جامعه > خانواده – نویسنده و کارگردان سریال تلویزیونی کیمیا، در نشستی درباره چگونگی بازنمایی مشارکت سیاسی و اجتماعی زنان در رسانه ملی، تاکید کردند لازم است چهره توانمند زن ایرانی به نمایش درآید.

فهیمه حسن‌میری: یكی از سریال‌های پرطرفداری كه اخیرا از شبكه دو صداوسیما پخش می‌شود، «كیمیا» است. این سریال، با محوریت قرار دادن شخصیتی به نام كیمیا، با بازی مهراوه شریفی‌نیا در نقش اصلی، ماجرای خانواده‌ای را در زمان شكل‌گيری انقلاب اسلامی روایت می‌كند و در ادامه، به برهه‌های دیگر تاریخی نیز مي‌پردازد. یكی از ویژگی‌هایی كه این سریال را از آنچه اغلب در سريال‌ها می‌بینیم متفاوت می‌كند، تاكید بر نقش زنان در پیروزی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس است و تصمیم‌گیری درباره آنچه در اطرافشان می‌گذرد.

از سوی دیگر، در شرایطی هستیم كه به انتخابات مجلس شورای اسلامی نزدیك می‌شویم و عده زیادی از زنان، ورود به مجلس را یكی از اهدافشان برنامه‌ریزی كرده و برای مشاركت سیاسی بیشتری نسبت به گذشته مصمم هستند. این همزمانی، فرصت خوبی ایجاد كرد تا در نشستی به این موضوع پرداخته شود كه رسانه ملی، به عنوان رسانه‌ای كه به تمام قشرها تعلق دارد و قرار است پاسخگوی نیاز همه مردم باشد، چقدر و چطور مشاركت زنان را بازنمایی می‌كند، آنها را به حضور در عرصه‌های مختلف ترغیب می‌كند و توانایی آنها را به تصویر می‌كشد؟

به همین منظور، نشست «بازنمایی مشاركت سیاسی – اجتماعی زنان ایرانی در رسانه ملی» به همت حلقه مطالعات مسائل اجتماعی زنان انجمن جامعه‌شناسی ایران و با همكاری موسسه زن، اندیشه، رسانه و كارگروه مدیریت و مشاركت اجتماعی – سیاسی معاونت امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری، در انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد. در این نشست،‌ دكتر عبدالكریم خیامی؛ دكترای فرهنگ و ارتباطات و مدرس دانشگاه، دكتر علیرضا حسینی پاكدهی؛ دكترای علوم ارتباطات و عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، دكتر سیده زهرا اجاق؛ دكترای علوم ارتباطات و عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی، مسعود بهبهانی‌نیا؛ فارغ‌التحصیل رشته جامعه‌شناسی و فیلمنامه‌نویس سریال كیمیا و همچنین جواد افشار، كارگردان سریال كیمیا حضور داشتند.

تكنولوژی اجازه نمی‌دهد تمام واقعیت منعكس شود

دكتر عبدالكریم خیامی، با بیان این كه مشاركت سیاسی و اجتماعی، وجوه بنیادین و همچنین مراحل تاریخی دارد، تاكید كرد: این نوع مشاركت، در اصل به سهیم شدن در قدرت و وجوه نظارتی از سوی مردم تعبیر می‌شود كه قرار است طی آن فرصت‌های پیشرفت یك قشر یا عموم مردم در این زمینه فراهم شود. این مشاركت سطوح مختلفی دارد كه از شركت در انتخابات به صورت عام تا این كه افراد به عنوان مثال زنان،‌ به سطوح نخبگان سیاسی راه پیدا كنند را شامل می‌شود كه لازم است مراحل خاص خودش را متناسب با جامعه طی كند.

این مدرس دانشگاه همچنین گفت: واژه «بازنمایی» نیز از تفاوت دو واقعیت آغاز می‌شود؛ واقعیتی كه پسارسانه‌ای است و اتفاق می‌افتد و آن بخشی از واقعیت كه توسط رسانه‌ها به نمایش درمی‌آید. باید دید این دو مساله چه نسبتی با هم دارند. اصولا واقعیتی كه رسانه‌ها آن را نمایش می‌دهند، همان واقعیتی نیست كه در جهان بیرونی رخ داده است بلكه یك واقعیت دستكاری شده است. این دستكاری هم در موارد زیادی از روی ناچاری اتفاق می‌افتد چرا كه از كارگزاران كه بگذریم، تكنولوژی هم اجازه نمی‌دهد كه تمام واقعیت منعكس شود بلكه تنها می‌تواند بخشی از آن را منعكس كند.

