یکی از آن راه ها استفاده از داروهای اشتهاآور است که این روزها هم انواع شیمیایی و هم گیاهی و طبیعی آن در بازار وجود دارد. گاهی بیقراری مادر از بی اشتهایی بچه به اینجا ختم می شود که او را نزد پزشکان متعدد می برد و آنها نیز برایش شربت اشتها تجویز می کنند ولی ممکن است برخی مادران با توصیه اطرافیان خودسرانه داروهای افزایش اشتها برای کودک تهیه کنند، اما موضوع مهم این است که آیا واقعا استفاده از داروهای اشتهاآور می تواند معجزه کند؟

 در این مطلب عملکرد داروهای اشتهاآور را بررسی می کنیم و اینکه مصرف این دارو برای چه بچه هایی لازم و برای چه بچه هایی خطرناک است؟ دکتر نوشین محمدحسینی به این پرسش پاسخ می دهد که بی اشتهایی کودک ناشی از چه مشکل هایی می تواند باشد؟

داروهای اشتهاآور چگونه باعث افزایش اشتها می شوند؟

داروهای اشتهاآور معمولا یک آنتی هیستامین هستند که یکی از عوارض آن تاثیر بر اشتهاست. یکی از معروف ترین و مهم ترین داروهای اشتهاآور سیپروهپتادین است که به عنوان یک داروی آنتی هیستامین و ضدآلرژی امروزه در درمان برخی آلرژی های غذایی، آلرژی های مداوم فصلی، آلرژی های مرتبط با خون و پلاسما، آلرژی های خفیف پوستی و برخی درمان های پوست تجویز می شود. از عوارض این دارو در برخی موارد افزایش اشتهاست.

این داروها چه عوارضی برای بچه ها ایجاد می کنند؟

از عوارض آنها می توان به گیجی، خواب آلودگی، نداشتن تمرکز، نخوابیدن کودک به علت هیجان زیاد، بیقراری، تپش قلب، کاهش فشار خون، اثر بر عملکرد کبد، اسهال، یبوست و استفراغ اشاره کرد. این دارو می تواند در کودکان عارضه کاهش هشدارهای مغزی و اختلال دفع ادراری (به خصوص در موارد مسمومیت و مصرف مفرط) ایجاد کند. بیشتر عوارض این دارو به علت اثر سیپروهپتادین بر دستگاه اعصاب مرکزی است.

در چه سنینی نباید از این دارو برای بچه ها استفاده کرد؟

مصرف زیاد این دارو در کودکان می تواند منجر به توهم، مشکل های قلبی و ریوی و حتی مرگ شود. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) مصرف این دارو را در کودکان زیر 2 سال مطلقا ممنوع اعلام کرده است. در کودکان بین 2 تا 4 سال هم به دلیل احتمال ایجاد مسمومیت مصرف دارو پیشنهاد نشده و در کودکان بالای 4 سال مصرف این دارو تحت نظر پزشک و برای مدت کوتاه بلامانع است.

داروهای اشتهاآور گیاهی چه عملکردی دارند؟

داروهای گیاهی اشتهاآور که عمدتا در کودکان مورد استفاده قرار می گیرند، معمولا عصاره ای از گیاهان یا میوه هاست؛ مانند عصاره انار که تاثیر سوئی روی کودک ندارد و عملکردش مثل این است که شما یک ماده ترش به کودکتان بدهید که قطعا بعد از آن بچه احساس گرسنگی می کند.

تصور کنید شما کی لیوان آب انار بخورید یا رب انار را خالی مصرف کنید، مسلما بعد از آن ضعف می کنید و نیاز دارید یک ماده خوراکی بخورید تا ضعفتان برطرف شود. عملکرد این داروها نیز به همین صورت است.

آیا داروهای گیاهی افزایش اشتها کم عارضه تر هستند؟

ساده ترین و بی خطرترین خوراکی سودمند همان آب است، اما اگر آب را هم زیاد و بی رویه مصرف کنیم، باعث می شود تمام املاح و مواد ضروری بدن رقیق و از بدن دفع شوند، بنابراین مصرف هر دارو و حتی ماده غذایی باید به اندازه باشد. مصرف خودسرانه و طولانی مدت این داروها اصلا توصیه نمی شود و باید حتما برای مصرفشان با پزشک مشورت کنید.

