم کنترل، موجب بروز عوارض جبران ناپذیر می‌شوند.

عوامل خطر ابتلا به بیماریهای غیرواگیر کدامند؟

مهمترین عوامل خطر ابتلا به بیماریهای غیرواگیر، عوامل خطری هستند که با سبک زندگی افراد مرتبطند. سازمان جهانی بهداشت، چهار عامل خطر رفتاری شامل تغذیه ناسالم، نبود فعالیت بدنی یا فعالیت بدنی کم، مصرف سیگار و مصرف الکل را به عنوان عوامل خطر اصلی بیماری‌های غیرواگیر در نظر گرفته است. شهرنشینی و تغییر سبک زندگی در جوامع باعث بروز این عوامل خطر رفتاری شده اند که ابتلا به بیماریهای غیرواگیر را به دنبال دارد. عوامل خطر متابولیک شامل افزایش فشار خون، افزایش قند خون، افزایش سطح چربی خون، اضافه وزن و چاقی که ارتباط مستقیمی با عوامل خطر رفتاری دارند نیز موجب ابتلا به بیماریهای غیرواگیر می‌شوند. عوامل متعدد دیگری از جمله مصرف نمک، آلودگی هوا، مخاطرات شغلی و مصرف مواد مخدر نیز جزو عوامل خطر اصلی ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر در ایران است.

چه کسانی در معرض خطر ابتلا به بیماریهای غیرواگیر هستند؟

این نکته قابل توجه است که تمامی افراد در تمام گروه‌های سنی و جنسی ممکن است به بیماریهای غیرواگیر مبتلا شوند. اما در کل، اینگونه بیماریها از 30 سالگی به بعد (طبق سند ملی بیماریهای غیرواگیر)، بیشترین میزان وقوع را دارند ولی در بسیاری از موارد، عوامل زمینه‌ساز آنها از دوران کودکی و نوجوانی شروع به تاثیرگذاری بر سلامت می‌کند و ما رخداد آنها را در سنین بالاتر مشاهده می‌کنیم.

آیا ممکن است کودکان نیز به بیماری‌های غیرواگیر مبتلا شوند؟

بله، با تغییر سبک زندگی در دهه‌های اخیر، حتی کودکان نیز در معرض خطر هستند. رژیم‌ غذایی ناسالم، روی آوردن به بازی‌های رایانه ای و افزایش مدت زمانی که کودکان فعالیت بدنی ندارند مانند مدت طولانی تماشای تلویزیون، کم تحرکی، اضافه وزن و چاقی کودکان را به دنبال داشته است که متاسفانه موجب ابتلا به افزایش بیماری‌های غیرواگیر شده است. مساله دیگر این است که ممکن است کودکان در معرض دود ناشی از استعمال دخانیات افراد بزرگتر قرار گیرند که آنان را در معرض آسیبهای ریوی قرار می‌دهد.

آیا این نگرش که ابتلا به بیماریهای غیرواگیر مختص افراد مسن است؛ صحیح است؟

این مساله نیازمند توضیح است. درست است که افزایش سن، یکی از عوامل تاثیرگذار بر ابتلا به بیماریهای غیرواگیر است ولی این بیماریها مختص افراد مسن نیست. همانطور که ذکر شد؛ متاسفانه تغییر سبک زندگی و افزایش بروز عوامل خطری چون الگوهای تغذیه ای ناسالم، کم تحرکی یا حتی بی تحرکی و استعمال دخانیات موجب شده که افراد جوان نیز به این گروه از بیماریها مبتلا شوند.

چرا پیشگیری و کنترل بیماریهای غیرواگیر دارای اهمیت است؟

حدود 80 درصد مرگ ها در جهان به علت بیماریهای غیرواگیر رخ می‌دهند. در سال گذشته بیش از 39 میلیون نفر در جهان جان خود را به دلیل بیماریهای غیرواگیر از دست داده اند. این یک بحران جهانی است که تمامی کشور ها را تهدید می کند. بی تردید ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست و سالانه هزاران نفر در اثر این گروه از بیماری‌ها می‌میرند و هزاران نفر در اثر عوارض ناشی از بیماری‌های غیرواگیر، دچار ناتوانی شده و زندگی سختی را می‌گذرانند. بنابراین، پیشگیری و کنترل بیماریهای غیرواگیر و عوامل خطر آنها امری حیاتی است که موجب نجات جان هزاران نفر و بهبود کیفیت زندگی افراد جامعه می‌شود.

