روزنامه جام‌جم: درآمیخته شدن ماه‌های پایانی سال ۹۸ با حوادث گوناگون داخلی و بین‌المللی آن‌قدر این روز‌ها ذهنمان را درگیر کرده که اگر بپرسند سال ۹۸ را چطور دیدید، بی‌درنگ تلخی این روز‌ها را به خاطر می‌آوریم. اما در سالی که گذشت، در کنار تمام این روز‌های ناخوشایند، محققان و دانشمندان علمی سراسر دنیا همچنان در حال به پیش راندن لبه‌های دانش و فناوری بوده‌اند و دستاورد‌های مهمی را به جامعه انسانی هدیه کردند. دستاورد‌های مهم پزشکی، فضایی و فناوری که حتی شاید تا چند سال پیش تصور و ذهنیتی از آن‌ها در فکرمان نقش نبسته بود. در ادامه نگاهی کوتاه به برخی از مهم‌ترین رویداد‌های علمی سال ۹۸ خواهیم داشت.

۲۱ فروردین

ثبت اولین تصویر واقعی از سیاهچاله

دانشمندان طرح تلسکوپ افق رویداد با یک کار گروهی کم‌نظیر از طریق تلفیق و یکپارچه‌سازی داده‌هایی که با روش تداخل‌سنجی از هشت تلسکوپ رادیویی در اقصی نقاط زمین گردآوری شد، برای اولین بار در تاریخ بشر موفق شدند تصویری واقعی از یک سیاهچاله فضایی و محیط پیرامونش در مرکز کهکشان ۷۸M در فاصله ۵۳ میلیون سال نوری یا ۲۲۶ هزار میلیارد کیلومتری زمین را ارائه دهند.

۳۰ اردیبهشت

بازتعریف کیلوگرم و ۳ واحد دیگر

از ۱۳۰ سال پیش تاکنون کیلوگرم بر اساس وزنه استوانه‌ای شکل فلزی از جنس پلاتین و ایریدیوم که به Le Grand K شناخته و در پاریس نگهداری می‌شد، تعریف می‌شد. ۲۰ می/۳۰ اردیبهشت امسال مقارن با روز جهانی اندازه‌شناسی، تعریف واحد کیلوگرم به صورت رسمی با ثابت پلانک بازتعریف شد تا دیگر وابسته به جسم فیزیکی نباشد. همزمان سه واحد دیگر اندازه‌گیری یعنی آمپر، کلوین و مول نیز در این تاریخ بازتعریف شدند.

۱۱ تیر

خورشیدگرفتگی کامل در آسمان آمریکای جنوبی

امسال مردم آمریکای جنوبی پس از دو سال، شاهد یک خورشید‌گرفتگی کامل بودند. ده‌ها هزار توریست به شهر‌های شمالی شیلی رفتند تا این پدیده نجومی را نظاره‌گر باشند. این خورشید گرفتگی در وسعتی ۱۱ هزار کیلومتری بر فراز آب‌های آزاد شیلی و آرژانتین در ساعت ۱۵:۲۲ به وقت محلی آغاز شد و یک ساعت و ۱۷ دقیقه ادامه داشت. خورشید گرفتگی کامل از ساعت ۱۶:۳۹ آغاز شد و در مجموع دو دقیقه و ۳۰ ثانیه ادامه پیدا کرد.

۳۱ تیر

آغاز مأموریت هند برای فتح ماه

هند تیر امسال مدارگرد چاندرایان ۲، ماه‏نشین ویکرام و ماه‏نورد پراگیان را سوار بر ماهواره‏بر جی‌اس‌ال‌وی با هدف فرود بر سطح ماه به مدار زمین پرتاب کرد. این پرتاب و تمام مراحل اوج گرفتن چاندرایان از مدار زمین، رسیدن به مدار ماه و کاهش ارتفاع و پارک در مدار قطبی بالای ماه با موفقیت انجام شد. اما در مرحله آخر یعنی ۱۵ شهریور، ماه‏نشین ویکرام و ماه‏نورد پراگیان نتوانستند مأموریت خود را برای فرود بر سطح ماه و گردش در مدار ماه به پایان برسانند. با این وجود این مأموریت تجارب و دستاورد بزرگی در حوزه فضا برای هندی‌ها به دنبال داشت.