آیا مصرف داروهای اشتهاآور در مدت زمان کوتاه هم می تواند عوارض داشته باشد؟

مدت زمان مصرف داروها اهمیت زیادی دارد و قطعا این داروها چون بر دیگر ارگان های بدن نیز تاثیر می گذارند، مصرف طولانی مدت آنها اصلا توصیه نمی شود، اما نکته مهم تر این است که بی اشتهایی می تواند علت های مختلفی داشته باشد از جمله بیماری های عفونی مثل یک عفونت ادراری ساده، والدین با خوراندن شربت اشتهای حتی گیاهی به کودکشان در واقع علامت یک بیماری را پنهان می کنند.

 ممکن است بی اشتهایی ناشی از بیماری هورمونی باشد و در این صورت رشد بچه دچار مشکل شود. حتی بیماری تیروئید، دیابت و کم خونی نیز همگی روی اشتها تاثیر می گذارند. اگر والدین خودسرانه این داروها را به کودکشان بدهند بدون آنکه علت بی اشتهایی بچه بررسی شده باشد، ممکن است روند درمان بیماری کودکشان را به تعویق بیندازد و زمانی متوجه شوند که خیلی دیر شده باشد.

مهم ترین معیار اشتها و تغذیه کودکان منحنی رشد است

دکتر ضیاءالدین مظهری*: کودکان بنا بر غریزه طبیعی حفظ حیات، نیاز دارند غذا بخورند و این یک نیاز طبیعی است مگر آنکه کودک به دلایلی دچار بی اشتهایی شده باشد. نتایج مطالعه های متعدد نشان داده، مادران جوان بین بی اشتهایی و عدم نیاز به غذا در کودک تفاوت قائل نمی شوند و همین مساله باعث می شود مدام دنبال راه حلی برای افزایش اشتهای فرزند خود باشند.

در سال اول، رشد کودک بسیار سریع اتفاق می افتد، به گونه ای که در پایان 3 سالگی وزن کودک به 3 برابر وزن هنگام تولدش می رسد. و قدش هم بین 25 تا 30 سانتی متر رشد می کند، اما در سال دوم، رشد کودک به نصف این میزان می رسد و در سال سوم، رشد قدی و وزنی سرعت زیادی ندارد. در حقیقت بعد از 3 سالگی فرآیند رشد به گونه ای است که اگر کودک در سال 8 سانتی متر قد کشید و 2 تا 3 کیلوگرم وزش بالا رفت، عالی ترین رشد را داشته است.

متاسفانه بسیاری از مادران به زور یا با دادن پاداش یا التماس یا شیوه های نادرست دیگر، بچه را وادار به خوردن غذا می کنند، در حالی که با این کار سیستم طبیعی رفع نیاز کودک را به هم می ریزند و کودک از غذا خوردن متنفر می شود یا خاطره بدی از غذا خوردن در ذهنش باقی می ماند. برخی از مادران نیز برای آنکه اشتهای کودکشان را زیاد کنند، انواع مکمل های مولتی ویتامین را به کودکشان می خورانند یا به او شربت اشتهاآور می دهند.

 باید بدانید مولتی ویتامین ها خواص مواد غذایی طبیعی را ندارند، بنابراین خیلی به آنها اعتماد نکنید و خودسرانه به کودکتان مکمل ندهید. از سوی دیگر، شربت های اشتهاآور گیاهی که در عطاری ها موجود است را هم نباید خودسرانه مصرف کرد چون از مواد غیرمجازی مانند کورتون که چاق کننده است استفاده می کنند و قطعا عوارضی را برای کودک به وجود می آورند.

پس حتی داروهای گیاهی اشتهاآور را نیز خودسرانه مصرف نکنید. بی اشتهایی ممکن است ناشی از یک بیماری باشد که تشخیص آن با پزشک است. یکی از عوامل کم اشتهایی، کم خونی و فقر آهن است. همچنین کمبود روی و ویتامین تشخیص آن با پزشک است. یکی از عوامل کم اشتهایی، کم خونی و فقر آهن است. همچنین کمبود روی و ویتامین D3 نیز می تواند باعث کم اشتهایی در کودکان شود.

از سوی دیگر، والدین باید برای رشد فرزندشان منحنی رشد را ملاک قرار دهند، نه نظر شخصی خود را. اگر این منحنی بالارونده بود، به آن معناست که بچه سوءتغذیه ندارد ولی اگر روند نزولی باشد، باید حتما کودک را به پیش پزشک ببرند تا علت را بررسی کند.

بی اشتهایی ممکن است ناشی از عفونت یا حتی دندان درآوردن یا اسهال و حتی تب نیز باشد. نکته مهم تر اینکه میزان اشتها به عوامل ژنتیکی نیز بستگی دارد، در نتیجه نباید کودک را با بچه های دیگر در این زمینه مقایسه کرد.

* استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی