روزنامه هفت صبح – مصطفی آرانی: این هفته و به‌ مناسبت برگزاری انتخابات شورایاری‌ها در تهران در همین جمعه گذشته به محلات سیاسی در تهران پرداختیم. محلات سیاسی در این گزارش در واقع محلاتی هستند که یا تعداد زیادی از سیاستمداران بلندپایه در آن زندگی می‌کنند یا در آن یک واقعه سیاسی مهم رخ داده است.

البته محله‌ای را هم معرفی کرده‌ایم که خاستگاه سیاسیون معروف بوده است و ضمناً در کنار این مطلب به محله سکونت برخی از سیاسیون در شهر تهران اشاره کردیم که به‌خاطر انفرادی بودن‌شان در آن محله نتوانستند آن را به یک محله سیاسی تبدیل کنند.

پنج محله سیاسی شهر تهران

جمعه گذشته، انتخابات شورایاری‌ها در تهران برگزار شد و محلات مختلف شهر توانستند اعضای نخستین هسته شورا‌های اداره شهر را انتخاب کنند. نتایج این انتخابات هم مشخص شده هر چند که قرار است نتایج نهایی انتخابات در نیمه مردادماه تعیین شود. شورایاری‌ها گام مهمی هستند برای اینکه محلات شهر تهران بتوانند هویت خود را پیدا کنند هر چند که برخی محلات همین حالا هم هویت خاص خود را دارند؛ هویتی که گاه تنه‌به‌تنه سیاست هم می‌زند و معیار‌هایی میل سکونتگاه‌های سیاستمداران با اتفاقات تاریخی می‌تواند یک برچسب سیاسی محکم را به عنوان هویت یک محله مطرح کند و حتی بر سایر المان‌های هویتی او نیز سایه بیندازد.

۱. جماران

شاید بتوان جماران را یکی از سیاسی‌ترین محلات تهران دانست؛ محله‌ای در شهرستان شمیرانات در شمال تهران که شهرت آن به‌خاطر وجود سکونتگاه امام خمینی (ره) است. جماران از شرق به منظریه، از غرب به امامزاده قاسم، از جنوب به خیابان باهنر و از شمال به رشته کوه‌های البرز محدود می‌شود. مساحت این محله حدود یک کیلومتر مربع و جمعیت آن حدود هشت هزار نفر است. محله جماران بعد از حضور امام خمینی (ره) به یکی از مناطق مورد توجه سیاستمداران ایرانی برای سکونت تبدیل شد.

علاوه بر اینکه این منطقه از نظر نمادین و نیز بافت مذهبی مورد علاقه سیاستمداران و مسئولان است؛ ویژگی‌های امنیتی منطقه چه از نظر طبیعی مثل وجود پوشش گیاهی و نیز کوهی که مانع از مانور هوایی شده و چه از نظر استقرار نیرو‌های حفاظتی در آن، این محله را محله‌ای قابل سکونت برای بلندپایگان کرده است. اما در چنین منطقه‌ای چه کسانی سکونت دارند؟

اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس فقید مجمع تشخیص مصلح خبرت نظام یکی از افراد ساکن در این منطقه بود. گفته می‌شود منزل سابق او که حالا به موزه‌ای تبدیل شده است؛ دیوار مشترکی با حسینیه جماران دارد. ظاهراً بعد از حضور امام (ره) در این منطقه، همسایه ایشان به دلیل رفت و آمد‌ها و نیز تدابیر امنیتی به مشکل می‌افتد و به همین دلیل هم با دستور امام خمینی (ره) این خانه را می‌خرند و سپس به دستور خود ایشان، آقای هاشمی رفسنجانی آن را اجاره می‌کند.

در همان حوالی رئیس جمهور دوره بعد از هاشمی هم منزل دارد. رئیس جمهور دوره اصلاحات منزلی در خیابان یاسر دارد. دفتر کار او به عنوان رئیس جمهور سابق هم در همین خیابان قرار دارد. برخی از وزرای او، چون موسوی لاری و علی یونسی هم در همین محله جماران قرار گرفته است. به غیر از این دو رئیس جمهور، دو رئیس سابق مجلس یعنی ناطق نوری و مهدی کروبی نیز در این محله سکونت دارند. محل سکونت کنونی بیت امام خمینی (ره) و به‌طور مشخص سید حسن خمینی، یادگار امام نیز در جماران است و منزل سابق امام، محلی برای جمع شدن این خانواده در روز‌های آخر هفته است.

