فرهنگ > میراث و تمدن – محمد باریکانی:
۲۷ تیر درحالی‌که نشست یونسکو آخرین ساعات چهلمین اجلاس تعلیق شده خود در استانبول را پشت سر می‌گذاشت بیابان لوت ایران با موافقت بیشتر کشورهایی که در وصف لوت در یونسکو سخن گفتند به ثبت جهانی رسید و بدین‌ترتیب طی ۲ روز قنات‌های ایران و بیابان لوت در فهرست میراث تاریخی و طبیعی جهان قرار گرفتند.

نماينده اتحاديه جهاني حفاظت از طبيعت در اين نشست با دفاع از پرونده لوت براي ثبت جهاني از تلاش‌هاي ايران براي حفاظت از اين بيابان منحصربه‌فرد جهان خبر داد و گفت كه پلان مديريتي لوت در 32صفحه از سوي ايران به اتحاديه جهاني حفاظت از طبيعت تقديم شده است.

او با اشاره به‌وجود 28روستا در داخل بيابان لوت و 15روستاي خارج از اين بيابان به ويژگي‌هاي منحصر به فرد طبيعي كوير لوت ايران اشاره كرد و افزود: اين نخستين پرونده ميراث طبيعي ايران است كه براي ثبت در فهرست ميراث جهاني به يونسكو ارسال شده است.

پس از سخنان نماينده اتحاديه جهاني حفاظت از طبيعت، نماينده 16كشور در چهلمين نشست يونسكو در استانبول به بحث در مورد بيابان لوت و ارائه پيشنهادات خود پرداختند و بيشتر آنها موافقت خود را با ثبت جهاني بيابان لوت اعلام كردند. نمايندگان فيليپين، پرتغال، اندونزي، قزاقستان، تركيه، تونس، كويت، جامائيكا، كره‌جنوبي، تانزانيا، آذربايجان، لهستان، زيمبابوه، ويتنام، بوركينافاسو و كرواسي به اظهارنظر درخصوص بيابان لوت پرداختند و حمايت خود را از ثبت جهاني اين اثر طبيعي منحصربه‌فرد ايران اعلام كردند.

پس از ثبت جهاني بيابان لوت به‌عنوان نخستين اثر طبيعي جهاني شده ايران در يونسكو، دكتر احمد جلالي سفير ايران در يونسكو با بيان اشعاري از عمر خيام در وصف بيابان لوت از كشورهاي عضو شوراي ثبت جهاني يونسكو به‌منظور حمايت از ثبت جهاني بيابان لوت تشكر كرد.

او گفت: ثبت جهاني بيابان لوت از سوي يونسكو پيامي بود به 5هزار سال تمدن در لوت و از اين بابت متشكريم.

• لوت؛ افسانه قنات‌ها و بهشت مردم‌شناس‌ها

بيابان لوت، در منظر مردم‌شناسي، سرزمين افسانه‌هاي محلي و پوشش‌هاي بومي است؛ سرزمين بيابان‌هاي وسيع و ريگزارهايي در ده‌ها كيلومترمربع كه دماي برخي نقاط آن در فصل تابستان تا 75درجه سانتي‌گراد بالاي صفر مي‌رسد. در حاشيه كوير لوت در سرزمين‌هايي كه يك‌سوي آن به كلوت‌هاي زيباي شهداد در كرمان مي‌رسد و سوي ديگرش به سيستان و بلوچستان و يكسوي آن به خراسان، سرزميني مملو از آداب و رسوم محلي است.

در نقاطي از خراسان‌جنوبي در روستاي زيباي ده‌سلم كه نخل‌هاي آن در كنار قناتي پرآب سيراب مانده‌اند و واحه‌اي در بيابان را شكل داده‌اند يا كمي دورتر در كوير زيركوه، عشاير همت آباد از طايفه بهلولي، شترهاي وحشي را در بيابان جهاز مي‌بندند تا مسافران كوير را بر مركب بنشانند و آنها را تكريم كنند.

