اصطلاح نامه روانشناسی

ويگوتسكي                                            Levsemenovich  vygotsky

   يكي ديگر از نظريه هاي رشد يا تحول شناختي نظريه دانشمند روسي لوسمينويچ ويگوتسكي است . هر چند كه ويگوستكي و پياژه هم عصر بوده و هر دو در يك سال ( 1896 ) متولد شده اند ، اما بر خلاف پياژه كه 84 سال زندگي كرد ، ويگوستكي در 38 سالگي بر اثر بيماري سل در گذشت تاسف بارتر اينكه اثر معروف ويگوتسكي انديشه و زبان ، كه در بر گيرندة نتايج پژوهشهاي او درباره شناخت و زبان است و به صورت مجموعه اي مقاله اولين بار در سال 1936 منتشر گرديد ، در كشور اتحاد جماهير شوروي سوسياليتي سابق توصيف شد و تا سال 1956 اجازه چاپ مجدد نيافت ،به اين دليل و دلايل سياسي ديگر انديشه هاي ويگوتسكي تا سالهاي    اخير براي دنياي خارج از روسيه مكونيستي نا شناخته مانده بود . در نظريه تحول شناختي و يگوتسكي كنش متقابل ميان يادگيرنده و محيط اجتماعي او اهميت بسزايي دارد . و بر اين باور است كه رشد شناختي كودك عمدتاً به مردمي كه در دنياي او زندگي مي كنند وابسته است .

دانشها ، انديشه ها ، نگرشها و ارزشهاي فرد در تعامل با ديگران تحول مي يابند . ويگوتسكي جنبه هاي فرهنگي ، تاريخي و اجتماعي را در رشد شناختي بسيار با اهميت مي داند . او در توضيح اهميت عوامل سه گانه ، كاركرد هاي ذهني را به دو دسته تقسيم مي كند : 1)    – كاركردهاي نخستين ذهني ، 2 )- كاركرد هاي عالي ذهني. كاركرد هاي نخستين به تواناييهايي طبيعي و نا آموخته انسان مانند توجه كردن – حس كردن و ادراك كردن اشاره مي كنند . در جريان رشد يا تحول ، اين كاركرد هاي نخستين ذهني تدريجاً به كار كرد هاي عالي ذهني ، يعني حل مسئله و تفكر ، تغيير مي يابند اين تغيير از كار كرد هاي نخستين به كار كرد هاي عالي ذهني عمدتاً از راه تاثير فرهنگ و در زمينه تاريخي – اجتماعي ميسر است . تاكيد و يگوتسكي بيشتر بر تعامل بين فرد و زمينه اجتماعي اوست . به باور او ، كودك از طريق اين تعامل روابط اجتماعي را به صورت كاركرد هاي روانشناختي در مي آورد . « همين تبديل روابط اجتماعي به كار كرد هاي ذهني موجب رشد يا تحول شناختي مي شود » .

فرايند تبديل روابط اجتماعي به كاركرد هاي عالي ذهني نه به طور مستقيم بلكه از طريق يك واسطه يا بنا به گفته ويگوتسكي ، يك علامت امكانپذير مي شود .

                                                                               ( سيف ، 1379 )

ويليام جيمز                                                                     Games .W.

   ويليام جيمز در آستور ها وس ، هتلي در نيو يورك  در يك خانواده ثروتمند و سر شناس متولد شد . تجارب بر انگيز انندة دورة جواني ، جيمز را از مزاياي فكري و       فر هنگي – انگلستان و ارو پا بر خور دار ساخت و او را مردي جهاني به بار آورد . سفر هاي مكرر به خارج ، از ويژگيهاي تمام عمر او بود . روش پدرش در برخورد با بيماري اعضاء خانواده اين بود كه بيمار را به جاي بيمارستان به اروپا مي فرستاد . به علت اينكه جيمز به ندرت از سلامتي خوبي برخوردار بود مرتب بين اروپا و امريكا سفر مي كرد .

   در رابطه با نقش و منزلت ويليام جيمز در روان شناسي امريكا يي تناقضهاي بسيار وجود دارد . از يك طرف او به طور حتم منادي بر جسته امريكايي در روان شناسي كار كرد ي بود . از طرف ديگر ، بعضي وقتها جيمز روان شناس بودن خود را انكار ميكرد  و يا اينكه منكر مي شد كه روان شناسي جديدي وجود دارد . او هيچ نظام رسمي را در روان شناسي بنيان ننهاد و هيچ مريدي نداشت .

   اگر چه روان شناسي كه به توسط جيمز شكل گرفت علمي و آزمايشي بود ، خود او از لحاظ نگرش ياكردار ، آزمايشگرا نبود . او زماني روان شناسي را « علم كوچولوي نحس » ناميد و تمام عمر را بدان پاي بند نماند . جيمز مدتي در روان شناسي كار كرد و سپس آن را كنار گذاشت  .           ( شولتز و شولتز ، 1987 )

« ه »

هانس سليه                                                                      Hans  selye

   هانس سليه 1974 ، فيزيو لوژيست كانادايي كه تحقيقات و نوشته هاي او در بارة استرس ، از اهميت ويژه اي بر خوردار است .                       (گنجي  1379 )

   سليه استرس رواني را اينچنين تعريف مي كند ، استرس رواني بطور ساده يك مكانيزم رواني است كه عكس العمل  هاي تحريكي و عاطفي در برابر عوامل تهديد كننده و نا مطبوع در كل موقعيت زندگي را در بر مي گيرد .