۲. پاستور

پاستور یک منطقه حفاظتی در مرکز تهران است که از شرق به خیابان، ولی عصر (عج)، از جنوب به خیابان امام خمینی (ره)، از شمال به خیابان آذربایجان و از غرب به خیابان کارگر محدود شده است. این منطقه، به دلیل حضور مراکز کاری و اقامتی سران ارشد نظام، مورد حفاظت شدید قرار دارد. نیروی انتظامی، یک یگان ویژه با نام شهید مطهری برای حفاظت از این منطقه دارد و سپاه انصار المهدی و، ولی امر (هر دو زیر مجموعه سپاه حفاظت) نیز مسئول حفاظت از این منطقه هستند. مهم‌ترین ساختمان در این مجموعه منزل، دفتر و حسینیه رهبر انقلاب (معروف به حسینیه امام خمینی (ره)) است که البته در شمال این منطقه حفاظتی و در خیابان آذربایجان است.

محسن رفیق‌دوست، فردی بود که در استقرار دفتر رهبری در این محل تاثیر گذار بود. او در کتاب «برای تاریخ می‌گویم» در این‌خصوص گفته آیت‌الله خامنه‌ای، دو مکان جماران را به احترام امام (ره) و خانواده ایشان و اردوگاه باهنر آموزش و پرورش در شمال شهر را به خاطر اینکه رهبری گفتند هم می‌خواهد در مرکز شهر باشد و هم نمی‌خواهد اردوگاه دانش‌آموزان را بگیرد رد کردند تا اینکه «نزدیکی محل ریاست جمهوری، ملکی متعلق به خانواده نظام مافی‌ها بود.

آقا مرا صدا کردند و گفتند: اینجا را به قیمت مناسبی که صاحبش راضی باشد بخرید تا ما به آنجا برویم.» … در کنار این ساختمان، زمینی به مساحت حدود دو هزار متر بود که شباهت به زمین ورزشگاه یا تعمیر گاه داشت. دور این زمین گچ ریخته بودند تا حسینیه‌ای برای آقا بسازند.

دولت هم در این منطقه یک ساختمان سفید دارد که محل برگزاری جلسات هیات دولت است و البته دفتر رئیس جمهور و کل مجموعه نهاد ریاست جمهوری نیز در این منطقه قرار دارد. به غیر از دولت و مجموعه رهبری، دبیرخانه قوه قضائیه و دفتر رئیس این قوه، شورای عالی امنیت ملی، شورای نگهبان و دفتر تهران مجلس خبرگان رهبری نیز در محدوده پاستور قرار دارند. دفتر مجلس خبرگان در ساختمان مجلس قدیم است که پیش از انقلاب ساختمان مجلس سنا بوده و بعد از انقلاب هم، همان ساختمان با صندلی‌های قرمز مجلس شورای اسلامی بود و حالا در اختیار مجمع تشخیص مصلح خبرت نظام قرار گرفته است.

محل سابق مجمع تشخیص مصلح خبرت نظام و دفتر رئیس فقید آن، آیت‌الله هاشمی رفسنجانی نیز در همین منطقه و به‌طور مشخص در کاخ مرمر بود که در منتهی‌الیه جنوب شرقی پاستور قرار گرفته است. البته برخی از مسئولان کشوری نیز در این منطقه ساکن هستند. مثلاً منزل آیت‌الله جنتی، دبیر شورای نگهبان و نیز مسئول رئیس جمهور سابق یعنی محمود احمدی‌نژاد در طول دوران ریاست جمهوری در این منطقه قرار داشت.

