روزنامه جام‌حم: «امروز که اینستاگرام را باز کردم احساس کردم رفته‌ام خانه سالمندان!» این جمله یکی از همکاران‌مان بود. سه چهار روز قبل هنوز این چالش فیس‌اپ به این اندازه داغ نشده و شور قضیه هم در نیامده بود. حالا، اما هر که را پیدا کنی یک تصویر از خودش در گروه‌های دوستانه و خانوادگی به اشتراک گذشته که چهره او را در ایام پیری و کهنسالی نشان می‌دهد. چالش فیس‌اپ و عکس پیری آن‌قدر همه‌گیر شده که دیگر با تصویر اشخاص معمولی جذابیت ندارد و کاربران افتاده‌اند دنبال پیر کردن چهره‌هایی که سال‌هاست درگذشته‌اند تا ببینید اگر فرد متوفی الان زنده بود در پیری‌اش چه شکلی داشت.

همه مشغول بازی و سرگرمی بودند که ناگهان فضای مجازی فارسی پر شد از حرف و حدیث‌هایی که ملت چه نشسته‌اید که فیس‌اپ یک ابزار جاسوسی است یا از چهره شما سوءاستفاده می‌کنند و این حرف‌ها.همین هم باعث شد تا در حوزه صنایع فرهنگی صفحات فرهنگی جام‌جم برویم دنبال این قضیه و سر و گوشی آب بدهیم تا ببینیم قضیه چیست. اجمالا هم این را بگوییم که قضیه به آن سفت و سختی نیست که مدعیان امنیت شبکه دارند هشدار می‌دهند.

داستان از کجا شروع شد؟

قضیه ظاهرا از یک توییت یکی از متخصصان نرم‌افزار و رایانه شروع شده است. توییتی که ظاهرا الان دیگر وجود خارجی ندارد. او توییت کرده بود مراقب فیس‌اپ باشید، چراکه این اپ بدون این‌که شما تصویری را انتخاب کرده باشید، آن را فورا آپلود می‌کند. همین هم شد که دعوا بالا گرفت. در ادامه هم بعضی از رسانه‌های انگلیسی‎‌زبان به این نگرانی دامن زدند و سوال‌هایی را درباره حریم خصوصی این نرم‌افزار مطرح کردند.

این درست زمانی بود که چالش فیس‌اپ از سر و کول شبکه‎‌های اجتماعی بالا می‌‎رفت. چالشی که در آن، کاربران تصویر سلفی از خودشان می‌گرفتند و به کمک این نرم‌افزار و امکاناتی که در آن وجود دارد، سن و تصویر خود را تغییر می‌دادند. حالا یک متخصص شبکه از راه رسیده بود و تلویحا اتهام جاسوسی و دزدی اطلاعات به این نرم‌افزار می‌زد.

چرا مهم شد؟

خب این حق شماست که این چالش را مطرح کنید که روزانه اتهامات زیادی درباره برند‌ها و شرکت‌های گوناگون مطرح می‌شوند پس چرا یکباره به اندازه فیس‌اپ مهم نمی‌شوند و رسانه‌ها به آن توجه نمی‌کنند. قضیه به مکان جغرافیایی کشوری مربوط می‌شود که برند فیس‌اپ در آنجا ثبت شده است؛ روسیه! حالا بیایید این وضعیت را دوباره مرور کنیم. در زمانی که رسانه‌ها و مقامات آمریکایی اتهامات متعددی به روس‌ها درباره فعالیت‌های سایبری آن‌ها علیه منافع آمریکا مطرح می‌کنند یکباره چالشی در شبکه‌های اجتماعی همه‌گیر می‌شود که نبض تپنده آن یک برند روسی است. برندی که از قضا دفتر آن هم در سنت‌پترزبورگ قرار دارد. حالا توقع دارید رسانه‌های آمریکایی بی‌خیال موضوع شوند؟

بهترین موقعیت برای یک جریان رسانه‌ای به وجود آمده است. همین هم می‌شود که رسانه‌های آمریکایی و غربی یکباره هوار می‌شوند سر موضوع. نمونه‌اش همین جریده معظم واشنگتن‌پست که صفحه رفته بود مراقب اطلاعات شخصی‌تان در استفاده از این نرم‌افزار باشید و این صحبت‌ها. در ادامه هم که بعضی رسانه‌های داخلی که اصولا علاقه به مرموزبازی دارند عین موضوع را در فضای رسانه‌های فارسی‌زبان بازتاب دادند و بعدش هم جو اضافه رسانه‌ای و کش دادن که تا الان هم رسیده به همین گزارش ما در جام‌جم.