بیماری‌های غیرواگیر از نظر اقتصادی – اجتماعی چه تاثیری بر جامعه می‌گذارد؟

در حال حاضر، بیماری‌های غیرواگیر به دغدغه اصلی کشورهای ثروتمند تبدیل شده است اما این بیماری‌ها بیش از آنکه کشورهای ثروتمند را تهدید می‌کند؛ کشورهای فقیر را به مخاطره می‌اندازد. این بیماری‌ها باعث می‌شوند تا خانواده‌ها هزینه زیاد و گاهی، کمرشکنی را برای کنترل و درمان بیماری‌های غیرواگیر خرج کنند و علاوه بر آن، ممکن است ابتلا به این گروه از بیماری‌ها موجب از دست دادن شغل و کاهش درآمد آنان شده و آنان را به سوی فقر بکشاند. این چرخه از سویی دیگر نیز عمل می‌کند؛ قشر فقیر جامعه به دلیل نداشتن بودجه کافی، سلامت خود را در اولویت قرار نمی‌دهند و بیشتر در معرض خطر ابتلا به انواع بیماریها، از جمله بیماریهای غیرواگیر قرار می‌گیرند. درصورتی‌که پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر به طور مؤثر انجام نشود؛ هزینه‌های میلیاردی در کشور از دست می‌رود. درحالی‌که با سرمایه گذاری مناسب و تخصیص منابع لازم برای پیشگیری و کنترل بیماریهای غیرواگیر می توان از این بحران پیشگیری کرد.

چگونه می‌توان از بیماری‌های غیرواگیر پیشگیری کرد؟

اساس پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر، شناسایی عوامل خطر این بیماریها و کنترل آنهاست. مهمترین عوامل خطر قابل اصلاح، تغذیه ناسالم، نبود فعالیت بدنی یا فعالیت بدنی کم، مصرف الکل و استعمال دخانیات است. اصلاح این عوامل خطر به کنترل عوامل خطر متابولیک شامل افزایش فشار خون، افزایش قند خون، افزایش چربی خون، اضافه وزن و چاقی کمک می‌کند و به این ترتیب، موجب پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر می‌شود.

شایع‌ترین بیماری‌های غیرواگیر کدامند؟

بیماری‌های قلبی و عروقی، سرطان‌ها، دیابت و بیماری‌های مزمن تنفسی مانند آسم و بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی مهمترین بیماری‌های غیرواگیر هستند که 80 درصد مرگ‌های ناشی از بیماری‌های غیرواگیر به علت این 4 دسته از بیماری‌ها رخ می‌دهد:

بیماری‌های قلبی- عروقی: بیماریهای قلبی- عروقی به مجموعه‌ای از اختلالات قلبی و عروق خونی گفته می‌شود. بیماریهای قلبی- عروقی، اولین عامل مرگ در سراسر جهان هستند و سالانه، افراد بسیاری در اثر ابتلا به این بیماری کشته می‌شوند. در سال 2015، حدود 18 میلیون نفر در اثر ابتلا به این بیماری فوت کردند که 9 میلیون نفر از آنان در اثر بیماریهای ایسکمیک قلبی (سکته قلبی) جان باخته‌اند. قابل توجه است که بیش از 7 میلیون نفر نیز در اثر سکته مغزی فوت کرده‌اند.

اغلب بیماری‌های قلبی- عروقی با تغییر سبک زندگی و اتخاذ رفتارهای سالم همانند رژیم غذایی سالم و پیشگیری از چاقی، انجام فعالیت بدنی، خودداری از مصرف دخانیات و عدم مصرف الکل، قابل پیشگیری هستند. افرادی که دچار بیماریهای قلبی – عروقی هستند یا افرادی که در معرض خطر بالای این بیماری هستند (به دلیل وجود یک یا چند عامل خطر همچون فشار خون بالا، ‌دیابت و افزایش چربی خون؛ نیاز به تشخیص فوری و کنترل بیماری خود از طریق مشاوره و درمان دارویی دارند. در ایران نیز در سال گذشته 180 هزار نفر به دلیل بیماریهای قلبی- عروقی فوت کرده‌اند که بیش از نیمی از آنان به دلیل بیماری‌های ایسکمیک قلبی (سکته قلبی) جان خود را از دست داده اند. همچنین، بیش از 25 درصد مرگها در اثر سکته مغزی رخ داده است.

کاهش مصرف نمک در رژیم غذایی، مصرف میوه و سبزی، ورزش کردن و خودداری از استعمال دخانیات می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی- عروقی را کاهش دهد. البته کنترل عوامل خطر متابولیک شامل فشار خون بالا، دیابت، افزایش چربی خون، اضافه وزن و چاقی نیز احتمال ابتلای فرد به بیماری را می‌کاهد.