دكتر خیامی اشاره كرد: اگر رسانه‌ای مانند تلویزیون یا رادیو را مد نظر قرار دهیم و بخواهیم ببینیم مشاركت سیاسی و اجتماعی زنان ایرانی را چطور مورد بازنمایی قرار می‌دهد، با ماتریسی از تصمیم‌گیری مواجه می‌شویم كه لازم است به فرهنگ نیز در آن توجه كنیم. در این سمت، پیش از بازنمایی، واقعیتی داریم مبنی بر این كه اصلا زنان مشاركت سیاسی و اجتماعی می‌كنند یا خیر، و از سوی دیگر این كه رسانه وقتی می‌خواهد این موضوع را منعكس كند، به چه شكلی آن را نشان خواهد داد و در گزینش آنچه می‌خواهد به تصویر بكشد چطور تصمیم‌گیری می‌كند و درواقع جا دارد بررسی شود كه جامعه ایران از سویی و رسانه ملی از سوی دیگر، كدام سطح از مشاركت زنان را طلب كرده و منعكس می‌كنند.

تلویزیون، زنان را از لحاظ فكری، كمتر از مردان نمایش می‌دهد

دكتر علیرضا حسینی پاكدهی نیز با بیان این كه در ابتدا لازم است به این موضوع بپردازیم كه جایگاه زنان در نظام جمهوری اسلامی ایران چیست و در قانون اساسی و سایر قوانین چه نگاهی به این موضوع شده است، ادامه داد: قانون اساسی به چگونگی جایگاه زنان اشاره كرده و حتی در مقدمه نیز به جایگاه زنان پرداخته است. در قانون اساسی تاكید شده زنان از حالت شی‌ء بودن خارج شوند و همچنین در اصل 21 تاكید شده دولت موظف است حقوق زن را در تمام جهات رعایت كند. بنابراین می‌بینیم كه مشاركت زنان مبنای قانونی دارد.

او تاكید كرد: مساله دیگر، اصول سیاست فرهنگی ایران است. در این قوانین، بر اعتلای مقام زن تاكید شده و گفته شده وزارتخانه‌های فرهنگ، آموزش و پرورش، سازمان صدا و سیما و … لازم است برای رسیدن به اهداف در نظر گرفته شده تمام امكاناتشان را به كار بگیرند كه یكی از این اهداف مشخص شده، مشاركت عامه مردم در تعیین سرنوشت است.

عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: حالا این سوال مطرح می‌شود كه آیا رسانه ملی توانسته به این وظیفه مهم ودشوار تحقق ببخشد؟ آنچه در رسانه ملی، چه در آگهی‌ها و چه در سایر برنامه‌ها، می‌بینیم، این است كه به جای این كه بازتاب و انعكاسی از واقعیت باشد، برساخت‌گرایی است. در نگاهی به آگهی‌ها به وضوح این را می‌بینیم كه در كنار نام‌ محصولات كه خارجی هستند و تاكیدی بر هویت ملی در آنها دیده نمی‌شود،‌ در شیوه تبلیغ آنها نیز همانطور كه گافمن اشاره كرده، جنسیت‌زدگی دیده می‌شود. این تبلیغات جنسیتی به این شكل است كه مناسكی شدن فرمانبری را می‌بینیم به صورتی كه زنان در نقش فرمانبر هستند، زنان از لحاظ قد و قامت و همچنین رشد فكری و معنوی، كوتاهتر از مردان نشان داده می‌شوند، در تبلیغات مربوط به آشپزخانه این زنان هستند كه در حال كار كردن در این فضا و لمس این اشیا هستند و این موارد را در سایر برنامه‌های تلویزیونی هم می‌توان مشاهده كرد.

او با طرح این پرسش كه چرا رسانه ملی این امكان را ندارد كه مشاركت سیاسی و اجتماعی زنان را به طور مساوی با مردان به نمایش بگذارد و چرا به طور كلی، از اهداف و وظایفی كه برایش تعیین شده،‌ بازمانده است؟ پاسخ داد: این موضوع، به دلایل درون‌زا و برون‌زا مربوط می‌شود. یكی از دلایل درون‌زا در این زمینه این است كه شبكه‌های تلویزیونی به شكل ناگهانی افزایش پیدا كردند، در پی این افزایش كه محاسن زیادی وجود داشته، تبعات زیادی هم مشاهده می‌شود چرا كه نیاز مالی شدید را دامن زده و حالا رسانه ملی تبدیل شده است به یك سازمان رسانه‌ای – شركتی كه آگهی‌های بازرگانی را آن هم به بدترین شكل پذیرش می‌كند و از اهداف خودش در راستای تولید برنامه‌های مفیدی كه برایش تعیین شده، باز مانده است.

