روزنامه همشهری – ساسان شادمان‌منفرد: از نخستین ساعات تشخیص ویروس کرونا، دانشمندان، پزشکان، شیمی‌دان‌ها، داروساز‌ها و… در پی یافتن ۲ چیز بودند: نخست راهی برای درمان و دوم ساخت یک واکسن مؤثر. اولی به‌دلیل اینکه قضیه، مبارزه با یک ویروس است، کار را بسیار سخت کرده، اگرچه موفقیت‌هایی در این خصوص به‌دست آمده، اما در دومی به‌نظر می‌رسد که گام‌های بلندی برای رسیدن به موفقیت برداشته شده است.

چند شرکت ازجمله ۲ مورد در آمریکا مدعی شده‌اند که موفق به ساخت واکسن برای مقابله با ویروس جدید کرونا شده‌اند. با این حال این تازه شروع یک راه طولانی به‌حساب می‌آید؛ راهی که ممکن است حتی به عمر شیوع ویروس کرونا قد ندهد. سازمان بهداشت جهانی (WHO) اعلام کرده است که در حال‌حاضر شرکت‌های مختلفی در سرتاسر جهان در حال کار روی بیش از ۲۰ واکسن هستند.

نخستین واکسن‌ها برای Covid-۱۹

تلاش‌ها برای ساخت واکسنی برای مقابله با ویروس کرونا به نتایجی رسیده است؛ نتایجی که در حال‌حاضر نمی‌توان خیلی روی آن حساب کرد، اما این امیدواری را به‌وجود آورده که شاید دنیا به زودی و برای همیشه از شر Covid-۱۹ رهایی پیدا کند.

مدرنا

شرکت داروسازی مُدرنا (Moderna) اعلام کرد که ساخت واکسنی برای ویروس کرونا را تکمیل و آن را برای آزمایش تأیید به اداره سلامت آمریکا ارسال کرده است. شبکه خبری سی‌ان‌ان در این خصوص گزارشی را منتشر کرده و به نقل از مقامات شرکت داروسازی مدرنا آورده است: «ما شیشه‌های محتوی واکسن «mRNA-۱۲۷۳» را به «مؤسسه ملی سلامت» (NIH) فرستادیم تا فاز نخست مطالعاتی آن در آمریکا انجام شود.» روزنامه وال‌استریت‌ژورنال هم نوشت که قرار است این واکسن به ۲۵ داوطلب تزریق شود. طبق اعلام سازندگان، این واکسن فاز اولیه را با موفقیت به پایان برده و آن‌ها آماده‌اند تا برای فاز دوم اقدام کنند. این می‌تواند یک موفقیت بزرگ برای حل بحران کرونا در جهان باشد، اما فعلا برای مقابله با ویروس کارایی ندارد.

نوواواکس

از سوی دیگر یک شرکت دیگر آمریکایی Novavax هم اعلام کرده موفق به ساخت واکسن شده و این موفقیت را به‌خاطر تجربه گذشته در ساخت واکسن‌های سارس و مرس (۲ ویروس دیگر خانواده کرونا ویروس‌ها) به‌دست آورده است. همزمان داروی Remdesivir ساخت شرکت بیوتکنولوژی گیلیاد هم در حال تست‌های جدید خود است.

آزمایش دارو‌های ضدویروس

از آنجا که این بیماری در اثر ویروس ایجاد شده است، محققان دارو‌های مختلف ضد‌ویروس را آزمایش می‌کنند تا ببینند آیا می‌توانند به درمان بیماران کمک کنند یا خیر. یک دارو با نام Remdesivir که به‌وسیله شرکت گیلیاد ساخته شده روی ۷۰۰ بیمار در شهر ووهان مورد آزمایش قرار‌گرفته است. این دارو در واقع یک ضد‌ویروس بوده است که پیش از این وجود داشته، اما مقام‌های سازمان بهداشت جهانی می‌گویند امید زیادی دارند این دارو بتواند روی بیماران COVID-۱۹ مؤثر باشد.