دیابت: دیابت، یک بیماری مزمن است و زمانی اتفاق می‌افتد که لوزالمعده، انسولین کافی تولید نمی‌کند یا بدن نمی‌تواند انسولین تولیدی را به درستی مصرف کند. افزایش سطح قند خون، با گذشت زمان، آسیب‌های جدی و جبران ناپذیری به بسیاری از بخش‌های بدن به ویژه رگ‌های خونی، شبکیه چشم، کلیه و اعصاب محیطی وارد می‌کند. در سال  2015، بیش از ۱.۵ میلیون مرگ به طور مستقیم در اثر دیابت رخ داده است. در ایران، این میزان، 10 هزار مرگ بوده است. شایان توجه است که بیش از 80 درصد از موارد مرگ در کشورهای با درآمد کم و متوسط روی می‌دهد. رژیم غذایی سالم، انجام منظم فعالیت بدنی، حفظ وزن بدن در حد طبیعی و پرهیز از استعمال دخانیات می‌تواند از دیابت پیشگیری کند. دیابت نوع دو، 90 درصد موارد دیابت در جهان را شامل می‌شود و در پی افزایش وزن بدن و عدم تحرک بدنی رخ می‌دهد. دیابت موجب افزایش خطر ابتلا به بیماری قلبی و سکته مغزی می‌شود. مطالعه‌ای که در چند کشور انجام شده؛ نشان داده است که 50 درصد از افراد مبتلا به دیابت، در اثر بیماریهای قلبی- عروقی فوت می‌کنند.

سرطان: مساله مهم دیگر، ناتوانی ناشی از سرطان است که به طور فزایندهای در حال افزایش است. طی سال گذشته در ایران،50 هزار نفر در اثر ابتلا به سرطان جان باختند. شایعترین سرطانها در بین مردان عبارتند از سرطان ریه، پروستات، کولورکتوم، معده و کبد و شایع‌ترین سرطانها در بین زنان را سرطان سینه، کولورکتوم، ریه، دهانه رحم و معده تشکیل می‌دهند. حدود یک سوم از موارد سرطان در اثر عوامل خطر رفتاری رخ می دهند. مصرف کم میوه و سبزیجات، عدم فعالیت بدنی، شاخص توده بدنی بالا، مصرف دخانیات و مصرف الکل، مهمترین عوامل خطرزای سرطان محسوب می‌شود. در ایران، به ترتیب، استعمال دخانیات، مصرف نمک زیاد در رژیم غذایی، اضافه وزن و چاقی و آلاینده‌ها مهمترین عوامل خطر ایجاد سرطان هستند.

بیماریهای انسدادی مزمن ریوی: سالانه، بالغ بر 3 میلیون نفر در جهان، جان خود را در اثر ابتلا به بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی از دست می‌دهند. و روند میزان مرگ ناشی از آن طی سالهای اخیر، به طور قابل توجهی فزاینده بوده است. مهمترین عوامل خطر این بیماری در کشور، استعمال دخانیات و آلودگی هوا است که توجه ویژه‌ای را می‌طلبد.

تا اینجا بیشتر در مورد علت لزوم پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر و آمارهای مرتبط با آنها بحث شد؛ حال، در صورتی که فردی به هر یک از بیماری‌های غیرواگیر مبتلا باشد؛ راهکارهای موجود برای کنترل این گروه از بیماری‌ها چیست؟

یکی از مهم ترین موارد در این زمینه، تبعیت از دستورات مشاورهای دارویی پزشک است و در کنار آن، تغییر سبک زندگی برای کنترل عوامل خطر ایجاد کننده – و تشدیدکننده- این گروه از بیماری‌ها الزامی است. تغذیه سالم، افزایش فعالیت بدنی، کاهش یا ترک استعمال دخانیات و قطع مصرف الکل، مهمترین ارکان اصلاح سبک زندگی -چه در افراد مبتلا به بیماریهای غیرواگیر و چه در افراد سالم- هستند. بدیهی است که در پی این تغییرات در سبک زندگی، عوامل خطر متابولیک همانند قند خون، چربی خون و فشار خون افراد کنترل خواهند شد و مشکلاتی مانند چاقی و اضافه وزن نیز مرتفع می شوند. اگر به این موارد دقت کنیم؛ متوجه می شویم که این موارد حاصل نمی‌شود مگر در صورت وجود یک بیمار آگاه که به مقوله مراقبت از خود (Self-care) اهمیت می دهد. طبق برآوردهای به عمل آمده در سطح جهان، خدمات سلامتی مورد ارائه توسط پزشکان، نمیتواند تمامی مشکلات بیماران را حل کند. برای مثال، یک ویزیت معمول در مطب برای یک بیمار دیابتی حداکثر 15 دقیقه به طول می انجامد و محاسبه شده است که افراد دیابتی در طول یک سال به طور متوسط حدود 3 ساعت با یک متخصص تماس دارند و لازم است بقیه 8757 ساعت باقی مانده سال را با استفاده از آموخته‌هایشان از خود مراقبت کنند پس کسب اصول خودمراقبتی از منابع معتبر توسط بیماران مبتلا به بیماری‌های غیرواگیر از واجبات موفقیت در درمان این گروه از بیماران است.