۳. پیروزی

منطقه خیابان پیروزی و میدان شهدا و خیابان مجاهدین اسلام هم یکی دیگر از مناطق سیاسی تهران است. یکی از دلایل این موضوع این است که یک منطقه مسئول‌نشین دیگر تهران، خیابان ایران است. جایی که از چهارراه آبسرداب در نزدیکی میدان شهدا آغاز می‌شود و تا سه راه امین حضور، بورس لوازم خانگی تهران ادامه پیدا می‌کند. سه عامل باعث شده که خیابان ایران به محلی خوب برای سکونت مسئولان تبدیل شود.

نخست نزدیکی به مرکز شهر و مخصوصا به مجلس شورای اسلامی، دوم قرار گرفتن در مجاورت مدارس مذهبی علوی و رفاه و … و سوم بافت فوق‌العاده مذهبی این خیابان. به همین دلیل است که مثلاً منزل شهید رجایی، نخست‌وزیر فقید در این منطقه قرار دارد و بخشی از نمایندگان مجلس هم در اینجا ساکن هستند. منزل سابق فرمانده سابق سپاه پاسداران هم در این منطقه بود.

این منطقه البته به دلیل دیگری هم سیاسی محسوب می‌شود و آن هم سابقه تاریخی آن است. نباید از خاطر برد که قیام هفده شهریور در واقع وقتی به وجود آمد که نیرو‌های نظامی رژیم سلطنتی، مردم تظاهرات‌کننده را در میدان ژاله آن روز‌ها و میدان شهدای این روز‌ها به رگبار بستند. این اتفاق به محوریت یک حوزه علمیه به نام حوزه علمیه علامه نوری اتفاق افتاد که در ابتدای خیابان مجاهدین از سمت میدان شهدا قرار داشت، ولی بعد از فوت علامه نوری، بنای قدیمی آن تخریب شد.

دلیل تاریخی دیگری هم برای سیاسی بودن این محله وجود دارد و آن هم این است که در روز ۲۱ و ۲۲ بهمن درگیری‌های نظامی در تهران که با باز شدن اسلحه خانه‌ها به روی مردم همراه بود و در نهایت باعث شد که روند پیروزی انقلاب اسلامی سرعت بگیرد.

۴. شهرک شهید محلاتی

در شمال تهران، یک شهرک مسکونی منتسب به سپاه پاسداران هم هست که اغلب ساکنان آن از کادر این نیروی نظامی هستند. این شرکت البته به دلیل بافتی که بعد‌ها به خاطر حضور سپاهی‌ها پیدا کرد برای دیگر مسئولان هم مطلوب شد و مثلاً چند وزیر دولت احمدی‌نژاد و نیز خانواده پدری رئیس جمهور سابق در آنجا سکونت داشتند. حتی مجلس شورای اسلامی نیز در این منطقه، برج‌هایی برای سکونت نمایندگان و برخی از کارکنان خود ساخته است. علاوه بر مجتمع مسکونی سبحان در قیطریه که آن هم محل سکونت برخی از نمایندگان فعلی و قبلی مجلس است. مجتمعی که حمله برخی نیرو‌های خودسر در سال ۱۳۸۸ به آنجا، حاشیه ساز هم شده بود.

تا حرف از سپاه شد این را هم بگوییم که برخی از فرماندهان عالی‌رتبه این نیروی نظامی حال حاضر و گذشته این نهاد مثل محسن رضایی یا محمدباقر قالیباف در شهرک شهید دقایقی در میانه جنگل‌های لویزان زندگی می‌کنند. سپاه البته شهرکی هم به نام شهید کلاهدوز در نزدیکی ستاد فرماندهی خود دارد که محل سکونت برخی دیگر از فرماندهان سابق و فعلی این نهاد مثل رحیم صفوی و عزیز جعفری بوده و هست.

۵. نازی آباد

در جنوب تهران محله‌ای وجود دارد که اگر چه این روز‌ها محل سکونت هیچ سیاستمداری نیست و اتفاق تاریخی – سیاسی عجیب و غریبی هم در آن نیفتاده است، اما خاستگاه تعداد زیادی از سیاستمداران به‌خصوص اصلاح طلبان سازنده دوم خرداد ۱۳۷۶ بوده است. نام این محله نازی آباد است. از جهت بافت محله، اگرچه در جنوب تهران قرار گرفته، اما آن را می‌توان یکی از مرفه‌ترین محله‌های جنوب تهران دانست کما اینکه ساکنان آن را باید از طبقه متوسط جامعه دانست.