برجسته‌ترین نقش كیمیا، این است كه مردها دوستش دارند

دكتر سیده‌زهرا اجاق نیز در ادامه این نشست، با اشاره به سریال كیمیا تاكید كرد: سریالی كه هر شب 35 دقیقه از وقت مخاطب را می‌گیرد و قرار است در 100 قسمت پخش شود، یعنی حدود 3500 دقیقه از مخاطب زمان می‌گیرد. بنابراین باید چیزی داشته باشد كه به مخاطب ارائه كند. سریال كیمیا ویژگی‌های منحصر به فردی دارد كه برای بیننده جذاب است مثلا این كه بازیگرهایی دارد كه بیشتر آنها را در سینما دیده‌ایم.

این دكترای علوم ارتباطات ادامه داد: این سریال از نظر محتوا، تاریخ معاصر ایران را بازنمایی می‌كند و به چند برهه تاریخی می‌پردازد. عنوان این سریال نیز زنانه است و محور داستان، زنی است كه مشاركت سیاسی دارد. یكی از انتقاداتی كه می‌توان به این سریال كرد این است كه هجمه‌ای از رویدادها را می‌بینیم كه مقدمه آن نشان داده نمی‌شود در حالی كه این مسائل ناشی از رخدادهای زیادی بوده كه پشت سر گذاشته شده است و تنها واكنش به آنها را انتخاب كرده و به تصویر كشیده است.

دكتر اجاق در انتقادهایی به شخصیت‌پردازی در این سریال گفت: اگر بخواهیم از دیدگاه آكادمیك و انتقادی به این سریال نگاه كنیم، می‌بینیم كیمیا دختر معترضی است كه قرار است نقش اثرگذاری در خانواده ایفا كند، اما باز هم در اینجا شاهد نظریه فنای نمادین زن هستیم به این صورت كه از لحاظ تعداد، مردان غلبه دارند، الگوی والد و كودك در این سریال درباره نقش كیمیا دیده می‌شود، او برای متحول كردن جامعه بلندپروازی دارد اما دائما برای خانواده دردسر درست می‌كند. همانطور كه می‌بینیم الگوهای سنتی زن در این سریال نیز بازنمایی می‌شود و برجسته‌ترین نقشی كه كیمیا دارد این است كه مردها دوستش دارند.

كیمیا، نمونه یك زن ایرانی است

جواد افشار، كارگردان سریال كیمیا نیز گفت: خوشحالم كه این مجال پیش آمد كه بعد از سال‌ها بتوانیم سریالی با محوریت زنی بسازیم كه تعیین‌كننده است نه این كه تنها نقش مكمل یا همسر داشته باشد. كیمیا در این سریال، از اطرافش تاثیر می‌گیرد و بر آن تاثیر می‌گذارد. این تلاش را داشتیم كه با شخصیت كیمیا، قدرت و تاثیرگذاری زنان و اعتماد به نفس آنها را بازنمایی و گوشزد كنیم. می‌بینیم كه بعد از گذشت سال‌ها هنوز یك وزیر زن نداریم و این موضوع، نشان‌دهنده این است كه زنان در عرصه تصمیم‌گیری و جایگاه‌های تعیین‌كننده عقب هستند. ما به سهم خودمان سعی كردیم با این سریال، ارزش و جایگاه زن را به نمایش بگذاریم و امیدواریم این سریال یك نقطه شروع در این زمینه باشد.

او در پاسخ به برخی انتقادها گفت: ممكن است گفته شود كیمیا در این فیلم مشاركت سیاسی ندارد؛ اما بحث سیاست تنها شامل این نمی‌شود كه افراد مناصب سیاسی را به دست بگیرند بلكه حتی همان مبارزه، مطالبه و … هم به معنی مشاركت سیاسی است و این واژه، مفهوم وسیعی دارد.

این كارگردان همچنین تاكید كرد: در سریال كیمیا، خانواده به عنوان نمونه كوچكی از جامعه و كیمیا به عنوان نمونه یك زن ایرانی نشان داده می‌شود. نمی‌خواستیم او كاملا از اشتباه مبرا باشد و همین موضوع هم باعث باورپذیری شخصیت‌ها برای مخاطب شده و با این فیلم ارتباط برقرار كرده‌اند.

افشار با بیان این كه در اثر نمایشی وقتی با یك شخصیت مواجه می‌شویم یعنی می‌تواند از همه افراد دیگر متمایز باشد، گفت: برخی می‌گویند مگر این زنان در دوران انقلاب چند درصد بودند؟ در پاسخ باید بگویم مهری، كیمیا و … نمونه‌هایی از زن هستند كه در این فضا آنها را ترسیم كرده‌ایم. قرار نیست هر شخصیت، دقیقا عین نمونه‌هایی باشد كه به وفور دیده می‌شوند و درواقع به آنها «تیپ» می‌گوییم. زنان در سریال كیمیا، شخصیت هستند. این شخصیت لایه‌های رفتاری دارد كه در شرایط مختلف، واكنش‌های مختلفی از خود بروز می‌دهد. در این سریال تلاش نكردیم به وادی‌های فمینیستی یا ضدفمینیسیتی وارد شویم بلكه تمام تلاشمان این بود كه فراتر از این دسته‌بندی‌ها عمل كرده و تعادل را حفظ كنیم.

