صلح خبر – زینب نثار: انتشار خبر ازدواج دختر ۱۱ ساله ایلامی با مرد ۵۰ ساله دوباره بحث کودک همسری و حواشی پیرامون آن را در رسانه‌ها مطرح کرد. در سال جاری، ارائه طرح افزایش سن قانونی ازدواج توسط تعدادی از نمایندگان زن مجلس موجب بحث و جدل بین طرفداران و مخالفان آن در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی شد.

اما بعد از ماجرای اخیر در ایلام، این بار افزایش سن قانونی ازدواج در دستور کار دولت قرار گرفته است. معصومه ابتکار روز یکشنبه ۲۱ بهمن اعلام کرد که هیئت دولت قرار است لایحه افزایش سن ازدواج را به زودی ارائه دهد.

پشت پرده ازدواج دختر ۱۱ ساله ایلامی با مرد ۵۰ ساله

جمعیت خیریه امام علی، یکی از گروه‌های مدنی فعال کشور در حوزه آسیب‌های اجتماعی چند روز قبل با انتشار تصویری از ازدواج دختری ۱۱ ساله به نام رها با مردی ۵۰ ساله در ایلام خبر داد. اعضای این جمعیت خیریه اعلام کردند در واقع رها توسط پدرش در ازای ۱۵ میلیون تومان به مردی ۵۰ ساله فروخته شده که یک همسر دیگر و ۷ فرزند دارد. بعد از انتشار این خبر، دادستان ایلام پدر کودک و مرد ۵۰ ساله را تحت تعقیب قرار داده و رها نیز به بهزیستی سپرده شد. مسئولان قضایی بعد از بررسی ماجرا گفتند که پدر رها معتاد بوده و از همسرش جدا شده است. پدر این کودک در ازای بدهی، دخترش را به عقد مرد ۵۰ ساله در آورده است. جمعیت امام علی که از حامیان طرح افزایش سن قانونی ازدواج به خصوص برای دختران است بار دیگر با انتشار خبر این ماجرا تلاش کرد که لزوم تغییر قانون سن ازدواج را نشان دهد.

آیا افزایش سن قانونی ازدواج در ایران یک ضرورت است؟

در دهه‌های گذشته سن ازدواج برای دختران و پسران ایرانی در حال افزایش بوده است. میانگین سن اولین ازدواج زنان ایرانی از حدود ۱۹ سال در ۱۳۵۵ به حدود ۲۳ سال در ۱۳۹۰ رسید. همچنین میانگین سن اولین ازدواج مردان ایرانی هم از حدود ۲۴ سال در ۱۳۵۵ به حدود ۲۶ سال در ۱۳۹۰ رسیده است.

با این وجود بعد از سال ۱۳۹۰ شاهد کاهش میانگین سن ازدواج دختران در جامعه ایرانی بودیم، آن هم در شرایطی که میانگین سن ازدواج در مردان همچنان در حال افزایش است. میانگین سن ازدواج دختران از ۲۳.۴ در ۱۳۹۰ به ۲۳ سال در ۱۳۹۵ کاهش یافته است.

کارشناسان یکی از دلایل این پدیده را کاهش سن ازدواج دختران در مناطق محروم به دلیل بحران‌های تورمی و افزایش فقر می‌دانند. آمار‌ها نشان می‌دهد بیشترین میزان ازدواج دختران زیر ۱۵ سال در استان‌های محروم مانند سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، هرمزگان و آذربایجان غربی است.

درواقع در چند سال گذشته با کاهش سن ازدواج دختران در روستا‌ها و مناطق حاشیه‌ای کلانشهر‌ها نه تنها میانگین سن ازدواج زنان پایین آمده بلکه تعداد بیوه‌های زیر ۱۳ سال هم در کشور افزایش یافته است. این آمار زنگ خطر شیوع پدیده کودک‌همسری دختران را در کشور به صدا در آورد. تعدادی از نمایندگان زن مجلس از جمله طیبه سیاوشی با استناد به این آمارها، طرح افزایش سن قانونی ازدواج را به صحن مجلس بردند. در این طرح سن ازدواج دختران از ۱۳ سال به ۱۶ سال افزایش یافته بود. البته دختران بین سنین ۱۳ تا ۱۶ سال با اجازه، ولی و مجوز دادگاه صالح می‌توانستند ازدواج کنند. سن ازدواج پسران هم از ۱۵ سال به ۱۸ سال افزایش یافته بود. براساس این طرح پیشنهادی، ازدواج دختران زیر ۱۳ سال و پسران زیر ۱۶ سال ممنوع می‌شد.