Remdesivir پیش از این برای درمان ابولا مورد آزمایش قرار‌گرفته بود، اما نتایج مطلوبی نداشت. مقام‌های شرکت بیوتکنولوژی گیلیاد می‌گویند که این دارو روی یک بیمار آمریکایی مبتلا به کرونای جدید مؤثر بوده است. اما این مسئله برای اثبات تأثیر آن کافی نیست. دارویی به‌نام کالِترا که به‌وسیله شرکت اب‌وی تولید شده و به ویروس اچ‌آی‌وی حمله می‌کند نیز مورد استفاده قرار گرفته است. درحال حاضر بسیاری از بیماران، درمان‌های حمایتی دریافت می‌کنند؛ درمان‌هایی مانند اکسیژن و کنترل مرتب فشار خون و این درحالی است که بدن درحال مبارزه سخت با ویروس کروناست. یکی از مهم‌ترین راه‌ها که به جامعه جهانی توصیه شده، راهکار‌هایی برای مقابله با ابتلا به بیماری است.

تلاش بین‌المللی

آزمایش انسانی همه این دارو‌ها اکنون در مرحله مهمی است و باید طی این آزمایش‌ها ثابت شود که دارو‌ها قابلیت مقابله با ویروس جدید را دارد. شرکت بیوتکنولوژی چینی کلاور هم با همکاری شرکت بریتانیایی گلاکسو اسمیت‌کلاین برنامه‌هایی را درخصوص تولید واکسن پیش‌می‌برد. غول داروسازی جانسون و جانسون و همچنین انستیتو ملی بیماری‌های عفونی ژاپن از جمله گروه‌هایی هستند که روی واکسن کار می‌کنند.

سابقه کاری مدرنا

شرکت داروسازی مدرنا که این روز‌ها پیشتاز در ساخت واکسن Covid-۱۹ است، پیش‌تر واکسنی را برای زیکا تولید و روانه بازار کرده بود. آن‌ها با یک روش اختصاصی کار روی RNA پیام‌رسان را به پیش بردند و در نهایت موفق به ساخت واکسنی برای زیکا شدند. مدرنا هم‌اکنون نیز روش اختصاصی خود را برای ساخت واکسن مقابله با ویروس کرونا به‌کار برده است.

افزایش درآمد واکسن‌فروشی

اصلی‌ترین و مهم‌ترین روش پیشگیری از ابتلا به یک بیماری، استفاده از واکسن آن است. از همین رو، تولید انواع واکسن‌ها در دستور شرکت‌های داروسازی جهان قرار دارد. در این میان و به گفته تحلیل‌گران، فروش جهانی انواع واکسن‌ها در سال گذشته میلادی، ۵۴ میلیارد دلار بوده که طبق برآوردها، فروش از سال ۲۰۱۴ به این طرف تقریباً دو برابر شده است. دلیل این رشد، افزایش بیماری‌های عفونی مانند آنفلوآنزا، آنفلوآنزای خوکی، هپاتیت و ابولا بوده است. درحالی‌که انتظار می‌رفت فروش واکسن در پایان سال ۲۰۲۰ به بیش از ۶۰ میلیارد دلار برسد، حالا یک چالش بسیار بزرگ به نام کرونا پیش‌روی داروسازان قرار گرفته است.

دکتر اِلن تی هون، مدیر قانون و سیاست دارویی در مرکز پزشکی دانشگاه خرونینخن در آمستردام در این خصوص گفت: «ممکن است تصور بر این باشد که صنعت واکسن‌سازی جهان، دارای ذخایر لازم برای عبور از این چالش باشد، ولی هیچ‌یک از ۴ شرکت برتر واکسن‌سازی، علاقه خاصی برای تولید واکسن Covid-۱۹ از خود نشان نداده‌اند.» با این حال به‌نظر می‌رسد که چند شرکت داروسازی کوچک‌تر به‌دنبال یافتن راه‌هایی برای تولید آن رفته‌اند که توضیحاتی درخصوص یکی از آنها، پیش‌تر ارائه شد. اما آیا این واکسن به‌زودی در اختیار عموم قرار خواهد گرفت؟ پاسخ این پرسش با کمال تأسف منفی است و از همه بدتر اینکه، شاید تا یک سال آینده، چنین اتفاقی امکان‌پذیر نباشد؛ یعنی فعلا نباید روی تولید واکسن حساب کرد.