۱۳ مرداد

عبور از کانال مانش با تخته پروازی

فرانکی زاپاتا، مرد مبتکر فرانسوی با استفاده از تخته پروازی که خودش ساخته بود، پس از برخاستن از فرانسه از کانال مانش عبور کرد و به بریتانیا فرود آمد. فرانکی زاپاتا پس از ۲۰ پرواز موفقیت‌آمیز با بیشینه سرعت ۱۹۰ کیلومتر در ساعت و یک بار سوخت‌گیری در طول مسیر توانست به هدف خود دست یابد.

۳۰ شهریور

دستیابی گوگل به فناوری برتری کوآنتومی

پایان شهریور امسال گوگل ادعا کرد رایانه کوانتومی‌ای ساخته است که می‌تواند مسائلی را حل کند که قدرتمندترین ابررایانه‌های کنونی برای حلشان به ده هزار سال زمان احتیاج دارند؛ افتخاری که به آن دستیابی به برتری کوآنتومی (quantum supremacy) می‌گویند. با این حال کوتاه‌مدتی پس از انتشار این مقاله، به دلایل نامشخصی که احتمالا بیشتر جنبه امنیتی داشته است، این مقاله از دسترس خارج شد و حدود یک ماه بعد سرانجام گوگل به صورت رسمی دستیابی به این فناوری را تأیید کرد.

۱۵ مهر

اعلام برندگان جوایز نوبل ۲۰۱۹

در میانه مهر به رسم هر سال برندگان جایزه نوبل رشته‌های فیزیولوژی یا پزشکی، شیمی و فیزیک اعلام شدند. جایزه نوبل پزشکی امسال به طور مشترک به ویلیام جی کالین جونیور، پیتر جی راتکلیف و گرگ ال سمنزا به خاطر تحقیقات مجزایشان در مورد چگونگی سازگاری سلول‌ها با اکسیژن موجود تعلق گرفت. جایزه نوبل فیزیک نیز به جیمز پیبل برای کشفیات نظری در کیهان شناسی فیزیکی و میشل مِیر و دیدیه کولوز برای کشف یک سیاره فراخورشیدی که به دور یک ستاره شبیه به خورشید می‌چرخد، اهدا شد. جایزه شیمی به‌طور مشترک به جان بی گودایناف، استنلی ویتنگهام و آکیرا یوشینو برای ابداع باتری‌های لیتیوم-یونی تعلق گرفت.

۲۸ مهر

ثبت رکورد طولانی‌ترین پرواز

هواپیمای بوئینگ ۷۸۷ دریم‌لاینز شرکت هوایی «کآنتاس» استرالیا جمعه ۲۶ بهمن با ۵۰ مسافر از فرودگاه نیویورک برخاست و پس از ۲۰ ساعت پرواز بدون توقف در مسافت ۱۶ هزار و ۲۰۰ کیلومتر با موفقیت در ۷ دقیقه بامداد ۲۸ مهر در فرودگاه سیدنی به زمین نشست. تاکنون هیچ هواپیمای مسافربری تجاری این مسافت طولانی را بدون توقف طی نکرده بود. این پرواز با هدف سنجش عملی تاثیرات پرواز‌های بالای ۱۲ ساعت روی بدن مسافران و خدمه هواپیما و ارزیابی قدرت تحمل انسان در پرواز‌های طولانی مدت صورت گرفت.