طرح مذکور بعد از کش و قوس‌های فراوان و علیرغم موافقت اکثریت نمایندگان توسط کمیسیون حقوقی مجلس رد شد.

استدلال مخالفان و موافقان افزایش سن ازدواج

یکی از مهم‌ترین استدلال‌های مخالفان طرح افزایش سن ازدواج این است که ازدواج در سن پایین به خودی خود بد نیست و نباید افراد را بعد از رسیدن به بلوغ جنسی برای ازدواج محدود کرد. حتی کلیپی از زن و شوهری جوان در فضای مجازی پخش شد که از ازدواج‌شان در سن پایین دفاع کرده و می‌گفتند آن‌ها با همدیگر احساس خوشبختی می‌کنند. البته یکی از فعالان حقوق زنان در واکنش به این ویدئو گفت که چهره و پوشش این زوج نشان می‌دهد آن‌ها از خانواده‌ای مرفه و متمکن هستند. اما ازدواج‌های در سن پایین در حال حاضر در خانواده‌های فقیر و نه مرفه دیده می‌شود. بالای ۸۰ درصد ازدواج‌های در سن پایین نیز مربوط به دختران است.

به اعتقاد این فعال حقوق زنان در عرف جامعه ایرانی ازدواج دختر زیر ۱۳ سال دیگر رایج نیست. ازدواج زیر ۱۳ سال فقط برای دختران در خانواده‌های فقیر اتفاق می‌افتد؛ دخترانی که از نظر خانواده نان‌خور اضافه هستند و هر چه زودتر می‌خواهند از شر آن‌ها خلاص شوند. بیشتر این دختران با مرد‌هایی با سن بالا و حتی سالمند ازدواج می‌کنند.

به اعتقاد کارشناسان علوم اجتماعی و روانشناسان ازدواج دختران در سن پایین هم به لحاظ جسمی و هم روانی تبعات زیان‌باری برای آن‌ها دارد و حتی تعدادی از این کودک‌همسر‌ها به زودی به زنانی بیوه تبدیل می‌شوند. به این ترتیب در حالی که تعدادی فکر می‌کنند باید قانون از حقوق دختران زیر ۱۳ سال مانند رها در برابر ازدواج اجباری حمایت کند برخی اعتقاد دارند نباید حق ازدواج را از افراد در سن پایین سلب کرد.

مخالفان طرح همچنین سلب حق ازدواج در سن پایین را خلاف شرع هم می‌دانند. البته نمایندگان زن مجلس قبلا به سراغ برخی علما رفته و موافقت آن‌ها را با افزایش سن ازدواج جلب کرده بودند. آیت الله ناصر مکارم شیرازی چندی قبل در فتوایی اعلام کرد که ازدواج دختران زیر ۱۳ سال باطل و حرام است.

همچنین در هفته جاری آیت الله اسدالله بیات زنجانی، کودک‌همسری را غیر شرعی و موجب وهن مذهب دانست. این مرجع تقلید شیعه گفته است: «ازدواج با کودکان ناعادلانه است و، چون ناعادلانه است، مشروع نیست». به نظر می‌رسد با توجه به اتفاقات هفته جاری، طرفداران افزایش سن قانونی ازدواج مصمم‌تر شده و می‌خواهند این بار با ارائه لایحه توسط دولت به مجلس، قانون ازدواج را اصلاح کنند. البته ۱۷ بهمن هم طیبه سیاوشی، عضو فراکسیون زنان مجلس اعلام کرد که آن‌ها قرار است به دیدار علی ریجانی بروند و درباره این طرح مذاکره کنند.