زمان: شاید ۲۰۲۱

اجازه بدهید کمی به عقب‌تر بازگردیم؛ هنگامی که واکسن جدید ابولا مورد آزمایش قرار‌گرفت، محققان یک آزمایش «مرحله سه» را نیز در گینه انجام دادند؛ یعنی در جایی که بیماری از آنجا شیوع پیدا کرده بود. در مورد ویروس کرونا نیز شرایط همین‌گونه خواهد بود. «آنتونی فاوسی»، مدیر انستیتوی ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی در این خصوص به فوربز می‌گوید: «اگر تحقیقات به‌راحتی پیش برود، آزمایش‌های بالینی مرحله یک ممکن است در کمتر از ۳ ماه آغاز شود.» آزمایش‌های فاز یک معمولاً مطالعه‌های کوچکی برای آزمایش ایمنی و اثربخشی واکسن به‌شمار می‌آیند.

حتی اگر مرحله یک با موفقیت همراه باشد، باید گفت هنوز هم مدت زیادی طول خواهد کشید تا این واکسن در دسترس افراد خارج از شهر ووهان چین قرار بگیرد. واکسن جدید Covid-۱۹ می‌تواند همین رویکرد را داشته باشد و در مرحله اول به افرادی در مناطقی از چین اختصاص داده شود که در معرض بیشترین آسیب‌ها از ویروس کرونا قرار دارند. فقط پس از اتمام مرحله آزمایشی سه و تأییدیه‌های مربوطه، امکان دسترسی مردم دنیا به واکسن Covid-۱۹ وجود خواهد داشت. دانشمندان می‌گویند برای دسترسی به واکسنی مطمئن بهترین زمان واقع‌بینانه برای تولید انبوه در نیمه اول سال۲۰۲۱ خواهد بود.

چرا ساخت واکسن طولانی است؟

تولید واکسن عادی به‌طور متوسط ۱۰ تا ۱۵ سال طول می‌کشد، چون محققان و پزشکان می‌خواهند اطمینان حاصل کنند که واکسن‌ها بی‌خطر هستند. برای دریافت واکسن مورد‌تأیید، باید مراحل مختلفی از جمله تحقیقات بالینی و آزمایش روی حیوانات، آزمایش‌های بالینی انسان و کنترل کیفیت طی شود. عوامل بسیاری می‌توانند در طول مدت ساخت واکسن تأثیرگذار باشند؛ ازجمله پیچیدگی بیماری، نحوه واکنش سیستم‌ایمنی بدن به یک بیماری خاص و اینکه یک بیماری در کدام بدن ریشه دارد. تولید واکسن فرایند بسیار گرانی محسوب می‌شود.

از ابتدا تا انتهای تولید یک واکسن ممکن است، صد‌ها میلیون دلار هزینه شود. البته باید توجه داشت که شرکت‌های داروسازی، میلیون‌ها دلار هزینه تولید واکسن‌های مختلف می‌کنند که بسیاری از آن‌ها واکسن‌های موفقی نیستند و به‌کار نمی‌آیند؛ بنابراین در اینجا نکته اصلی، کلمه «موفقیت» است؛ یعنی اگر تولید یک واکسن موفقیت‌آمیز نباشد، همه هزینه‌کردها، هدر رفته است.