                                                                          ( احمدي و فراهاني 1370 )

هذيان ( اختلال در تفكر )                                                    Delusion

   داشتن افكار و انديشه هاي نادرستي كه به رغم وجود شواهدي حاكي از نادرست بود نشان ، فرد آنها را باور داشته و به درست بودن آنها اصرار مي ورزد . مثلاً فكر   مي كند كه پادشاه است در حالي كه از فقر و بيچارگي شديد رنج مي برد . بي نظمي جريانهاي فكري ممكن است به صورت اشتغال در تمركز نا تواني در همخواني افكار ، احساس از « محصور بودن » در افكاري مخصوص و آسيب شديد  در حل مسئله و تصميم گيري ظاهر شود . ممكن است بيمار باور داشته باشد كه دشمنان او امواج الكترونيكي پيچيده اي براي دخالت در جريانهاي فكري او به كار گرفته يا داخل مغز او كار گذاشته اند .                                                          ( آزاد ، 1375 )

هذيان بزرگ پنداري:

   اين اعتقاد كه شخص يك فرد مشهور ، قدرتمند و مهم است . چنين هذياني ممكن است به صورت يك هويت خيالي پايدار تبلور پيدا كند كه در آن شخص ادعا مي كند كه او يك شخصيت تاريخي مانند ژندارك ، ناپلئون يا عيسي مسيح است .

                                                                                     ( آزاد ، 1375)

هراس                                                                                     Phobia

   ترس مستمر ، غير منطقي از يك شي ء فعاليت ، يا موقعيت ( محرك ترس آور ) خاص كه منجر به يك تمايل الزام آور در اجتناب از آن مي شود . اين ترس اغلب يا منجر به اجتناب از محرك هراس آور يا موجب تحمل همراه با وحشت مي شود .

                                                 smiv)                       D ، 1375 )

هشيار و نا هشيا ر                            Conscious   and  unconscious

   فر ويد ذهن انسان را به كوه يخ شناوري تشبيه مي كرد كه بخش كوچك آنكه بر سطح آب نمايان است ، نمودار تجارب هشيار ، و بخش بزرگتر زيرين آن نمودار نا هشيار است ، يعني انبار تكانه ها ، شهوات و خاطرات غير قابل دسترس كه بر افكار و رفتار ما تاثير مي گذارند . اين بخش نا هشيار ذهن آدمي بود كه فرويد با استفاده از روش تداعي آزاد به كند و كاو در آن پر داخت . بر اساس اين روش از شخص خواسته مي شود هر چه را كه به ذهن هشيارش مي رسد ، هر چند مسخره و پيش پا افتاده هم به نظر آيد ، بيان كند . از راه تحليل تداعيهاي آزاد ، از جمله ياد آوري رؤيا ها و خاطرات دوران كودكي ، فرويد سعي داشت بيمارانش را از انباشته هاي نا هشيار ذهنشان آگاه كند و به اين وسيله عوامل بنيادي شخصيت را آشكار سازد.

                                                                    ( اتكينسون و هيلگارد  ،  1983 )

همبستگي                                                                        Correlation

   وقتي روش آزمايشي ممكن نباشد ، براي تعيين اينكه آيا متغيري ( كه تحت كنترل آزمايشي نيست ) با متغير ديگري ارتباط دارد يا نه مي توان از روش همبستگي استفاده كرد . شاخص آماري كه در روش همبستگي به كار مي رود ضريب همبستگي است كه آن را با حرف r نشان مي دهند . اين شاخص بر آوري از رابطه   بين دو متغير را نشان مي دهد . ضريب همبستگي عددي بين 1- و 1+ است . اگر رابطه اي وجود نداشته باشد مقدار آن صفر است . به همان نسبت كه مقدار r  از صفر به يك ميل مي كند ميزان رابطه افزايش مي يابد . اگر مقدار آن برابر با يك باشد رابطه كاملي وجود دارد . در مواردي كه علامت  r   ( + ) باشد مي گوييم همبستگي مثبت است و در مواردي كه علامت  r  ( – ) باشد ، همبستگي متغير ها منفي است .

                                                                                   ( نظري ، 1381 )

   در طبيعت حوادث متعددي اتفاق مي افتد كه بين آنها همبستگي يا رابطه وجود دارد . به عنوان مثال ، ميزان بارندگي و عمق رودخانه ها ، وضعيت خورشيد و درجه حرارت زمين . در علوم انساني  ، متغير هاي زيادي يافت مي شود كه بين آنها همبستگي وجود دارد ، از قبيل پيشرفت تحصيلي و هوش ، يادگيري و دقت و نظاير آنها ، ارتباط بين دو يا چند متغير را همبستگي گويند. همبستگي به دامنه رابطه اي كه بين دو متغير در جامعه وجود دارد اطلاق مي شود .             ( دلاور  ، 1378 )