نگاهي كه به زنان وجود داشته، جامعه را به خير نرسانده است

مسعود بهبهانی‌نیا نیز در این نشست، با اشاره به این كه چرا اصلا چنین فیلمنامه‌ای را نوشته است، گفت: در فیلمنامه‌هایی كه می‌نویسم معمولا تلاش می‌كنم به سوالی پاسخ دهم یا سوالی را در ذهن بیننده ایجاد كنم. مدت‌ها بود این سوال برای من مطرح شده بود كه چرا نسل جدید تا این اندازه از ما متفاوت است؟ آنها سوال‌هایی میپرسند مانند این كه اصلا چرا انقلاب شد، دفاع مقدس چیست و … كه لازم است به این سوال‌ها پاسخ داده شود. در این فیلمنامه می‌خواستم مروری كنم بر وقایع و دلایل آنچه در سال‌های اخیر در كشورمان اتفاق افتاده است. من در این سریال، ادعای بررسی تاریخی نداشتم. ما یك خانه را مركز كارمان قرار دادیم و از آن زاویه شروع كردیم به مرور وقایع انقلاب. این كار را هم برای یادآوری به مردم و خصوصا نسل جدید نیاز داشتیم و هم برای مسئولان كه به یاد بیاورند خواسته‌های مردم چه بوده است.

این فیلمنامه‌نویس كه فارغ‌التحصیل رشته جامعه‌شناسی است، ادامه داد: در سریال كیمیا،‌ دختر پرسشگر خانواده، پدری منضبط و محافظه‌كار دارد كه سمبل قانون‌گرایی است. در این فیلم،‌ چند قشر زن داریم؛ زنی كه قربانی سیاست شده و پسرش سال‌هاست در زندان است، زنی كه برادرش در زندان است، مهتاب كه به دلیل وابستگی شوهرش به قدرت، پسرش را از او گرفته‌اند، معصومه كه به خانواده‌های سیاسی كمك می‌كند و مهری كه هوش و تاثیر زیادی در داستان دارد و كیمیا كه نقش مستقیمی در فعالیت‌های سیاسی دارد.

به گفته بهبهانی‌نیا، اخیرا آنچه در فیلم‌ها می‌بینیم این است كه زنان یا قربانی هستند یا افسونگر، سست‌عنصر، با بهره هوشی كم، غرولندكنان و … زنانی نیستند كه منشاء خیر و در اطرافشان موثر باشند. این دیدگاه جدید كه ایجاد شده و آن را در نگاه‌های تفكیك جنسیتی و ارشادی و … می‌بینیم، به معنی این است كه زنان همیشه یا در خطر هستند یا قرار است خطرآفرینی كنند بنابراین باید همیشه مراقب زنان باشیم كه فتنه و فساد ایجاد نشود. این نگاه تاكنون نتوانسته جامعه را به سمت خیر و صلاح ببرد.

او همچنین با تاكید بر این كه در سریال كیمیا، شخصیت اصلی زنی جنگجو است كه در عین حال حامی است و رفتاری مادرانه دارد، گفت: مهری بسیار باهوشتر از شوهرش به تصویر كشیده شده است كه دسیسه‌ها را میشناسد. اما ما می‌خواستیم كاراكتری را تصویر كنیم كه باهوش و سیاستگذار است. بیننده هم به درایت و هوش مهری صحه می‌گذارد. ما یك چهره فعال و خطرپذیر از زن در سریال كیمیا ترسیم كردیم كه در اتفاقات اطرافش مشاركت می‌كند و حتی وقتی در آشپزخانه است با شوهرش درباره حكومت حرف می‌زند و تحلیل سیاسی دارد.

مسعود بهبهانی‌نیا در پایان به لزوم الگوسازی برای دختران جوان اشاره كرد و گفت: به ما این انتقاد را وارد می‌كنند كه چرا این زن اینقدر مسلط است؟ معتقدم در الگوسازی، گاهی لازم است فرار به جلو كنیم. وقتی كیمیایی را می‌سازیم و ویژگی‌هایی را به او نسبت می‌دهیم، یعنی می‌خواهیم چنین الگویی را ترویج دهیم و به زنان، جرات و اعتماد به نفسی كه درونشان دارند را گوشزد كنیم. این سریال بخصوص در دختران دبیرستانی مورد استقبال واقع شده و از كیمیا به عنوان یك فرد اثرگذار و مثبت یاد می‌كنند.

47234

This entry passed through the Full-Text RSS service – if this is your content and you’re reading it on someone else’s site, please read the FAQ at fivefilters.org/content-only/faq.php#publishers.

RSS