دکتر بهروز ساری صراف، عضو هیات علمی گروه آب و هواشناسی دانشگاه تبریز در گفت‌وگو با صلح خبر با اشاره به توسعه اراضی کشاورزی گفت: توسعه اراضی کشاورزی که بعد از انقلاب نیز افزایش یافته، به مدد آب‌های زیرزمینی محقق شده است و باید این نکته را نیز مورد توجه قرار داد که آب‌های زیرزمینی نتیجه بارش‌های بعد از دوران چهارم زمین شناسی و نتیجه انباشت آب در هزاران سال بوده و با بارش‌های امروزی و در مدت زمان کوتاه آب زیر زمینی در آبخوان‌ها جمع نمی‌شود.
ساری صراف در بخش دیگری از سخنانش به پدیده (NAO ( North Atlantic oscillation نوسانات اقیانوس اطلس شمالی اظهار کرد: نوسانات اقیانوس اطلس شمالی دارای دو فاز مثبت و منفی است که بارش‌های مدیترانه و منطقه ما در فاز منفی نوسانات اقیانوس اطلس شمالی رخ می‌دهد و با توجه به قابل پیش بینی نبودن فاز منفی و مثبت نوسانات، زمان بارش نیز مشخص نیست.
وی با اشاره به بیانات دکتر بهلول علیجانی، پدر اقلیم شناسی سینوپتیک کشور گفت: “در چند سال اخیر جریان بادهای غربی به سمت کشور وارد نشده بود با تغییرات جوی اقیانوس اطلس، شاخه جنوبی بادها در دریای مدیترانه، تقویت و سبب ورود رطوبت و ناپایداری و بارش‌های شدید در بسیاری از نقاط کشور شد”.
وی ادامه داد: طبق اظهار نظر این اقلیم شناس، برخی مناطق کشور نظیر دشت‌های گرگان مسطح بوده و در گذشته وجود پوشش گیاهی و جنگل‌ها سبب نگه داشت آب باران و جلوگیری از وقوع سیل در این نواحی می‌شد که امروزه جاده‌سازی، احداث بناها در حریم منابع طبیعی و آبی سبب برهنگی خاک و در نتیجه عدم توانایی زمین در نگهداری این آب شده است؛ به عنوان مثال در منطقه آق قلا برهنگی خاک، لایروبی نشدن پل‌ها و باریک بودن کانال رود این منطقه سبب شد سیلاب‌ها در کل منطقه پخش شود و در نهایت سیل رخ دهد.
ساری صراف با اشاره به ارتباط علم هیدرولوژی و آب و هواشناسی گفت: هیدرولوژی به مطالعه چرخش و گردش آب در طبیعت اشاره دارد، از نظر آب و هواشناسی نیز مبدا آب، اتمسفر و اتمسفر نیز بخشی از هیدرولوژی و آورنده جریان اصلی گردش آب است.
وی خاطرنشان کرد: معیشت و زندگی انسان‌ها به آب ارتباط داشته و حفظ آب، خاک و طبیعت برای نسل بعد وظیفه ما بوده و آب‌ها با گردش بر روی آب و خاک و جنگل، مایه حیات را به صورت منابع زیر زمینی برای نسل‌های بعدی حفظ می‌کند.
وی تاکید کرد: بستر زندگی مردم به دلیل ساخت و سازهای بی رویه و عدم نظارت مسئولان در زمان وقوع سیل ناامن می‌شود؛ فقدان برنامه و عدم پشتیبانی لازم و تشویق مردم به افزایش جمعیت نیز از دلایل خسارات بیشتر مردم بوده و به عنوان مثال در حادثه سیل اخیر در شمال کشور، اسامی شهرهایی مانند شهر آق قلا، معمولان و نوشین را شنیدیم که در گذشته روستا بودند و بعدها به شهر تبدیل شدند.
وی خاطرنشان کرد: مسئولان ما با تشویق مردم به افزایش جمعیت، روستاها را به شهر تبدیل کردند، روستا صرفاً با افزایش جمعیت به شهر تبدیل نمی‌شوند و نیاز به یک سری مدیریت و مبلمان شهری است و امکانات، ابزارها و تجهیزات نیز باید متناسب با شهر باشند.
هم مردم و هم مسئولان در خسارت‌های ناشی از سیل مقصر هستند
وی افزود: با افزایش بی رویه جمعیت، توسعه کشاورزی برای رفع نیازهای غذایی، کسب درآمد و نیاز به تهیه مسکن، سبب دست درازی به طبیعت شده است و بستر رودخانه‌ها، ارزان‌ترین وآسان‌ترین راه هستند. به دلیل میل به تصاحب اراضی مرغوب کنار رودها، این اراضی که معمولاً محل عبور جریان آب هستند، بیش از سایر جاها تغییر کاربری داده شده‌اند که آسیب‌پذیرترین موجود در این دخل و تصرف‌ها هم خود انسان‌ها هستند.
وی متذکر شد: این ما هستیم که با تجاوز به حریم رود باعث طغیان آن شده‌ایم، در واقع رودخانه با طغیان کردن بستر خود را از ما می‌طلبند، با وجود اینکه همیشه از طبیعت طلبکار هستیم، طبیعت مقصر نبوده و ما یکی از بزرگ‌ترین بدهکاران به طبیعت و حیات وحش هستیم.