افزایش سرعت با پیشرفت‌های جدید علمی

اگرچه این فرایند به‌طول خواهد انجامید، اما داروسازان انتظار دارند سریع‌تر از گذشته به جلو حرکت کنند. یکی از دلایل این امر به‌دلیل پیشرفت در فناوری توالی ژنوم است. این روند ماه‌ها طول می‌کشد، اما دانشمندان چینی ژنوم ویروس را فقط چند هفته پس از شیوع به‌طور آنلاین منتشر کردند. یک پیشرفت جدید دیگر؛ واکسن‌های mRNA. این واکسن، ساخته شده از RNA پیام‌رسان، سریع‌تر و ارزان‌تر از واکسن‌های سنتی تولید می‌شوند. شرکت مدرنا، از واکسن mRNA برای هدف قرار دادن پروتئین روی سطح ویروس کرونا استفاده می‌کند که سیستم ایمنی بدن را نیز فعال می‌کند. به‌عبارت دیگر این ماده از اسید ریبونوکلئیک پیام‌رسان که یک مولکول برای عملکرد صحیح سلول‌های بدن به‌حساب می‌آید، استفاده می‌کند.

آیا ممکن است دیر شود؟

احتمال دارد شیوع کنونی ویروس کرونا تا پیش از تولید انبوه واکسن آن پایان یابد یا برعکس، این وضعیت تداوم داشته باشد. در صورت پایان شیوع، آیا تمام پول و زمان صرف شده برای ساخت واکسن Covid-۱۹ برای هیچ و پوچ خواهد بود؟ برخی از متخصصان بر این باور هستند که این موضوع به‌هیچ‌وجه نمی‌تواند درست باشد. البته آن‌ها امیدوارند، فرایند شیوع بیماری هرچه زودتر به پایان برسد که در این صورت هم واکسن این بیماری برای شیوع احتمالی آن در آینده در دسترس خواهد بود. بنابراین، هیچ پولی هدر نخواهد رفت. ضمن اینکه تحقیقات و مطالعات درخصوص ویروس کرونا، می‌تواند در آینده درباره ویروس‌های هم‌خانواده آن نیز مؤثر باشد. به‌طور کلی، ویروس کرونا، یک چیز معمولی برای بدن انسان است و در نهایت چیزی جز یک سرماخوردگی را ایجاد نمی‌کند، اما در تاریخ شیوع بیماری‌های مرگبار اخیر.

Covid-۱۹ سومین اپیدمی در ۲ دهه گذشته به‌شمار می‌آید. به‌نظر می‌رسد حتی اگر این مقطع را هم تحت کنترل داشته باشیم، شیوع دیگری در آینده رخ می‌دهد که داشتن یک واکسن مؤثر برای آن، به‌طور حتم بسیار مفید خواهد بود. نکته جالب در این خصوص اینجاست که سارس در سال‌های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ در چین شیوع پیدا کرد و از بین رفت، اما هرگز هیچ نوع واکسن محافظتی برای آن ساخته نشد! در اصل تا پیش از ساخت و تولید انبوه واکسن، سارس کارش به پایان رسید و محو شد.

کُشنده، اما نه خیلی

به‌نظر می‌رسد در بیماری COVID-۱۹، نرخ مرگ‌ومیر کمتر از ۲ درصد باشد که ظاهرا نرخ پایین‌تری از بیشتر بیماری‌های اپیدمیک دنیا دارد. این ویروس نه به‌دلیل میزان مرگ‌ومیرش، بلکه به‌دلیل سرعت انتشار بالایش زنگ خطر را در دنیا به صدا درآورده است. ویروس کرونا شباهت بسیار زیادی به ویروس آنفلوآنزا دارد. همچون بیماری آنفلوآنزای پرندگان، ویروس کرونا هم از حیوان به انسان منتقل شده است. گزارش‌های منتشر شده از سراسر دنیا نشان می‌دهد که COVID-۱۹ تلفات قابل‌ملاحظه‌ای داشته است. این ویروس با ترکیبی از ویژگی‌های قدرتمند، برخلاف بیشتر مواردی که توجه مردم را به‌خود جلب می‌کند، کشنده است، اما نه خیلی کشنده. ویروس فرد را بیمار می‌کند، اما جز با روش‌های منحصر‌به‌فرد قابل تشخیص نیست.