۳۰ مهر

ثبت کوچک‌ترین حسگر عکاسی جهان در رکورد‌های گینس

شرکت اومنی ویژن موفق به ساخت کوچک‌ترین حسگر عکاسی جهان و ثبت رکورد مذکور در کتاب رکورد‌های جهانی گینس شد. ابعاد حسگر یادشده که OV ۶۹۴۸ نام دارد، ۵۷۵/۰ در ۵۷۵/۰ در ۲۳۲/۰ میلی‌متر بوده و در دوربینی به ابعاد ۶۵/۰ در ۶۵/۰ میلی‌متر نصب خواهد شد. یکی از مهم‌ترین کاربرد‌های این حسگر در پزشکی برای وارد کردن دوربین به درون بدن و عکاسی از اعصاب، قلب، نخاع و دیگر اعضای غیرقابل دسترس است.

۱۱ آبان

تولید پوست و رگ‌های خونی زنده با چاپ سه‌بعدی

محققان آمریکایی با ترکیب دو نوع سلول زنده بدن موفق به تولید محصولی موسوم به جوهر زیستی شدند که با چاپ آن در درون ساختار پوست تولید شده با چاپگر سه‌بعدی می‌توان رگ‌های خونی را بازسازی کرد. این محصول جدید بعد از گذشت چند هفته قابلیت خود را نشان داد و رگ‌های خونی موجود در آن رشد کرده و با موفقیت برای التیام زخم بدن یک موش به کار گرفته شد.

۲۰ آبان

گذر عطارد از مقابل خورشید

در جریان این پدیده سیاره عطارد که به‌صورت معمول همچون دیگر سیاره‌های منظومه شمسی در مدار گردش به دور خورشید قرار دارد، از دید ما در زمین همچون نقطه کوچک سیاه‌رنگی طی چند ساعت آرام‌آرام از مقابل قرص خورشید عبور کرد. پدیده گذر عطارد آنقدر کم اتفاق می‌افتد که برای دیدن دوباره‌اش باید تا سال ۱۴۱۱ صبر کنید.

۲۱ آبان

تأیید اولین واکسن ابولا

این واکسن که اروبو (Ervebo) نام دارد را شرکت داروسازی مرک در آلمان ساخته است. در این زمان کمیته‌ای که توسط آژانس دارویی اروپا تشکیل شده بود، مجوز بازاریابی مشروط اتحادیه اروپا را برای این واکسن پیشنهاد کرد. مجوز‌های بازاریابی مشروط برای دارو‌ها و درمان‌هایی صادر می‌شود که نیاز پزشکی رفع نشده‌ای را برای بیماران برطرف می‌کنند. این نوع دارو‌ها سریع‌تر از دارو‌های جدید دیگر تایید شده و برای تایید آن‌ها به جمع‌آوری و تحلیل داده‌های کمتری نیاز است.

۱ آذر

رونمایی از وانت تمام برقی تسلا؛ سایبرتراک

ایلان ماسک، مدیر عامل تسلا، در نمایشی زنده از آخرین محصول این شرکت یعنی وانت تمام برقی تسلا که سایبرتراک نام گرفته رونمایی کرد. سر و شکل زاویه‌دار و تماما هندسی، رنگ‌های متالیک مات، بدنه ضدضربه و قیمت پایه مناسب از جذابیت‌های سایبرتراک به شمار می‌رفتند. مدیر طراحی تسلا در این رونمایی به ایلان ماسک پیوست و با پتک فلزی سنگینی به بدنه خودرو کوبید تا ضد ضربه بودنش را اثبات کند.

۲۲ آذر

ماه‌نورد یوتو ۲ رکورد حضور بر سطح ماه را شکست

۲۲ آذر ماهنورد چینی یوتو۲ (YuTu۲) که در پشت کره ماه مشغول به کاوش است با بیش از ۳۴۰ روز فعالیت، بیش از هر ماهنورد دیگری روی کره ماه کار کرده بود و رکورد حضور در فضا را شکست. این رکورد به مدت حدود نیم قرن به ماهنورد شماره یک اتحاد جماهیر شوروی سابق به عنوان نخستین ماهنورد بی‌سرنشین جهان تعلق داشت. جالب است بدانید که این ماهنورد تا امروز همچنان بر سطح ماه در حال فعالیت است.