عضو هیأت علمی گروه آب و هواشناسی دانشگاه تبریز گفت: انسان‌ها با تخریب اکوسیستم، حیوانات را مجبور به حمله به منازل مسکونی، شهرها و روستاها و رودخانه‌ها را مجبور به طغیان می‌کنند و با این ایدئولوژی که انسان “اشرف مخلوقات” است، طبیعت را برای زندگی کردن نسل‌های بعدی، تخریب کرده و منابع طبیعی را که سهم آیندگان نیز هست در قمار توسعه می‌بازیم.
علت وقوع سیل‌های اخیر کشور، نبود مطالعات هیدرولوژیکی است
ساری صراف با تاکید بر اینکه علت وقوع سیل‌های اخیر کشور نبود مطالعات هیدرولوژیکی است، گفت: پیشنهاد می‌شود علاوه بر الزام به رعایت پیوست‌های زیست محیطی و فرهنگی در اجرای طرح‌های بزرگ و کلان راه سازی شهر سازی و توسعه مسکن، پیوست‌های هیدرولوژیکی نیز مورد توجه مدیران و کارفرمایان دولتی قرار گیرد، این مسئله، پیشنهاد دکتر احمد فاخری فرد، دبیر سومین همایش ملی هیدرولوژی بوده و لازم است مسئولان برای اجرای کردن این پیشنهاد تلاش کنند.
نمی‌توان ادعا کرد وارد ” دوره ترسالی ” شده‌ایم
وی در بخش دیگری از سخنانش اظهار کرد: از منظر آب و هواشناسی پدیده‌های مربوط به بارندگی جزو پدیده‌های تصادفی هستند و نمی‌توان بر اساس تصادف برنامه ریخت، وزیر نیرو گفت که وارد دوره ترسالی شده‌ایم، اما آمار پدیده‌های جوی در ۶۰ سال گذشته و داده‌های مدون و منسجم هواشناسی این را نشان نمی‌دهد، چرا که پیشینه این سرزمین، مبتنی بر حوادث بارندگی است و با یک سال بارندگی زودگذر نمی‌توان ادعا کرد وارد دوره ترسالی شده‌ایم و این یک رویداد تصادفی است.
وی خاطرنشان کرد: اگر مسئولان بر اساس این اتفاقات تصادفی، برنامه‌ها را از مبارزه با خشکسالی به مبارزه با ترسالی تغییر دهند، مرتکب اشتباه بسیار بزرگی شده‌اند که تاریخ این سرزمین هرگز این اشتباه را نمی‌بخشد، حتی وزیر نیرو هم بیان می‌کند که باید برنامه‌هایمان را عوض کنیم و در پاسخ باید گفت که نگاهی به آمارها بیندازید، به عنوان مثال حدود سال ۴۰ بارندگی خوبی را در سطح کشور شاهد بودیم، اما سال‌های بعد از آن خشکسالی پیش آمد.
رئیس دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی با تاکید بر اینکه باید بر اساس میانگین‌ها و مطالعه اقلیم و شرایط بلند مدت اتمسفر برنامه‌ریزی کنیم، گفت: میانگین‌ها تغییر چندانی نمی‌کنند.
وی گفت: با توجه به تعریف اقلیم که به مطالعه شرایط بلند مدت اشاره دارد و طبق آمارها روند بارش‌ها در ۶۰ سال گذشته نزولی و دما به طور محسوس افزایشی بوده و مثلاً دمای تبریز از میانگین ۱۰ درجه به ۱۳ الی ۱۴ درجه رسیده است.
وی با اشاره به افزایش چهار الی پنج درجه‌ای دما و کاهش حدود ۵۰ میلی متری بارندگی در ۶۰ سال گذشته گفت: این میزان شاید کاهش محسوسی به نظر نرسد، اما یک پنجم سرمایه بارشی حوضه ما را شامل می‌شود.
وی در ادامه با اشاره به نقش ابعاد مدیریتی، فرهنگی و اقلیم و اتمسفر در بروز پدیده‌های جوی اظهار کرد: معمولاً گزارشهای خبری و مسئولان به هنگام وقوع سیل، این حادثه را به خشم آسمان تشبیه می‌کنند، در حالی که این ما هستیم که به دلیل نداشتن قابلیت استفاده از بخشندگی آسمان آن را به خشم تشبیه میکنیم.
ساری صراف اضافه کرد: با وجود اینکه سیل در تمامی جاها یک بلای آسمانی به شمار می‌آید، اما قابل کنترل و پیشگیری است؛ تکنولوژی در زمینه پیش‌بینی، نقش مهمی داشته و به دنبال بهبود وضعیت پیش‌بینی ناشی از بهبود تکنولوژی، آمادگی در مقابل بلایای جوی هم بیشتر می‌شود.
وی تاکید کرد: بی‌انصافی است که تمامی مشکلات را به گردن طبیعت بیندازیم و خودمان را از این قائله مستثنی بدانیم، اگر بارش‌ها به سوی یک اقیانوس جاری می‌شد، سیلی هم وجود نداشت، سیل زمانی به وقوع می‌پیوندد که زندگی و حیات انسانی را متأثر کند.
ساری صراف اضافه کرد: برخی مسئولان طوری وانمود می‌کنند که گویی هیچ تقصیری ندارند، در حالی که بودجه هنگفتی برای فرهنگ‌سازی و عملیات پیشگیرانه از نظر مهندسی و سایر اقدامات در اختیار آن‌ها است.
انتهای پیام