خراسان‌جنوبي را به موسيقي مقامي و شعرهاي بومي و محلي نيز مي‌شناسند. ساربان‌ها در كويرها نواي كوچ مي‌نوازند و عاشقانه‌ها را با صداي ني عجين مي‌كنند و آسمان لاجوردي ابرهاي سپيد حريرگون را به رقص مي‌آورند. شمال لوت سرزمين ناشناخته‌اي است كه هوبره‌ها و شكارچيان آسمان را در خود جاي داده است. اينجا ردپاي گربه شني يكي از گونه‌هاي نادر حيات وحش نيز گهگاه بر ريگ‌هاي شني طبيعت كويري ثبت شده و آنطور كه مردم محلي مي‌گويند سرزمين‌شان بسياري از اين گربه‌سان نادر را در خود جاي داده است.

شمال كوير لوت اما سرزمين افسانه‌ها، باورهاي محلي و اسطوره‌ها است. سرزمين‌هاي جنوبي در شرق ايران با كويرهاي تشنه وسيع، سرزمين قنات‌ها و باورهاي پيرامون آن است. سليم سليمي مويد پژوهشگر و مردم‌شناس كه مدت‌ها در خراسان‌جنوبي به تحقيق و پژوهش پرداخته است تنها در موضوع باورهاي محلي از قنات‌هاي اين منطقه از كشور به همشهري مي‌گويد: در شمال لوت روستايي به نام ده‌سلم است كه تنها راه ارتباطي به جنوب كوير لوت و روستاي ده سيف است.

مردم محلي مي‌گويند سلم و سيف دو برادر بودند از عشاير كه همواره همراه با خانواده در حال ييلاق و قشلاق بودند و سرانجام تصميم گرفتند در دو سوي كوير لوت در شمال و جنوب خانه‌اي بنا كنند و بدين‌ترتيب 2روستا در جنوب و شمال كوير لوت بنا شد كه يكي ده‌سلم در شمال لوت و در خراسان‌جنوبي كنوني و ديگري ده سيف در جنوب دشت لوت در سيستان‌وبلوچستان بنا شد. برخي نيز سلم را همان سلم بن زياد از سرداران معروف مسلم خراساني خوانده‌اند و در باوري ديگر مردم محلي سلم را از برادران ايرج پسر فريدون مي‌دانند.

اين مردم‌شناس و پژوهشگر كه پژوهش او درخصوص قنات‌هاي خراسان‌جنوبي از سوي يونسكو برگزيده شد، مي‌گويد: در تمام منطقه دشت لوت اين باور عمومي وجود دارد كه حفاران قنات، فرشتگان خدا روي زمين هستند تا سرسبزي را به سرزمين‌هاي خشك بياورند. حتي قناتي نيز به نام كهن مادي در خراسان‌جنوبي وجود دارد كه برخي مي‌گويند از واژه «كهكين» آمده است. «كه» به‌معناي چاه است و «كين» به‌معناي فردي كه چاه را كنده است.

در افسانه قنات مي‌گويند آنكه قنات را ايجاد كرد، فردي است به نام طاهر آب‌شناس كه راه آب را به آن ديگري كه در داخل كانال در حال حفر قنات است، نشان مي‌دهد. طاهر به‌معناي پاك و مطهر است. در جامعه محلي، باوري وجود دارد كه براساس آن مردم ادعا مي‌كنند نياكانشان طاهر آب‌شناس را ديده‌اند كه هر وقت مردم محلي از بي‌آبي در سختي بودند در ميان آنها ظاهر مي‌شده و به آنها كمك مي‌كرد. حتي در شمال كوير لوت يعني در منطقه نهبندان برخي مردم مي‌گويند طاهر آب‌شناس از ما بهتران بوده كه مردم را راهنمايي كرده تا چاه‌هاي آب را حفر كنند. حتي قناتي نيز به نام قنات طاهري در اين منطقه وجود دارد.