البته در دوران شهرداری غلامحسین کرباسچی به واسطه ایجاد پارک بهمن و فرهنگسرای بهمن به جای کشتارگاه تهران این محله به لحاظ شهری رشد چشمگیری داشت. درباره وجه تسمیه این محله گفته شده که در گذشته در این محل از تهران، دهی به اسم ناز آباد واقع بوده است. گفته می‌شود این محله را ناصرالدین شاه برای یکی از سوگلی‌هایش به اسم نازخاتون خریداری کرده بود.

ناصرالدین شاه برای نازخاتون در این محل قصری ساخت که بعد‌ها تبدیل به پارک شد. با اضافه شدن این محله به جنوب تهران در ۱۳۳۴، نام محله نازخاتون تبدیل به «ناز آباد» و سپس تبدیل به «نازی آباد» شد. روایت دیگری نیز وجود دارد که نام این محله را به نازی‌ها و هواداران هیتلر ربط می‌دهد که این روایت اعتبار ندارد.

سعید حجاریان، عباس عبدی، حاج داوود کریمی و حتی کمی تا قسمتی عمادالدین باقی و البته فردی که از اصلاح‌طلبان جدا شده و به معاندین پیوسته یعنی اکبر گنجی از اهالی این محله بوده‌اند. سعید حجاریان دو سال پیش و به مناسبت افتتاح دفتر حزب اتحاد ملت در این منطقه در یادداشتی به معرفی بافت سیاسی این منطقه اشاره کرده است. حجاریان در این متن به سوابق نازی آبادی‌ها در قبل و بعد از انقلاب اشاره کرده و می‌نویسد: «نازی آباد سابقه سازماندهی قوی دارد و پیش از انقلاب مرکزیتی بود برای محله‌هایی مانند جوادیه، آبان، علی آباد، جوانمرد قصاب، خزانه، یاخچی آباد، یافت آباد، خانی آباد نو و… نازی آبای‌ها با ارتباطات و قدرت سازماندهی که داشتند، در راستای پیروزی انقلاب گام‌های بزرگی برداشتند و پس از پیروزی نیز ضمن توزیع ارزاق و نفت و… به کمیته‌ها سازمان دادند و در دوره جنگ شهدای زیادی را تقدیم انقلاب کردند.

بافت نازی آباد بالقوه این استعداد را دارد که سازماندهی قوی در آن صورت بگیرد چراکه در میان مناطق جنوب شهر، همواره جزو مناطق اصلاح طلب بوده و هست و اصلاح‌طلبان همواره در آن دست بالا را داسته‌اند.»

محلاتی که یک سیاستمدار دارند

برخی از مسئولان هم هستند که در مناطقی زندگی می‌کنند که به قولی بورس مسکونی برای افراد این‌چنینی نیست. مثلا حسن روحانی رئیس جمهور در منطقه ولنجک تهران سکونت دارد، على لاریجانی رئیس فعلی مجلس در منطقه قیطریه تهران سکونت دارد. غلامعلی حداد عادل در منطقه قلهک ساکن است.

محمد جواد ظریف هم خانه‌ای در فرمانیه دارد. البته همه هم بالانشین نیستند و مثلاً عباسعلی کدخدایی که دوباره به سمتِ سخنگوی شورای نگهبان بازگشته در میدان فاطمی تهران ساکن است و غلامحسین الهام، سخنگوی دولت احمدی‌نژاد و وزیر پیشین دادگستری در شهرکی در جنوب غربی تهران سکنی دارد.

در آخر هم باید یادی کرد از محله سعادت‌آباد که اخیراً توسط برخی از مسئولان برای سکونت انتخاب شده، ولی نمی‌توان گفت که خیابان، کوچه یا برج خاصی در این محله، فقط مختص مسئولان است.