۵ دی

کسوف جزیی در ایران

پس از سال‌ها شاهد خورشیدگرفتگی جزئی از ایران بودیم. این کسوف از کشور‌های عمان، قطر، امارات متحده عربی و سریلانکا به صورت حلقوی قابل مشاهده بود. خورشیدگرفتگی بعدی در یکم تیر ۹۹ به صورت جزئی از مناطق مختلف کشور قابل رویت بود.

۱۰ دی

اولین گزارش رسمی همه‌گیری کرونا

در اوخر آذر، بیماری تنفسی جدیدی در شهر ووهان چین شناسایی شد که خیلی زود به همه‌گیری گسترده در ووهان، سایر شهر‌های چین و در حال حاضر قریب به ۱۲۰ کشور دنیا تبدیل شده است. به دنبال مطالعات صورت گرفته مشخص شد این بیماری ویروسی ناشی از نوع جدید ویروس از خانواده کروناویروس‌هاست که در روز‌های بعد کووید-۱۹ نام گرفت.

۲۶ دی

بهره‌برداری از بزرگ‌ترین توربین بادی شناور جهان

کشور پرتغال بزرگ‌ترین توربین بادی شناور را در نزدیکی سواحل خود راه‌اندازی کرد. این توربین بزرگ بخشی از یک نیروگاه بادی شناور با سه توربین است. این نیروگاه بادی شناور، الکتریسیته تولیدشده را با استفاده از یک کابل ۲۰ کیلومتری به ساحل انتقال می‌دهد.

۲۷ دی

اولین برخاست تمام خودکار هواپیما

شرکت ایرباس موفق شد یکی از هواپیما‌های خود را بدون دخالت خلبان از زمین بلند کند. این هواپیما که مدل A۳۵۰-۱۰۰۰ بود از فرودگاه تولوز- بلانیاک فرانسه با موفقیت برخاست. در طول این آزمایش، دو خلبان در کابین خلبان آماده بودند تا در صورت پیش‌آمد هرگونه اختلال، کنترل هواپیما را در دست بگیرند.

۶ بهمن

نقشه ۳ بعدی و باکیفیت گوگل از ارتباطات مغزی مگس میوه

گوگل با همکاری یک مرکز تحقیقاتی پزشکی در ویرجینیای آمریکا بزرگ‌ترین نقشه سه بعدی از ارتباطات مغزی مگس میوه را تهیه کرده است. مغز این حشره متشکل از بیش از صدهزار سلول عصبی است که در نقشه یادشده حدود ۲۵ هزار سلول از این دست دیده می‌شود. سلول‌های یادشده در ۴۰۰۰ نوع مختلف قابل مشاهده هستند و میلیون‌ها مسیر ارتباطی آن‌ها نیز در نقشه یادشده دیده می‌شود.

۲۰ بهمن

پرتاب ماهواره ظفر

غروب ۲۰ بهمن امسال شاهد پرتاب ماهواره سنجش از راه دور ظفر با ماهواره‌بر سیمرغ بودیم. مرحله اول این پرتاب با موفقیت انجام شد. اما پس از جدا شدن قسمت اول ماهواره‌بر در حوالی چابهار، بخش حامل ماهواره به سرعت مورد نیاز برای تزریق ماهواره در مدار مورد نظر نرسید و بر اساس برنامه خودکار ماهواره‌بر انفجار یافت. پیش از این شاهد پرتاب ماهواره‌های پیام و دوستی نیز در سال گذشته بودیم که در مرحله تزریق به مدار مورد نظر موفق نبودند.