براساس آنچه در كتاب قنات و كاريز نيز منتشر شده است مردم‌شناس‌ها احتمال مي‌دهند كه ريشه طاهر آب‌شناس طبق روايت گرديزي به عبدالله بن طاهر، حكمران خراسان بازمي‌گردد كه از علماي خراسان‌جنوبي خواسته بود كتابي براي تنظيم قوانين مربوط به قنات‌ تهيه كنند. عبدالله بن طاهر همچنين باني و مؤسس خراسان بود كه ماليات پادشاهان اعراب را قطع كرد و به كشاورزان منطقه داد تا قنات‌هايشان را سامان بدهند. در افسانه قنات در خراسان جنوبي و در شمال كوير لوت، قنات‌ها به دو نوع نر و ماده تقسيم مي‌شوند؛ قنات نر كه داراي آب سنگين، خروشان و عصباني و گل‌آلود است و اگر از آب آن نوشيده شود، دل‌درد مي‌آورد. قنات نر مستقيم از آب رودخانه سرازير مي‌شود. درحالي‌كه قنات ماده داراي آبي نرم‌تر است، نوشيدن آن دل‌درد نمي‌آورد و در آن جلبك مي‌رويد.

• شگفت‌انگيز‌ترين بيابان جهان

در شمال كوير لوت در روستاهاي خراسان‌شمالي هنوز مردها را با نام مادرشان مي‌شناسند. مثلا مي‌گويند ماشاالله ننه رقيه، به‌ويژه در حاشيه لوت براساس آنچه مردم‌شناس‌ها مي‌گويند، بسياري از كارها را زنان انجام مي‌دهند و اين نشان مي‌دهد كه نظام زن‌سالاري در اين مناطق وجود دارد. در همين منطقه مي‌گويند كه قنات مظهر فرشته‌هاست. در نقاطي ديگر آن را منسوب به حضرت علي(ع) مي‌كنند و باور محلي وجود دارد كه ايشان به قنات‌ها سركشي مي‌كنند. در بسياري از روستاهاي خراسان‌جنوبي زنان براي بخت‌گشايي به كنار قنات نر مي‌روند و از آب آن بر سر خود مي‌ريزند.

سرزمين‌هاي جنوبي در شرق ايران و در شمال لوت جداي از آنكه بهشت مردم‌شناس‌ها نام گرفته است به بهشت منجمان نيز شهرت دارد. تاريك‌ترين آسمان تمام كشور در منطقه سه قلعه است و رصد‌ماه و مشتري و جبار و صورت‌هاي فلكي را بدون وجود كمترين آلودگي نوري ممكن كرده است.

در بيان شگفتي‌هاي ديگر لوت نيز مي‌توان نوشت كه دشت لوت از شگفت‌انگيزترين عوارض بياباني دنيا است. اين بيابان ايراني، بزرگ‌ترين شهر كلوخي خيالي جهان را با نام‌هاي شهر خيالي يا شهر لوت در خود جاي داده است. مرتفع‌ترين هرم‌هاي ماسه‌اي جهان نيز در كوير لوت قرار دارند. پيش از معرفي لوت مرتفع‌ترين هرم‌هاي شناخته شده دنيا با ۳۰۰ متر ارتفاع در ليبي قرار داشت و اكنون مشخص شده است كه ارتفاع برخي هرم‌ها در كوير لوت به ۴۸۰ متر نيز مي‌رسد. ۴۰ مخروط آتشفشان كواترنر در سطح دشت لوت نيز شناسايي شده‌اند.

از ديگر ويژگي‌هاي لوت، پهنه‌هاي وسيع ماسه و ريگ با طيف رنگي قهوه‌اي روشن تا خاكستري و سياه نظير «گدار باروت» است كه چون خاك آن سياه و شبيه باروت است به اين نام خوانده مي‌شود. دشت‌هايي از گدازه‌هاي بازالتي چاله‌چاله نظير «گندم بريان» كه گرم‌ترين نقطه جهان نامگذاي شده را بايد به اين ويژگي‌ها افزود. علاوه براين، پهنه‌هاي شني مواج، نيز بزرگ‌ترين نبكاهاي جهان كه تپه‌هاي شني پوشيده از گياه نبكا است و از شگفتي‌هاي همزيستي خاك و آب و گياه محسوب مي‌شود با نام گلدان بيابان در اين كوير ايراني قرار دارند.

Let’s block ads! (Why?)

RSS