فیس‌اپ واقعا روسی است؟

ظاهرا بله. مدیر اجرایی و کسی که به عنوان نماینده این شرکت با بی‌بی‌سی جهانی مصاحبه کرده یک فرد روسی است. مثل همه روس‌ها هم اسم منحصر به فرد و تابلویی دارد؛ یوروسلاو گونچاروف! از آن طرف هسته اولیه تحقیق و توسعه این شرکت هم در سنت‌پترزبورگ ثبت شده و مشغول فعالیت است. با همه این‌ها این، اما تمام ماجرا نیست. فیس‌اپ مشغول استفاده از سرویس‌هایی است که تحت نظارت و زیر نظر شرکت‌هایی مانند گوگل و آمازون فعالیت می‌کنند. به‌عبارت دیگر، بخش‌هایی از گلوگاه‌های فیس‎‌اپ روسی از زیر دست دو سه شرکت آمریکایی می‌گذرد. بگذریم از این‌که دیتابیس تصاویری که فیس‌اپ از کاربران می‌گیرد هم نه در خاک روسیه بلکه در خاک ایالات متحده است.

واقعا جاسوسی می‌کند؟

اتهام اصلی که به فیس‌اپ زده شده حول دو محور مهم است؛ اول این‌که این نرم‌افزار، بدون اجازه کاربر تصاویر متعددی را از روی دستگاه تلفن همراه هوشمند او کپی کرده و آپلود می‌کند. اتهام بعدی این است که فیس اپ از تصاویر کاربران سوءاستفاده کرده به این ترتیب این تصاویر را در خدمت دستگاه‌های امنیتی روسی قرار داده یا برای تکمیل الگوریتم‌های هوش مصنوعی و تشخیص چهره مورد استفاده قرار می‌دهد. اتهام اول به استناد گزارش‌هایی که رسانه‌هایی مانند گاردین و بی‌بی‌سی جهانی مبتنی بر نتیجه تحقیقات چند مرکز امنیتی سایبری ارائه داده‌اند رد شده است.

به عبارت دیگر، مدرکی به دست نیامده که نشان دهد این نرم‌افزار، تصاویر دیگر کاربر را از روی دستگاه هوشمند او دزدیده و اپلود می‌کند. همچنین بگذریم از این‌که این نرم‌افزار هم در فروشگاه اینترنتی گوگل‌پلی و هم در فروشگاه اینترنتی اپ‌استور متعلق به اپل در حال حاضر عرضه می‌شود. فروشگاه‌هایی که در صورت ظن امنیتی، عرضه این اپ را متوقف می‌کنند به خصوص اپ‌استور آمریکایی که نشان داده در این زمینه با کسی شوخی ندارد. نکته بعد سوء‌استفاده از تصاویری برای تکمیل طرح‌های الگوریتم هوش مصنوعی است. یوروسلاو گونچاروف، مدیر ارشد اجرایی فیس‌اپ در گفت‌وگویی که با بی. بی. سی جهانی داشته صریحا این اتهام را رد کرده و عنوان کرده ما فقط امکانات ویرایش تصویری را در اختیار کاربر قرار می‌دهیم و در نهایت هم تصویر آپلود شده او را برای مواردی نظیر الگوریتم‌های تشخیص چهره هوش مصنوعی مورد سوءاستفاده قرار نمی‎‌دهیم.

یعنی امن و امان است؟

این‌که تاکنون مدرکی در مورد سوءاستفاده فیس‌اپ از اطلاعات شخصی روی دستگاه هوشمند شما به دست نیامده به این معنی نیست که لزوما این نرم‌افزار‌ها از امنیت کامل برخوردارند. شما هنگام نصب هر نرم‌افزاری روی دستگاه هوشمندتان، اجازه یک سری دسترسی‌ها را به آن‌ها می‌دهید. فرقی هم نمی‌کند همین فروشگاه اینترنتی بازار خودمان باشد یا اینستاگرام یا فیس‌اپ. این دسترسی‌ها می‌توانند کم یا زیاد باشند و مورد استفاده‌های به جا یا نابجا قرار گیرند. به هر حال فیس‌اپ هم مانند دیگر نرم‌افزار‌ها هنگام نصب اجازه دسترسی به یکسری اطلاعات را از شما می‌گیرد. حالا این‌که از این اطلاعات چه استفاده‌ای می‌کند جای خود دارد.

مثلا فکر کرده‌اید همین جناب گوگل که کار من و شما را خیلی راحت کرده و خدماتی که دارد به ما رایگان ارائه می‌دهد برای خودش هم رایگان و مفت تمام نمی‌شود؟!

نه خیر آقا یا خانم محترم! گوگل هنگام نصب برنامه‌های مختلفش روی دستگاه‌های هوشمند من و شما، اجازه دسترسی به کلی اطلاعات روی دستگاه را از ما می‌گیرد از نقطه جغرافیایی که در آن قرار گرفته‌ایم بگیرید تا تصاویر و سایر اطلاعات‌مان در شبکه‌های مختلف اجتماعی. این‌که از این اطلاعات چقدر استفاده جاسوسی می‌شود را باید از آمریکایی‌ها پرسید، اما حداقلش این است که با همین اطلاعات من و شما بخش مهمی از توسعه تجاری خودش را انجام می‌دهد. همه این‌ها یعنی مراقب بحث امنیتی اطلاعات روی دستگاه‌های هوشمندمان باشیم.